Sammatitarka Maharnavatarika

Author(s): Vijaydarshansuri
Publisher: Jainmarg Prabhavaka Sabha Madras

Page 453

समातिर काण्ड , गा० ३४ नित्यत्वे च तेष्वप्यवगाहायुपग्रहकारिस्वभावत्वेनकत्विक उत्पादः कथशिडावेनैव, न स्वेकान्तेन । नन्वाकाशादित्रयाणामवगाहाद्युपग्रहकारिस्वभावतयोत्पादोऽवगाहावगाहकाभ्यां तारशस्वमावस्याऽऽत्मलाभलक्षणः, तस्य त्वेकमात्रनिवन्धनत्वामावादकत्विकत्वमेव न साटत इति व्युत्पचिनिमित्ताऽभावात्कथमैकत्विक इति संज्ञा तत्र युक्तेति चेत्, उच्यते, आकाशेऽवगाहकानुप्रवेशेवगाहोपष्टम्भकत्वस्वमावस्योत्पत्तिरभिव्यक्तिरेव, सा च ताहा. स्वभावस्याऽऽकाशगुणत्वादाकाशगतेव, तजनकत्वादवगाहकमवयाहोपष्टम्भकत्वस्वमावस्य म्याकमेव, नोत्पादकम् , व्यञ्जकचाकाशादन्यदेव भवति व्यङ्गयाद् घटादेवि प्रदीपादि, इत्थं चाभिव्यकेराकाशव्यतिरिक्ताऽवगाहकमात्रनिमित्तकत्वादेकत्विकत्वमेवेति तत्रैकत्विक इति संज्ञा युक्तैव, एवं धर्मास्तिकाये तत्तजीवपुद्गलगतौ सत्यां तदुपग्रहदायित्वस्वमावस्यो. त्पत्तिरभिव्यक्तिरेव, सा चोक्तस्वभावस्य धर्मास्तिकायगुणत्वाद्धर्मास्तिकायगतैव, तजनकत्वाद्गन्द्रव्यं गत्युपग्राहकत्वस्वभावस्य व्यञ्जकमेव, नोत्पादकम् , इत्यं चाभिव्यक्तेधर्मास्ति. कायव्यतिरिक्तगन्तद्रव्यमात्रनिमित्तकत्वाचल्लक्षणोत्पाद ऐकत्विका, एवमधर्मास्तिकायेऽपि स्वयमेव छेयम् , नन्वेवं तीनैकत्विक उत्पादः कथमिति चेत्, तदप्युच्यते, आकाशस्य तत्त. स्पुद्गलजीवावगाहनादायित्वस्त्रमावत्तयोत्पादोऽवगाहावगाहकद्वयसमुदायजन्यत्वात् , धर्मास्तिकायस्य च तत्तत्पुद्गल जीवगत्युपयाहकत्वस्वभाववत्तयोत्पादो गन्तृधर्मास्तिकायद्रव्यद्वयसमुदायकार्यत्वात् ,अधर्मास्तिकायस्यापि च तत्तत्पुद्गल जीवस्थित्यनुग्रहहेतुत्वस्वभावरूपेणोत्पा. दस्थात्रधर्मास्तिकायद्रव्यद्वयसमुदायअन्यत्वाचान कत्तिका, तत एव समुदायजनित इत्यपि च गीयते सैद्धान्तिकैः । विवेचितश्चैतत्तत्वार्थत्रिसूच्या विस्तरार्थिमिस्तत एवावसे यम् ॥ ३३ ॥ उत्पादवद्विगमोऽपि तथाविध एवेत्याह
विगमस्स वि एस विही, समुदयजणियम्मि सो उ दुवियप्पो। .
समुदयविभागमेतं, अत्यंतरभावगमणं च ।। ३४ ॥ " विगमस्स वि एस विही" विगमस्यापि नाशस्यापि एष विधिः, प्रायोगिका वैससिकश्रेति मेदद्वयम् , तहयातिरिक्तस्य वस्तुनोऽभावात् , पूर्वावस्थाविगमन्यतिरेकेणोद. रावस्थोत्परपऽनुपपत्तेः, तत्राद्य आत्मव्यापारानिष्पना, द्वितीयस्तु जीवव्यापारनिरपेक्षः। ननु विनाशो निर्हेतुका प्रतियोग्यतिरिक्तभावान्तरानपेक्षत्वादित्यनुमानेन विनाशस्य निर्हेतु. करवे सिद्धे कालान्तरे हेतुमपेक्ष्य जायमानो प्रायोगिकविनाश एव नास्तीति भेदद्वयस्यैवासिद्धिरिति वाच्यम् , मुद्रादिना पटो विनष्ट इति प्रात्यक्षिकप्रतीतिबलादेव विनाशस्य सहेतुकत्वे सिद्धे उक्तानुमानस्य बाधितत्वात् । ननु भारस्वहेतोरेवोत्पद्यमानस्तादृशो भवति, बेनोत्पत्तिसमनन्तरमेव विनश्यतीति, अयुक्तमेतत् , प्रतिज्ञामात्रत्वात् , क्यमपि मो-भाका
"Aho Shrutgyanam"