________________
કંકાળી ટીલાના ઉલ્બનનમાં બ્રાહ્મીના શિલાલેખવાળી મધુકર મુનિ - રાયપ્રસનિય સૂત્ર પ્રતિમાઓ મેળવવાની ઉતાવળમાં મૂળ સ્તૂપના સ્થાપત્ય પર ઓછું જિનપ્રભસૂરિ - વિવિધ તીર્થ કલ્પ લક્ષ અપાયું છતાં એના ગોળાકાર માળખા, દરવાજા અને કમાનો છે કે હા પોરવાલ, છે
ડૉ. રેણુકા પોરવાલ - જૈન સ્તૂપ એટ મથુરા : આર્ટ એન્ડ આઈકોન્સ તથા તોરણો પરથી મળેલી માહિતી પરથી જણાય છે કે એ સૂપ સાંચીનો સ્તૂપ કરતાં પ્રાચીન અને વૈભવશાળી હતો.
૧૧૦૫, ઝેનિથ ટૉવર, પી.કે. રોડ, સંદર્ભ સૂચિ:
મુલુંડ (વેસ્ટ), મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૮૦. કલ્પણ - રાજ તરંગિણિ, પ્રથમ તરંગ - શ્લોક ૧૦૧-૧૦૫. renukar45@gmail.com | મો. ૯૮૨૧૮૭૭૩૨૭
આબુ-દેલવાડા : સર્વોત્તમ શિલ્પકળાનું સંગમ ધામ
આચાર્ય વિજય પૂર્ણચન્દ્ર સૂરીશ્વરજી
અરવલ્લીની ગિરિમાળાનો વિસ્તાર ચોક્કસ કોઈ એક દેશ આસપાસનાં અનેક ગામોમાં આજેય અસ્તિત્વ ધરાવતાં શ્રી સુધી જ સીમિત નથી, અનેક દેશોમાં આ ગિરિમાળા ફેલાયેલી છે, મહાવીર પરમાત્માનાં અનેકાનેક ભવ્ય તીર્થો ને મંદિરોને આગળ પણ આ ગિરિમાળામાં જો સૌથી વધુ ઊંચો કોઈ પર્વતીય વિભાગ કરી શકાય! હોય, તો તે આબુ છે, આ દૃષ્ટિએ અરવલ્લીની ગિરિમાળાના શ્રી ભરત ચક્રવર્તીના મંદિરના સર્જન પછી આબુને તીર્થ તરીકે ગૌરવોન્નત મસ્તક તરીકે આબુને ઓળખાવી શકાય, ભારતની મળતી પ્રસિદ્ધિનો સ્થિતિકાળ તો ક્યાંથી આંકી શકાય? પણ એટલું દક્ષિણ દિશામાં આવેલા નીલગિરિથી માંડીને ઉત્તરમાં આવેલ નક્કી છે કે, ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માના નિર્વાણ પછીનાં હિમાલય સુધીના પર્વતોમાં જેની ઉપર અનેક ગામો વસ્યાં હોય, કેટલાંય વર્ષો સુધી જેન તીર્થ તરીકે આબુ પ્રસિદ્ધ રહ્યું હતું. પ્રભુજીની એવો ઊંચો એક માત્ર પર્વત આબુ છે.
દશમી પાટે થયેલા શ્રી સુસ્થિતાચાર્ય અર્બુદાચલથી અષ્ટાપદજી મૂળમાં વીસ માઈલની લંબાઈ અને આઠ માઈલની પહોળાઈ તીર્થની યાત્રાએ ગયા હોવાના શાસ્ત્રલેખ ઉપરાંત શ્રી ધરાવતા આબુના ૧૨ માઈલની લંબાઈ ને ત્રણેક માઈલની પાદલિપ્તાચાર્ય આકાશગામિની વિદ્યા દ્વારા જે પાંચ તીર્થોની રોજ પહોળાઈ ધરાવતા ઉપરના પર્વતીય-વિસ્તારમાં એક કાળમાં બારેક યાત્રા કરતા હતા, એમાં એક તીર્થ તરીકે અર્બુદાચલનો પણ ઉલ્લેખ ગામો વસેલાં હતાં, જેમાં જેનોની વસ્તી પણ સારા પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ છે. પ્રભુની ૩૩ મી પાટે થયેલા વડગચ્છ સ્થાપક પૂ. આ હતી, આજે એ ગામોનું અસ્તિત્વ છે, પણ જાહોજલાલી નથી. શ્રી ઉદ્યોતનસૂરિજી મહારાજ વિ. સં. ૯૯૪માં આબુની યાત્રાર્થે આબુ જેના કેન્દ્રમાં હોય, એવો જેન-અજેન ઈતિહાસ મોટા પધાર્યા હતા. આ બધા પુરાવાઓના આધારે એમ કહી શકાય કે, પ્રમાણમાં આજે પણ ઉપલબ્ધ છે. કાળના પંખેરુંઓની પાંખ જ્યાં વિ. સં. ૯૯૪ પછીના ગાળામાં ક્યારેક આબુ ઉપરનાં પહોંચી શકે એવી નથી, એ યુગાદિ પ્રભુ શ્રી આદિનાથનો સમય જિનમંદિરોનો નાશ થઈ જતાં, એનું જૈનતીર્થત્વ લોકોના આબુ સાથે જોડાયેલો છે. પ્રભુના પુત્ર ચક્રવર્તી શ્રી ભરતેશ્વરે આબુ માનસપટલ પરથી ભૂંસાઈ જવા પામ્યું હોય! પર ચાર હાર ધરાવતું સુવર્ણ-ચૈત્ય બંધાવ્યું હતું.
શાસ્ત્રલેખો અને શિલાલેખોમાં સુરક્ષિત હોવા છતાં જૈન ઈતિહાસ મુજબ આબુને અર્બુદગિરિ આવું નામ આપવામાં જનમાનસમાંથી ભુલાઈ ગયેલી આબુની જેનતીર્થ તરીકેની ભરત ચક્રવર્તીનું એ સુવર્ણ ચૈત્ય નિર્મિત્ત બન્યું હતું, એ સુવર્ણ પ્રતિષ્ઠાની પુનઃ સ્થાપના (વિ.સં. ૧૦૮૮ માં) ઉપરાંત તીર્થોદ્ધારનું ચૈત્યમાં પ્રતિષ્ઠિત શ્રી આદિનાથ પ્રભુનું ધ્યાન ધરીને આત્મસાધના મહાપુણ્ય ઉપાર્જન કરવાના કોઈ ભાગ્યસૌભાગ્યનો જ જે સદેહે કરવા દશ ક્રોડ જેટલા સાધકો તપ કરતા હતા, દશ કરોડની અવતાર ગુજરાતમાં થયો, એ અવતારને જે નામ મળ્યું, એને સંસ્કૃતમાં “અબ્દ' તરીકે ઓળખાતી હોવાથી, આ સાધનાની શોભાવનારી અક્ષરાવલી હતી : દંડનાયક શ્રી વિમલ ! સ્મૃતિમાં આ ગિરિ “અબુદાચલ' તરીકે ઓળખાવા માંડ્યો. અહીં યોગીઓ માટે યોગભૂમિ અને ભોગીઓ માટે ભોગભૂમિ કરેલી પૂજા વગેરે આરાધના દશ કરોડ ગણું ફળ આપનારી હોવાથી ગણાતા આબુનાં, સમુદ્રીય સપાટીથી ૪ હજાર ફૂટની ઊંચાઈ પણ આ ગિરિ “અબુદાચલ” તરીકે પ્રખ્યાતિ પામતો ગયો. ધરાવતાં એ શિખરો ઉપર ભવજલતારક નામની મોટી અનેક
છદ્મસ્થકાળમાં શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્મા અર્બદ નાવડીઓને તરતી મૂકવાનું સ્વપ્નદૃષ્ટા વિમલનું સ્વપ્ન અનેરા કોઈ ભૂમિમાં વિચર્યા હોવાની વાતને શિલાલેખો અને શાસ્ત્રલેખોનું ઠાઠમાઠ સાથે અને અનોખી કોઈ ચહલ-પહલ સાથે આશ્ચર્યકારી સમર્થન મળે છે, આના પ્રત્યક્ષ પુરાવાઓ તરીકે અર્બુદાચલની ઝડપથી સાકાર થઈ રહ્યું હતું. સમુદ્રની સપાટી પર નાવડીઓ તરતી
(૪૮)
મંદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન
મે - ૨૦૧૮OT
