________________
ક્ષય કરી મુક્તિની ઉપલબ્ધિ કરી શકાય છે. આવી સુંદર અને શુદ્ધ જાય છે.. ગુણોનો આર્વિભાવ થવા લાગે છે. મહાવીરે એજ તો ધર્મની સાધના અંગે આપણામાં ઘણી ગેરસમજ ચાલી રહી છે. કર્યું.. અંદર રહેલાં આ બધા શત્ર (અરિ) ક્રોધ-લોભ-ઈર્ષ્યાસવાલ: ઘણી બધી ધ્યાન સાધના પ્રચલિત છે જેવી કે પ્રેક્ષાધ્યાન, બ્રહ્મધ્યાન હઠાગ્રહ-રાગ-દ્વેષ વગેરેને હણ્યા... માટે તો અરિહંત કહેવાયા જન્મ વગેરે વગેરે.. એમાંથી વિપશ્યના ધ્યાન સાધનાની જ પસંદગી શા માટે? - જન્માંતરના અંતરમનના ઠેકડા મારવાતા સ્વભાવને પલટી જવાબ: ધ્યાન તો ઘણા પ્રકારના છે. પણ કોઈ ધ્યાનમાં તમે જોયું અંતરમાં સ્થિર થઈ, સમતામાં સ્થિર થવું... એ એક બહુ મોટી, કે દસ-દસ દિવસ સુધી સંપુર્ણ મૌન રહેવું, સંપૂર્ણપણે સાંસારિક બહુ અઘરી અંતરંગ પ્રક્રિયા છે, આ ક્રિયા દ્વારા અંગરંગ અનુભવ સંબંધો, વ્યવહારો કાપી નાખીને એક સાધુ જેવું જીવન જીવવું... દ્વારા જે જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. તેને જ કહેવાય છે કે “ક્રિયા વગર ન છાપું, ન મોબાઈલ, ન વાતચીત. સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્ય, સ્વાભાવિક જ્ઞાન નહિ''. આપણે ક્રિયાનો સ્થૂળ અર્થ લહી લીધો કે જે બાહર રીતે બનતી ઘટનાઓ પ્રત્યે રાગ નહિ કરવો, દ્વેષ નહિ કરવો, દેખાય છે તેટલી જ ક્રિયા, પણ આ મન-વચન-કાયાને સ્થિર કરી, સંપૂર્ણ પણે સમતામાં સ્થિર થવું (સામાયિક), બીજા કોઈ ધ્યાન જૂના કર્મોની ઉદિરણા કરી. રાગ-દ્વેષમાં ન ખેંચાઈ જતાં સમતામાં સાધનામાં આવું બધું જાણ્યું? નહિ ને? અને આમાં તમે જોયું ને રહી ઉદિરશામાં આવેલા કર્મોની નિર્જરા કરવી. આ સૌથી અઘરી કે જે કાંઈ કરવાનું છે તે જૈન ધર્મના સિદ્ધાંત પ્રમાણે જ કરવાનું સૌથી મહાન ક્રિયા છે જેના પરિણામે અનુભવ જ્ઞાનની ઉપલબ્ધિ છે. પ્રતિક્ષણ જાગ્રત રહેવું (સમય મા પમાય ગયંમ્) અનિત્ય થાય છે. ભાવનામાં સ્થિર થવું, કર્તા-ભોક્તા ભાવમાંથી બહાર નીકળી સવાલ : બોધદર્શન નિત્ય આત્માને તો માનતું જ નથી. ક્ષણિકવાદનું ફક્ત દૃષ્ટાભાવ સ્થાપિત કરવો તો આ એક જ સાધના પદ્ધતિ છે. પ્રતિપાદક છે. બસ માત્ર જડ શરીરને જોયા કરો અને શ્વાસ પર ધ્યાન જે સંપૂર્ણપણે જેને સિદ્ધાંત અનુસાર છે. આમાં કોઈ વસ્તુ તમને રાખો. એનાથી શું વળે? જૈન સિદ્ધાંતની વિરૂદ્ધ દેખાતી હોય તો મને બતાવો. પાંચ જવાબઃ અરે ભાઈ... બૌધ દર્શન આત્માને માને કે ન માને તેનાથી નિયમોમાં પહેલું જ અહિંસાનું પાલન (જૈન ધર્મનો પાયો) જૂઠું આપણને શું ફરક પડે છે? આપણને મહાવીરે કહ્યું છે કે આત્મા નહિ બોલવું, ચોરી નહિ કરવી, માદક પદાર્થોનું સેવન નહિ કરવું, છે તો છે જ. આપણને એ લોકો એમ તો નથી કહેતા ને કે અમારી બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું. મને કહો આમાં કયો નિયમ જૈન ધર્મની માન્યતાને કબૂલ કરો પછી જ અમે તમને આ વિદ્યા વિરૂદ્ધ છે? મનનું મહત્ત્વ જૈન ધર્મમાં બતાવ્યું છે, એટલું કોઈ શીખવાડીશું..?? આપણે આપણા કામથી કામ.. ન આપણે ધર્મમાં નથી. રોજની દસ-દસ કલાક સાધના - તેમાંય ત્રણ કલાક આપણી અંતરની માન્યતા બદલવાની જરૂર છે કે નતો એમની શું તો સંપૂર્ણ સમતામાં સ્થિર. એક આંગળી પણ ન હલે એવું અડોલ માન્યતા છે તેની ચિંતા કરવાની જરૂર છે. આતો સમજ-સમજની આસન.. બતાવો કયા ધ્યાન - સાધનામાં છે? આવું જો સામાયિક ફેર છે. અમુક શબ્દોનો તે સમયમાં જે અર્થ થતો હતો તે આજે કરતાં આવડી જાય તો જીવનમાં સાચું સામાયિક સમજાઈ જાય. બદલાઈ ગયો હોય તેથી પણ ગેરસમજ ઉભી થતી હોય.. પૂન્યાનું સામાયિક સમજાઈ જાય.
અનાત્મનો અર્થ “આત્મા નહિ' એવો પણ થાય અને “અનાત્મ' વળી બીજી વસ્તુ ખાસ ધ્યાનમાં રાખો કે જેમાં જેમાં જરાપણ એટલે “જડ” “પુદ્ગલ' એવો પણ થાય. આત્મ એટલે ચેતન અને મન-વચન કે કાયાનું હલન-ચલન છે, તેમાં કર્મોનો આશ્રવ ચાલુ અનાત્મ એટલે જડ. જે દેહમાં પ્રતિપલ ઉત્પન્ન થતાં ને નાશ થતાં છે. પછી તે ૐનું રટણ હોય, ઉચ્ચારણ હોય કે વિવિધ રંગોની તરંગો અનુભવાય છે તે જડનું લક્ષણ છે. તો આ દેહમાં અનાત્મબોધ કલ્પના કરવાની હોય, મનથી વચનથી આવતા કર્મોનો આશ્રવ (જડ) થાય ને એમાં “હું'પણું મટે એવો પણ આશય હોઈ શકે. ચાલુ. તો કર્મોથી મુક્તિ ક્યાં? જો કર્મોથી મુક્તિ નથી, નિર્જરા આત્મા તો “ધ્રુવ' છે, નિત્ય છે, તેનું દર્શન, સાક્ષાત્કાર.. જેનો નથી તો ગુણોનો આર્વિભાવ ક્યાં? ઉપલબ્ધિ ક્યાં?
એને સમ્યક્દર્શન કહે છે, બૌધો એને નિર્વાણનો સાક્ષાત્કાર કહે - જો યોગ્ય પદ્ધતિથી નિયમ અનુસાર વિપશ્યના સ્વાધ્યાય-ધ્યાન છે. પણ વાત તો એક જ છે, ફક્ત સમજ ફેર છે. કરવામાં આવે તો છ-બાર મહિનામાં તમે પોતે અનુભવશો કે બૌધ ધર્મગ્રંથો નોંધે છે કે ગૌતમ બુદ્ધ સમ્યક સંબુદ્ધ થવાનો અરે. પહેલા મને બીજાની પ્રગતિ જોઈને ઈર્ષ્યા આવતી હતી, સંકલ્પ, પોતે જ્યારે સુમધ નામે બોધ પરિવ્રાજક હતા ત્યારે કરેલો. ભલે હું મોઢેથી મીઠું બોલું પણ મનમાં બળતો હતો. હવે એવું તે વખતે વિહરમાન દીપકર બુદ્ધના જીવનકાળમાં અગણ્યભવો નથી થતું, પહેલા નાની નાની વાતમાં ક્રોધથી ધમધમી ઉઠતો પહેલા કરેલો. તો જો “બોધદર્શન અનત્મવાદી હોય તો દીપકર હતો હવે હું કંટ્રોલ રાખી શકું છું.. પહેલા બિન્ધાસ્ત મોટું જૂઠાણું બુદ્ધ પાસે આશિષ માંગનાર કોણ? અબજો-અબજ ભવ સુધી બોલતો હતો. હવે કાંઈક નાનું સરખું જૂઠું કહેવામાંય ખચકાટ એકધારી સાધના કરી ગૌતમબુદ્ધ થનાર કોણ? જો બોધ દર્શન અનુભવું છું. આમ જે ક્રિયા કરી એનું પરિણામ મળવાનું ચાલુ થઈ એ મતનું હોય કે નિત્ય-આત્મતત્ત્વ જેવું કંઈ છે નહિ તો પહેલી
(
મે - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ જીપુત્ર
(૮૯ ).
