Sammatitarka Maharnavatarika

Author(s): Vijaydarshansuri
Publisher: Jainmarg Prabhavaka Sabha Madras

Page 457

सम्मति• कार , गा• ३५ मिनप्रतियोगिकानामुत्पादादित्रयाणामभिन्नकालत्वेनैकरूपस्वात्तदभि द्रध्यमेकस्वमावश ने नानास्वभावम् , अत एवोत्पादादयस्त्रयोऽपि द्रव्यादर्थान्तरमनान्तरश्न, उत्पादादित्रिभ्यो वा द्रव्यमर्थान्तरमनन्तर त्याह-" अत्यंतरं अनत्थंतरं च दवियाहि णायद्या" इति । अथ प्रमाणाधीना प्रमेयसिद्धिरित्युत्पादादयस्त्रयोऽप्येककाला विभिनकालाश्चत्यत्र कि मणि मिति चेत् , उच्यते,तत्रोत्पादविनाशयोरेककालतायां सिपाधयिपितायां उत्पादविनाशौ परस्पर मेककाली स्वात्मत्वाऽपृथग्भूतत्वात् , एकक्षणवर्येकरूपवदित्यनुमानमेव प्रमाणम्, न चोत्र हेतुस्स्वरूपासिद्धः, यतो न हि उत्पादविनाशयोः स्वात्मा भियते, यथैकस्मिमेकक्षणवर्तिनि रूपे विभागामावात् स्वात्मलाभकाल एवेकः कालो नान्यः समस्ति, यच्चैककालं न भवति तदेकमपि नियमेन न भवति, यथा गवाश्वयोर्जन्मविनाशाविति । एवं धौव्यात्मकस्य द्रव्यस्योत्पादविनाशाम्यां सहाभिनकालत्वसाधनाय धौव्यात्मकं द्रव्यमुत्पादविनाशकंकाल स्वात्मत्वापृथग्भूतत्वादित्यनुमानम् , उत्पादविनाशयोर्द्रव्येण सहाभिनकालत्वसाधनाय उस्पादविनाशौ द्रव्यैककालौ स्वात्मत्वाऽपृथग्भूतत्वादित्यनुमानश्चानुसन्धेयम् , उभयत्रैकक्षणवर्येकरूपवदेवेति दृष्टान्तो वाच्यः, न च सिद्धसाधनादुक्तानुमानानवतार इत्याशयम् , एकान्तवादिभिस्तेषां मित्रकालतया विमिन्नतयैव चैकान्तेनाभ्युपगमेन तान् प्रत्येवोक्तानुमानप्रयोगात् । नन्वेवं सत्युक्तहेतोस्स्वरूपासिद्धिदोषोपेतत्वमेव, एकान्तवादिमिरुत्पादविनाशयोः परस्परं धोव्यात्मकद्रव्यस्यापि च ताभ्यां सह, तयोश्च द्रव्येण सह स्वात्मत्वापृथग्भावस्यानङ्गीकारादित्यपि न चाशनीयम् । यदेव सर्पद्रव्यमुत्फणाकारेणोत्पद्यते तदेव च विफणाकारेण विनश्यति तदेव चोत्फणाकारविफणाद्याकारानुगतोर्वतासामान्यस्वरूपेण नुवमिति य एव सर्पद्रव्यात्मा पूर्व विफणाकारेणाऽऽसीत् स एवोत्फणाकारेणोत्पन्नोऽस्तीति सर्पद्रव्यात्मैवोभयाकारः, यतो न हि विफणाकारकाले यस्सर्पद्रव्यात्मा स नोत्फणाकारकाले, अनुभवविरोधात् । अत एव वस्तुमात्रं न केवलद्रव्यरूपम् , उत्पादव्ययरूपपर्यायस्वरूपत्वस्यापि तत्र सद्भावात् , नापि केवलोत्पादच्य यरूपपर्यायकरूपं, पूर्वापरपर्यायानुस्यूतधौव्यास्मकेंद्रव्यस्थमावत्वस्यापि सद्भावात् , किन्तविभक्तद्रव्यपर्यायोमयसंसर्गात्मकत्वात् जात्य: न्तरम, अतएव "अंत्येक यो मवेदोषो द्वयोर्मावे कथं न सः" इति न दोषापत्तिरपि । उक्तन
“नान्वयो भेदरूपत्वान्न भेदोऽन्वयरूपतः।।
मुद्रेवद्वयसंसर्ग-वृत्तिर्जात्यन्तरं घटः ॥ १॥" इति तथा च सर्पस्यापि प्रमाणार्पणया परस्परानुस्यूतद्रव्यपर्यायोमयरूपेण परस्परसाकाही. त्पादव्ययध्रौव्यात्मकत्वमिति तदभिन्नाभिनस्य तदमिन्नत्वमिति नियमेन विफणाकाराभिम. सर्पद्रष्यामिनस्योत्फणाकारस्य विफणाकाराऽमिन्नत्वं ततश्च स्वात्मत्वाऽपृथग्भाव उभयावस्थस्य सर्पस्य सिद्ध इति इतोर्न स्वरूपासिद्धिदोष इत्युक्तहेतुनैककालत्वसिद्धौ ततोऽ. नन्तिरताप्युत्पादविनाशयोस्सिस्यत्येव, अत्रानुमानप्रयोगश्चैवम्-भिन्नापेक्षावृत्पादविनाशी
"Aho Shrutgyanam"