________________
અનુભવ્યો છે, પણ અત્યારે જોઉં છું કે તેમાં મેં કશું ગુમાવ્યું નથી. પહોંચી વળાય નહીં અને બાપુના નામે કોઈ પાસેથી સહાય મેળવવી બાપુની આર્ષદ્રષ્ટિ સમજવાની અમારી શક્તિ ઘણી ઓછી હતી, ગમે નહીં તેથી રામદાસભાઈ તાતા ઓઈલ કંપનીમાં જોડાયા અને પણ હવે હું સમજું છું કે માણસે જે સમયે જે કર્તવ્ય સામે આવે તે પ્રાંતીય નાગપુરડેપોના મેનેજર તરીકે બારેક વર્ષ કામ કર્યું. સંતાનો કરવું અને તેમાં સંતોષ માનવો એ જ પોતાને અને સમાજને ભણી ઊતર્યા પછી તેમણે રાજીનામુ મૂક્યું અને સેવાગ્રામના ખેતી સુખી કરવાનો રસ્તો છે.” આગળ તેમણે લખ્યું છે, “હું જે પણ વિભાગ અને ખાદી વિદ્યાલયમાં જોડાઈ ગયા. આજે આવું કરવાનું કામમાં જોડાયો તેનાં બે પ્રેરકબળો હતાં : બાપુ પ્રત્યેની ભક્તિ કોઈ કલ્પી પણ શકે ? અને સ્વયં ઉત્સાહ. બાપુ કદી કોઈ કામ એવું ન કરાવતા કે કરવા “સંસ્મરણો'માં એક પ્રકરણ છે “મારા ભાઈઓ'. તેમાં તેમણે દેતા જે અમે તેમની ઈચ્છાથી કરીએ. દરેક વખતે બધું સમજાવે અત્યંત ટૂંકાણમાં હરિલાલ, મણિલાલ તેમજ દેવદાસ ગાંધી વિશે અને છેલ્લે જરૂર કહે - તને ગળે ઊતરે તો જ કરજે. નાનામોટા જણાવ્યું છે. જેમની નસોમાં ગાંધીજીનું રક્ત વહેતું હોય તેઓ દરેક કાર્યકર્તા કે પત્ની કે સંતાનો સર્વ માટે તેમનો આ જ નિયમ જ્યાં પણ હોય ને જે પણ કરે તેમાં એક નિર્ભિક આગવાપણું હોય હતો. આ વિશેષતા બહુ ઓછા માબાપમાં, બહુ ઓછા જ છે એ વાત આ પ્રકરણ વાંચતા સમજાય છે. આગેવાનોમાં હોય છે.”
“સંસ્મરણો'માં નિખાલસતા, નમ્રતા અને ઓથેન્ટિસિટિ - રામદાસ અને દેવદાસ આ બંને ભાઈઓનો જન્મ દક્ષિણ વિશ્વનીયતા છે. ગાંધીજીના પુત્ર તરીકેનો રામદાસભાઈનો સંઘર્ષ આફ્રિકામાં થયો હતો. રામદાસ ૧૮૯૮માં અને દેવદાસ અને સાથે આત્મોન્નતિ તરફની એક સ્વાભાવિક ગતિ આ બંનેનું ૧૯૦૦માં જન્મ્યા. “સંસ્મરણો'માં તેમના ચાર પાંચ વર્ષની ઉંમરથી દર્શન મને “સંસ્મરણો'માં થયું છે. અત્યારે આ પુસ્તક પ્રાપ્ય હશે લઈ પચાસ વર્ષની ઉમર સુધીની સ્મૃતિઓ સચવાયેલી છે. લગભગ કે કેમ તે હું જાણતી નથી, છતાં મારી અનુભૂતિઓને અહીં મૂકી સવાબસો પાનાં અને નાના નાના ૭૩ પ્રકરણોમાં સ્મરણો રહી છું. પુણ્ય સ્મરણોની ગંગામાં સ્નાન કરવાની ધન્યતા જેટલી વહેંચાયેલાં છે. શિક્ષણ પ્રત્યેના ચોક્કસ વિચારોને લીધે બાપુના મળે તેટલી મેળવીએ. પુત્રો આધુનિક શિક્ષણથી અમુક અંશે વંચિત રહ્યા. પોતાના (‘સંસ્મરણો', રામદાસ ગાંધી, નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, સંતાનોની બાબતમાં આમ ન થાય તેમ રામદાસભાઈ ઈચ્છતા પ્રથમ આવૃત્તિ ૧૯૬૭, કિંમત રૂા.૩/-) હતા. પણ ખાદી કાર્યકર્તાની ટૂંકી આવકમાંથી શિક્ષણના ખર્ચને
10 મો : ૯૮૩૩૭૦૮૪૯૪
જૈન પરંપરાના પુનરધારકો-૧૪ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ
આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરીશ્વરજી કેટલાક સમયની અનોખી તાસીર હોય છે. ઓગણીસમી અને કાવ્ય સ્કૂરણા થતી હતી. કહે છે કે વિ.સં. ૧૯૭૫ આસપાસ તેઓ વીસમી સદીમાં જૈન સંઘને ક્રાંતિકારી અને દીર્ધદષ્ટિ ધરાવતા મહાન ગિરનાર તીર્થની યાત્રાએ પધાર્યા તે સમયે શ્રી નેમિનાથ ભગવાનના શ્રમણો અને મહાન શ્રાવકોની એક સુવાંગ પેઢી પ્રાપ્ત થયેલી જોવા અતિપ્રાચીન જિન પ્રતિમાજી નિહાળીને તેઓ એટલા ભાવુક થઈ મળી. તેમાં, જૈનાચાર્ય શ્રી આત્મારામજી મહારાજને સર્વપ્રથમ ગયા કે તેમને ગિરનાર છોડવાનું મન જ ન થયું. સંભરવા પડે. પંડિત સુખલાલજી કહે છે કે શ્રી આત્મારામજી તેઓ ગિરનારજી તીર્થમાં ઘણો સમય રોકાયા. તે સમયનું જૈનસંઘના મૌલિક અને ગંભીર વિચારક, લેખક અને ચિંતક હતા. ચાતુર્માસ પણ તેમણે ત્યાં જ કર્યું. શ્રી નેમિનાથ દાદાની ભક્તિમાં તેમના પ્રશિષ્ય શ્રી લક્ષ્મીસૂરીજી મહારાજ હતા. તેમના શિષ્ય તેઓ તન્મય થઈ ગયા. તે સમયે તેમણે શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ થયા.
૧૦૮ પ્રકારી પૂજાની રચના કરી. આ પૂજા એટલી ઉલ્લાસમય છે શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ ભક્તિપ્રેમી અને જ્ઞાનપ્રેમી મુનિરાજ કે જે વાંચે તે પણ પ્રભુની ભક્તિમાં એકાકાર થઈ જાય. તે સમયના હતા. દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી સતત તપ, સતત ગુરુસેવા અને મુનિઓએ જે પૂજાઓ રચી છે તેમાં શ્રી વીરવિજયજી અને શ્રી સતત સ્વાધ્યાય દ્વારા આત્મકલ્યાણ માટે તેઓ પુરુષાર્થશીલ રહ્યા. રૂપવિજયજી સિવાયના મુનિઓની પૂજા ભાષાની કલિષ્ટતાને કારણે તેમની જન્મભૂમિનો ઉલ્લેખ મળતો નથી પણ કદાચ તેઓ વડોદરા ઓછી લોકપ્રિય થઈ પણ તેમાં રહેલી વ્યક્તિની ઊંચાઈ અને તત્ત્વની અથવા એની આસપાસના પ્રદેશના હતા. સતત સ્વાધ્યાય અને ગંભીરતા અસીમ છે. ભક્તિનો મનમાં ઉલ્લાસ ઘૂંટાતો રહેતો હતો તેથી તેમને સહજપણે શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ દીક્ષાના પ્રારંભકાળમાં પંજાબમાં
મે - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ છg
