________________
સામગ્રી બની રહેત. સરકારી તંત્રને આવું કેમ ફાવે ?
જીવનશૈલી, પ્રાણાયામ અને મોટા થયા પછી પણ બાળસહજ ૧૯૩૪ના ૨જી જાન્યુઆરીમાં નરીનો સુરતમાં જન્મ. મારાથી રહેવું. ખરાબ વસ્તુ યાદ ન રાખવી. દરરોજ કંઈક નવીન શોધવું. વયમાં પાંચ વર્ષ મોટા નરી સાથે ૧૯૭૧માં પરિચય થયો અને ગુજરાતના આર્થિક પાટનગર ગણાતા મેગાસિટી ન ઉઘરાવે તોયે જેનો આદર કરવાનું મન થાય તેવાં આ માણસને અમદાવાદમાં જોવાલાયક સ્થળ ઘણાં છે. એક લાંબી યાદી બની ‘તમે' કહેવાનું કયારે પણ બન્યું નહીં. નરી મિત્ર હતો. લાગણી શકે એટલાં સ્થળ આવેલાં છે. આ રહી યાદીઃ અમદાવાદની ગુફા, પ્રદર્શન તો ક્યારે પણ નહીં પરંતુ તેનું આપણી પાસે બેસવાનું જ સંસ્કાર કેન્દ્ર (મ્યુઝિયમ) વગેરે... આ યાદીમાં સમાવેશ ન થયો સઘળું કહી જાય. જે. કૃષ્ણમૂર્તિના પ્રવચનમાં સાથે લઈ જાય. તેના હોય છતાં પણ વિશ્વવિખ્યાત સ્થળ કયા? આનો જવાબ કદાચ પૂરાં થયેલાં અને ચાલુ હોય તેવાં કામ પર પણ સાથે લઈ જાય. જલદીથી નહીં મળે. ખ્યાતનામ આર્કિટેકટ ડો. બાલકૃષણ દોશીનો કુંભારના ચાકડે અને વણકરના ઓરડે લઈ જાય. ભાવતાં ખારા બંગલો અને તેમની સંગાથ' ઓફિસ. જવાબ જાણીને નવાઈ સિંગદાણાનું પડીકે આપી જાય. ક્યારેક સામે બેસી ‘અવેસ્તા” પઢે. લાગીને? અમદાવાદના નવરંગપુરા વિસ્તારમાં આવેલું બાલકૃષ્ણ, કલાકો સુધી જોઈએ તો પણ કંટાળો ન આવે, તેથી તેણે લીધેલાં વી. દોશીનું નિવાસસ્થાન સ્થાપત્યની દ્રષ્ટિએ વિશ્વનાં ૩૪ શ્રેષ્ઠ ફોટાઓની સ્લાઇસ ખુદ બતાવે. અન્ય આર્કિટેકટને સોપ્યું હોય ઘર'માંનું એક ગણાય છે. આ યાદીમાં સ્થાન પામેલી ભારતની તો ખર્ચના ખાડામાં ઉતારી દે તેને બદલે પ્રમાણમાં નાનું અને આ એકમાત્ર ઈમારત છે. લોકજીભે ચડેલા આ શ્રેષ્ઠ ઘરની એવી અંગત કામ નજીવા ખર્ચમાં પણ નરી સ્પર્શથી અનોખું બનાવી તે શું વિશેષતા છે, એ જાણીએ તે પહેલાં આ શ્રેષ્ઠ ઈમારતોને આપે.
ઓપ આપતા આર્કિટેકટ બાલકૃષ્ણ દોશીનો ટૂંકો પરિચય જાણીએ. એક વખત વાલકેશ્વર વસંત શેઠના નિવાસ સ્થાને સાથે ગયા. બાલકૃષણ વિઠ્ઠલદાસ દોશીનો જન્મ મહારાષ્ટ્ર રાજ્યના પૂના ઘરનો દાદર ચડતાં બે પગથીયાં પાછળ રહેવાયું તો કહે “ચાલ શહેરમાં થયો. તેમના પિતા વિઠ્ઠલદાસભાઈની ફર્નિચરની દુકાન જલ્દી'. જવાબ અપાઈ ગયો; “સ્વર્ગની સીડી પહેલી વાર જોઈ છે.' હતી. ચાર સંતાનોમાં બાલકૃષણ સૌથી નાના. વૈષણવ નાગર વણિક તેમના દરેક કામ જોતાં કોઈ અન્ય વિશ્વમાં પ્રવેશ્યાં હોય તેવી પરિવારમાં ૨૬ ઓગસ્ટ, ૧૯૨૭ના રોજ જન્મેલા બાલકૃષ્ણએ આનંદાનુભૂતિ થતી. આ અનોખા આદમીનું સર્જન કરનાર મરાઠી સ્કૂલમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ મેળવ્યું. શાળાકીય અભ્યાસ વિશ્વકર્માને ધરતી ઉપરના આ વિશ્વકર્માને નરીની ઈર્ષા જ થઈ દરમિયાન બાલકૃષ્ણની ડ્રોઈંગમાં ફાવટ જોઈને શિક્ષકે તેમને હશે એટલે તેને જલ્દી જલ્દી પોતાની પાસે ૧૯૯૩માં જ બોલાવી ચિત્રકલાના ક્ષેત્રે આગળ વધવાની સલાહ આપી. કલાશિક્ષકની લીધાં. એક સમયે સાથે બેસી સિંગદાણા આરોગતા નરીએ કહ્યું કે સલાહ ધ્યાનમાં રાખીને બાલકૃષ્ણ પૂનાની ફર્ગ્યુસન કોલેજ અને એક એક દાણો ખા’ આવાં અટકીને આવતાં તેના સંવાદોની અનેક મુંબઈની જે. જે. સ્કૂલ ઓફ આર્સમાંથી ઉચ્ચ અભ્યાસ કર્યો. એ અર્થછાયાઓ. સાથે લાંબો પ્રવાસ કરતાં હોઈએ તો પણ નરીના વખતે આર્કિટેકટ તરીકેની વ્યાવસાયિક પ્રેકિટસ કરવા માટે રોયલ નાના નાના વાક્યોના ઊંડાણ જાતે જ ઉલેચવાના. જિંદગીનો પ્રવાસ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ બ્રિટિશ આર્કિટેકટનો ડિપ્લોમા ઈચ્છનીય ગણાતો. નાનો તો પણ નરીએ જિંદગીનો રસ પીવામાં ઉતાવળ ક્યારે પણ બી. વી. દોશીએ લંડન જઈને પરીક્ષા આપી. ત્યાંના વિશ્વવિખ્યાત ન કરી. ઘંટડે ઘૂંટડે તે પીધો અને પચાવી જાણ્યો. ગાંધીજી માટે આર્કિટેકટ લા કોબ્યુઝિયેના સહાયક તરીકે ચારેક વર્ષ કામ કર્યું. આઈન્સ્ટાઈને કહ્યું હતું તેમ નરી માટે પણ કહી શકાય કે ભવિષ્યની ૧૯૫૪ના અરસામાં લા કોબ્યુઝિયે એ ભારતના ચંડીગઢના પેઢી માની નહિ શકે કે આવી અનુપમ વિશ્વકર્મા અને સાચુકલો ગવર્નર હાઉસની ડિઝાઇન બનાવી હતી. આ હાઉસના સુપરવિઝન આદમી આ ધરતી પર વિચરતો હતો.
માટે કોબ્યુઝિયે એ યંગ ઈન્ડિયન આર્કિટેકટ બાલકૃષ્ણભાઈને બાહોશ સ્થપતિ ડો. બાલકૃષ્ણ દોશી. ચંડીગઢ મોકલ્યા. આમ આ રીતે તેમણે ચંડીગઢના નિર્માણમાં ૬૦૦ વર્ષ જુના ઐતિહાસિક શહેરના સ્થાપત્યને નોખું રૂપ મહત્વનો ભાગ ભજવ્યા. આપી અમદાવાદને વધુ અમીર બનાવનારા બાહોશ સ્થપતિ છે, પછીના સમયગાળામાં કન્યૂ ઝિયે એ ડિઝાઇન કરેલા ડો. બાલકશ દોશી. તેમણે સ્થાપત્ય નિર્માણનો નવો રાહ ચિંધ્યો અમદાવાદનાં ચાર બિલ્ડિંગ્સ (આત્મા હાઉસ, સંસ્કાર કેન્દ્ર, મનોરમા છે. બાંધકામ ઉદ્યોગને ઈકો ફ્રેન્ડલી બનાવનારા બી. વી. દોશીએ સારાભાઈનું ઘર અને સામુભાઈ શોધનનું ઘ૨)ની મહત્વની અમદાવાદને કર્મભૂમિ બનાવી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતિપ્રાપ્ત જવાબદારી બાલકૃણભાઈએ નિભાવી. અનુભવની મૂડી અને સંસ્થા “સેપ્ટ'ના સર્જક-સૂત્રધાર છે. તેમની અંગત જીવનની ઝલક આગવી મલિક દ્રષ્ટિ દોશીસાહેબ ટૂંકા સમયગાળામાં સ્થાપત્ય મળે છે તેમની સાથેની વાતચીતમાં... ૯૨ વર્ષે સ્વસ્થ અને સક્રિય જગતના ધ્રુવતારક બની ગયા. એમનાં અનેક સર્જનો વિશ્વપ્રસિદ્ધ રહેતા બાલકાભાઈનો ફિટનેસ મંત્ર છે. પ્રભકપા, નિયમિત બન્યાં. એમની કાર્યશૈલી નિરાળી છે. બાલકૃષ્ણ દોશીને મળેલા
મે - ૨૦૧૮) મંઠિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
(૧૯)
