________________
જ્ઞાન-સંવાદ. સવાલ: આત્મા અને દેહ અલગ છે. આત્મા દેહનો ત્યાગ કરે છે દેહાવસાન થાય પછી આત્મા જાય એવું બની શકે જ નહિ. કારણકે ત્યારે દેહાવસાન થાય છે. ક્યારેક દેહાવસાન થતાં આત્મા દેહનો દેહ તો જડ જ છે. ચેતનની હાજરીને લીધે જ એ ચેતનવંતુ છે. તો ત્યાગ કરે છે તો નીચેના સંજોગોમાં આત્મા પ્રથમ દેહનો ત્યાગ પછી ચેતનની હાજરી પણ હોય ને દેહ અવસાન પામે એ બની જ કરે છે કે દેહાવસાન થતાં આત્મા દેહનો ત્યાગ કરે છે એ અંગે કેવી રીતે શકે? હા એવું બની શકે કે ક્યારેક આપણી બુદ્ધિ, અક્કલ, જાણવા જીજ્ઞાસા છે.
વૈજ્ઞાનિક સાધનો એ જાણી શકે નહિ કે આત્માની હાજરી છે કે (૧) માનવનું જીવલેણ અકસ્માતના પ્રસંગે
નહિ.પરંતુ પહેલા દેહાવસાન થાય ને પછી આત્મા જાય એવું તો (૨) ગંભીર વૃદ્ધાવસ્થા પ્રસંગે માંદગી
કદી બની શકે જ નહિ. આત્માના ગયા પહેલાં દેહનું અવસાન
થાય એવું તો બની શકે જ નહીં. કેમકે દેહ તો એકલું હોય તો (૩) સંથારાના પ્રસંગે
અવસાન પામેલું જ છે. કેમકે તે તો જડ છે. (૪) માનસિક તનાવના પ્રસંગે આપઘાત
આત્માના નાનામાં નાના, નાનામાં નાના હિસ્સાને ઉપરના પ્રસંગે આત્મા પ્રથમ દેહનો ત્યાગ કરે છે કે દેહાવસાન
આત્મપ્રદેશ કહેવાય. આમ આત્મા અસંખ્યાત પ્રદેશ છે ને આખા બાદ આત્મા દેહનો ત્યાગ કરે છે?
શરીરમાં (સવંગે) વ્યાપીને રહેલો છે. શરીરમાં ક્યાંય પણ સોય પ્રશ્ન પૂછનાર : અમરેલીથી ડી.એમ. ગોંડલીયા ખીંચો તો વેદના થાય છે એનો અર્થ એ છે કે ત્યાં ચેતના છે. આ જવાબ આપના: વિદ્વાનશ્રી સુબોધીબેન સતીશ મસાલીયા આત્મપ્રદેશો જેટલા હોય તેટલા જ રહે છે. તેમાં વધઘટ થતી નથી.
હા...ભાઈશ્રી આત્મા અને દેહ અલગ છે. એની સાથે એ પણ પ્રત્યેક જૂથ પ્રદેશોની સંખ્યાની અપેક્ષાએ લોકાકાશની બરાબર યાદ રહે કે દેહ પુદગલ છે જ્યારે આત્મા ચેતન છે. આત્મા વગરનો અસંખ્ય પ્રદેશવાળો છે. પરંતુ સંકોચ-વિસ્તારના કારણે પોતાના દેહ તો જડ જ છે. જ્યાં સુધી દેહમાં આંશિક રૂપે પણ આત્માની શરીર પ્રમાણે વ્યાપીને રહે છે. મહાકાય હાથી કે યુગલીયાનું શરીર હાજરી છે ત્યાં સુધી દેહ ચેતનવંતો જ કહેવાય. દેહાવસાન થયું ન હોય તો આત્મપ્રદેશો એવડા મોટા શરીરમાં વ્યાપીને રહે છે. ને કહેવાય. ભલે દેહની બધી જ ક્રિયાઓ બંધ થઈ ગઇ, સાવ જ નિષ્ક્રિય તેજ આત્મા જો કીડી કે નિગોદનું શરીર ધારણ કરે તો એટલા જ થઈ ગયું, છતાં પણ જ્યાં સુધી શ્વાસોશ્વાસ ચાલુ છે ત્યાં સુધી આત્મપ્રદેશો એટલા નાના શરીરમાં સંકોચાઈને રહી જાય છે. તમે આત્માની હાજરી છે જ. ને જ્યાં સુધી આત્માની હાજરી છે ત્યાં જુઓ કે કોઈનો હાથ કપાઈ ગયો તો હાથમાં રહેલા આત્મપ્રદેશો સુધી દેહાવસાન થયું કહેવાય નહિ. ક્યારેક એવો આભાસ થાય કપાઈ નથી જતા તે આત્મપ્રદેશો સંકોચાઈને બાકીના શરીરમાં કે જાણે શ્વાસોશ્વાસ પણ જણાતા નથી પણ યાદ રહે કે શ્વાસોશ્વાસ સમાઈ જાય છે તેવી જ રીતે રણસંગ્રામમાં માથું કપાઈ ગયા પછી બંધ નથી થઈ ગયા. એની ગતિ એટલી બધી ધીમી થઈ ગઈ ને પણ એટલા આત્મપ્રદેશો સંકોચાઈને ધડમાં સમાઈ જાય છે ને શ્વાસ એટલા સૂથમ થઈ ગયા છે કે જે જણાતા નથી પણ છે જ્યાં સુધી પ્રાણવાયુ છે શરીરમાં, હૃદય ધબકે છે ત્યાં સુધી ધડ ખરા..માટે આત્માની હાજરી છે અને આત્માની હાજરી છે ત્યાં લડ્યા કરે છે. એનું દેહાવસાન ત્યારે જ થાય છે જ્યારે એના સુધી દેહાવસાન થયું કહેવાય નહિ. ઘણીવાર આ શ્વાસ એટલા આત્મપ્રદેશો બીજા કોઈ દેહમાં પ્રવેશ કરી લે છે ને આ દેહને ત્યાગી ધીમા થઈ જાય છે કે ડૉક્ટર પણ જાહેર કરી દે છે કે “મૃત્યુ' થઈ દે છે. અકસ્માતના પ્રસંગે કે આપઘાતના પ્રસંગે પણ આ જ વસ્તુ ગયું છે. પરંતુ થોડા વખત પછી એ વ્યક્તિમાં હલનચલન કે બને છે. એવી રીતે ક્યારેક ડૉ. મૃત જાહેર કર્યા પછી પણ જીવ શ્વાસોશ્વાસ જણાય છે. એવી જ રીતે ક્યાંક ઈતિહાસમાં વાંચ્યું હોય છે ત્યારે પણ એવું જ બને છે. કે બધા જ આત્મપ્રદેશો હશે કે રણસંગ્રામમાં લડતાં લડતાં ફલાણા રાજાનું મસ્તક ઊડી સંકોચાઈને શરીરના અમુક નાનકડા ભાગમાં (કોઈપણ કારણસર) ગયું પણ ધડ થોડા સમય માટે લડતું રહ્યું...તો સવાલ એ થાય કે સમાઈ ગયા હોય છે. તેથી શ્વાસની ગતિ અતિ ધીમી પડી જવાથી આવું કેવી રીતે બને? તો એનું કારણ એ છે કે આત્મપ્રદેશોમાં ડૉ. ને નહિવત્ જણાય છે થોડા વખત પછી પાછું નોર્મલ સંકોચ-વિસ્તારનો ગુણ રહેલો છે. તેને કારણે આ વસ્તુ બને છે. શ્વાસોશ્વાસ ચાલુ થાય છે. આવું જવલેજ બને છે. પણ ક્યારેક તો પહેલાં એ સમજો કે આત્મપ્રદેશો કોને કહેવાય? કેટલા પ્રકારનું આવા કિસ્સા સંભળાય છે તો સમજવું કે આત્મામાં રહેલા સંકોચ આયુષ્ય હોય? અત્યારે આપણને કયા પ્રકારનું આયુષ્ય છે? વિસ્તારના ગુણને કારણે આવું બનતું હોય છે. પરંતુ આત્માના આત્મપ્રદેશો કેવી રીતના ખરે છે? તો તમારા બધા જ સવાલોના ચાલી ગયા પછી જ દેહાવસના થાય એ નક્કી છે. જવાબ તમને સમજાઈ જશે. બાકી એક વાત નક્કી છે કે આત્મા ક્યારેક અકસ્માતના પ્રસંગે એવું લાગે છે કે આનું અકાળ સંપૂર્ણપણે દેહમાંતી વિદાય લે ત્યારે જ દેહાવસાન થાય. પ્રથમ મૃત્યુ થયું. હજુ આયુષ્ય બાકી હશે પણ એવું હોતું નથી. કેવળી | મે - ૨૦૧૮ )
પ્રબુદ્ધ જીવન
