Sammatitarka Maharnavatarika

Author(s): Vijaydarshansuri
Publisher: Jainmarg Prabhavaka Sabha Madras

Page 507

अम्मति का ३, गा० ५४ न्त:करणावच्छिमचैतन्यरूपत्वस्यैवात्मन्यऽसिद्धत्वेन तत्र कल्पिते कल्पितस्यापारमार्थिकस्य सुखदुःखादिसंवेदकत्वस्य वक्तुमशक्यत्वात् , यथा च वेदान्तिप्रक्रिया युक्तिरिक्ता तथा प्रागेवोपदर्शितेति पुनर्ग्रन्थगौरवमयान्नेह प्रदर्श्यते । बौद्धमतमाश्रित्य च "ण वेएइ" इत्यस्य यत्समर्थनं कृतं तदपि न युक्तम् , स्थिरात्मनः पूर्वमेव साधितत्वेन येनात्मना पूर्वकाला. वच्छेदेन यत्कर्म कृतं तस्मिनेवात्मनि तदुदयकाले तत्फलवेदनोपपत्तेः, मयैव यत्कृतं पुण्य. पापकर्म तस्य सुखदुःखफलमहमेवानुभवामीति प्रतीतेः। ४॥ यच्च मीमांसकमतमाश्रित्य सर्वज्ञाभावात् ' नत्थि निहाणं' इति पञ्चमस्थानमुक्तम् , तदप्ययुक्तम्, रागादयस्सर्वथा क्षयिणः, देशतः क्षयोपलब्धेः, दिनकरकरनिकरप्रतिरोधकमेघमालावत् । तथा चोक्तम्--
"दोषावरणयोर्हानि-नि:शेषाऽस्त्यतिशायिनी।
कचिद्यथा स्वहेतुभ्यो बहिरन्तर्मलक्षयः॥१॥" इत्यादिना प्राक् सर्वज्ञस्य साधितत्वात् तस्य परमशुक्लध्यानजन्याशेषकर्मक्षये सति तजन्यपरमानन्दरूपस्य निर्वाणस्य सिद्धेः। “यच्च यत्राप्यतिशयो दृष्टः" इत्यायुक्तं, तदप्यज्ञानविलसितमेव, तस्येन्द्रियप्रत्यक्षापेक्षयैव चरितार्थत्वात् , सर्वज्ञज्ञानं स्वतीन्द्रियप्रत्यक्षमेवेति । ननु सुशिक्षितोऽपि नटोऽतिशयितव्यायामसमासादितलङ्घनातिशयो विंशतिहस्तादिविस्तीर्णी क्षुद्रनदिकां लङ्घयति, न त्वतिशयितपरिणाहाम्भागीरथ्यादिनदीमिति । यदुक्तम्
"दशहस्तान्तरं व्योम्नि, यो नामोत्प्लुत्य गच्छति ।
न योजनमसौ गन्तुं, शक्तोऽभ्यासशतैरपि ॥ १॥” इति । यथा लङ्घनस्य व्यवस्थितोत्कर्षता, तथैव ज्ञानस्यापि, दृश्यते च न्यायादिशास्त्रपारंगतोऽपि व्याकरणशास्त्रविज्ञानशून्यो व्याकरणादिशास्त्रपरिनिष्ठितोऽपि न्यायादितन्त्रधियाsस्पृष्टा, एवश्व प्रकर्षप्राप्तमपि ज्ञानं व्यवस्थित प्रकर्षत्वान्न सर्वथा मिथ्याज्ञानमुन्मूलयितुमलम् , एवं वैराग्यादेरपि व्यवस्थित एवोत्कर्षः, अतो न रागादेरपि सर्वथा विलयो न्याय्य इति चेत् , अबोधविलसितमेतत् , यतो दृष्टान्तीकृतं लङ्घनं क्रियाविशेषश्शरीरधर्मस्तस्पटुता. प्रसाध्यः, पटुता च शक्तिविशेषरूपा व्यवस्थितलङ्घनानुकूलैव, कायो हि तत्तत्पूर्वोत्तरदेश. विभागसंयोगार्थमेव तादृशक्रियामपेक्षते, तौ च कायस्योपादेयौ तदन्यदेशता नात्मसात्कतुं प्रभविष्णू, लङ्घनमपि तदर्थमपेक्षमाणं न कायान्यदेशतामवलम्बते, कायोऽपि च यावल्लङ्कयितव्यदेशप्रापकोक्तशक्तिविशेषसहकृतस्वगत्युपष्टम्भकत्वेन परिणतधर्मास्तिकायसहकृतश्च तावद्देशव्याप्येव गतिविशेषलङ्घनमुत्पादयितुं प्रभु न्यथा, धर्मास्तिकायश्च लोकव्याप्यपि तं तं जीवं पुद्गलं प्रति तथैव तत्सत्स्वभावसव्यपेक्षं परिणतो, यथा कस्यचित्कुत्रचिदेव गत्युपटम्भको न तु सर्वस्य सर्वत्र, उक्तशक्तिविशेष एव तादृशलङ्घनप्रतिबन्धक श्लेष्मापनयनद्वारा व्यायामप्रयत्न उपोद्वलको, नत्वपूर्वलकनातिशयजनका, श्लेष्माणश्च तत्तल्लइनविषातका
"Aho Shrutgyanam"