________________
અભ્યતરતપ - સ્વાધ્યાય-ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ
સુબોધીબેન સતીશ મસાલીઆ (ગતાંકથી ચાલુ....)
જ પોતાનું સ્વરૂપ છે. એ બૌધિક ભાન યોગ્ય સાધના દ્વારા જ્યારે સ્વાધ્યાય - ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ આ હેડીંગ નીચે સપ્ટેમ્બર અનુભૂતિમાં પરિણમે છે ત્યારે સમ્યક દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. સમ્યક ૨૦૧૭ થી ચાલુ કરી માર્ચ ૨૦૧૭ સુધી સાત લેખ છપાઈ ચુક્યા દર્શન એ એક અનુપમ ઉપલબ્ધિ છે. એ એક અનુભવ છે. જેને જેને છે. જીજ્ઞાસુએ આ બધા લેખ ભેગા કરી એકવાર સળંગ વાંચી જવાથી આ અનુભવ થયો છે તેઓ આનું વર્ણન શબ્દોમાં કરી શક્યા નથી. આ ઉત્કૃષ્ટ તપ સ્વાધ્યાય-ધ્યાન વિષે બૌધિક સ્તરે જાણકારી મળશે. એ અલૌકિક આનંદની અનુભૂતિ શબ્દોથી પર છે. ચાલો...સમ્યક પરંતુ આ જાણકારીને ફક્ત બૌદ્ધિક સ્તર સુધી ન રહેવા દઈ એને દર્શન વિશેની વિસ્તૃત ચર્ચા આપણે પછી કરીએ. પહેલાં વાચકોના અનુભવ જ્ઞાન બનાવવા માટે જો એમાં ડૂબકી મારશો તો એક આવેલાં બે-ચાર સવાલો પ્રત્યે દૃષ્ટિ કરીએ.. બોધીબીજ વવાઈ જશે. એક સમ્યક્ રત્ન પ્રાપ્ત કરવા ભણી ડગ સવાલ: આ પ્રક્રિયાનું વિપશ્યના-ધ્યાન-રવાધ્યાયનું લક્ષય છે? મંડાઈ જશે. બૌધિક સ્તર સુધીનું જ્ઞાન તો એક અહંકાર જગાવશે જવાબઃ શરીરની ભૂલ-સૂક્ષ્મ સંવેદનાઓને નિરાશક્ત ભાવે જોતા કે “હું જાણું છું, મને બધી ખબર છે. ” પરંતુ પ્રાપ્ત કંઈ નહીં કર્યું રહેવાનો અભ્યાસ પરિપક્વ થયે (આ અભ્યાસ એજ સ્વનો અધ્યાયહોય. દરેકે દરેક અધ્યાત્મ યોગી અનુભવમાં ઉતરવાની જ વાત કરે સ્વાધ્યાય) ખુદ પોતા જ અનુભવને આધારે એ તથ્યનો સાક્ષાત્કાર છે જુઓ.
થાય છે કે આ શરીર એ કોઈ સ્થિર કે ઘન વસ્તુ નહિ પણ ક્ષણે ક્ષણે યોગીશ્વર ચિદાનંદજી આધ્યાત્મબાવનીમાં કહે છે કે, પલટાતા પરમાણુઓનો પુંજ માત્ર છે. આ અનુભવ દ્વારા, શરીરની
“ચેતનકુ પરખ્યો નહિ, ક્યા હુઆ વ્રતધાર? ઘન સંજ્ઞા નષ્ટ થતાં દેહમાં થતી આત્મબુદ્ધિની ભ્રાંતિ ભાંગે છે શાલ વિહુણા ખેત મેં, વૃથા બનાઈ વાડ.”
અને નિર્લિપ્તતા પુષ્ટ થાય છે. આપણા શરીરમાં અનુભવાતી સ્કૂલએ જ વાત અધ્યાત્મ યોગી આનંદધનજી વાસુપૂજ્ય
સૂક્ષ્મ સંવેદનાના અવલંબનથી સતત પરિવર્તનશીલ દેહધારાનું જિન સ્તવનમાં કહે છે કે...
ને ક્રમશઃ ચિત્તધારાનું પણ નિરિક્ષણ અને પરીક્ષણ કરતાં રહી સમસ્ત આતમજ્ઞાની શ્રમણ કહાવે, બીજા તો દ્રવ્યલીંગી રે.”
અવચેતન મનને જાગૃત કરી તેને ચેતન મનમાં પલટી નાખી,
શરીર અને મનની પ્રવાહમાન ધારાથી અલગ એવા શાશ્વત સત્યનો તો ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી આધ્યાત્મિક પદ -૩૯ માં કહે
પ્રત્યથી બોધ પ્રાપ્ત કરી, રાગ-દ્વેષ-મોહના સમસ્ત સંસ્કારોથી
મુક્ત થઈ જવું, એ આ પ્રક્રિયાનું લક્ષ્ય છે. લિંગ, વેષ, કિરિયાકે સબ હી, દેખે લોક તમાસી હો,
બધી જ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય છે. ચિત્ત શુદ્ધિ, વ્યવહાર શુદ્ધિ ચિન મૂરતિ ચેતન ગુન ચિન્હ, સાચો સોઉ સંન્યાસી હો.”
અને સમત્વના વિકાસ દ્વારા સાધકની વૃત્તિને અંતરમુખ કરી વૃત્તિના પરિવર્તન વિનાની પ્રવૃત્તિની ફેરબદલીનું એટલે કે
આત્મદર્શન/આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ ભણી સાધકને દોરી જવાનું. જો. સમ્યક્ દર્શનના સાથ વિનાના ચારિત્રનું બહુમૂલ્ય જ્ઞાનીઓએ
એ ધર્મ પ્રવૃત્તિ વડે ચિત્તની શુદ્ધિ ન થાય અને ધાર્મિક ક્રિયાઓ આંક્યું નથી. સમ્યક્દર્શન એ ચારિત્રનો પાયો છે. મુક્તિનું એ
ભટકતા ચિત્તે, ઉપયોગ શૂન્યપણે જ થતી રહે તો તે મોક્ષસાધક બીજ છે. પારમાર્થિક સમ્યક દર્શન જેનાથી ભવભ્રમણ સીમિત થઈ
બનતી નથી. આ ચેતવણી આપણા પૂર્વાચાર્યોએ શાસ્ત્રગ્રંથોમાં જાય છે તે સમ્યક દર્શન છે શું?
ઠેર ઠેર ઉચ્ચારી છે. જુઓ.. ઉપા. યશોવિજયજી મહારાજે સક્ઝાયમાં શું એ અમુક જાત-પંથ-સંપ્રદાય કે ધાર્મિક જૂથમાં જોડાવાથી શું કહ્યું છે.. પ્રાપ્ત થઈ જતી કોઈ ચીજ છે? કે પછી વ્યક્તિ જે સંપ્રદાયમાં જન્મી વચન કાયા તે તો બાંધીએ, મન નવિ બાંધ્યું જાય. હોય કે જે સંપ્રદાય કે જૂથની એ સભ્ય હોય, તે જૂથના સાધુ સંતો મને બાંધ્યા વિણ પ્રભુ ના મિલે, ક્રિયા નિષ્ફળ થાય. સિવાયના અન્ય સાધુ-સંતો કે શાસ્ત્રના સન્માન-સત્કાર-સમાગમ
આજની આપણી ધર્મક્રિયાનું હુબહુ ચિત્ર આ પંક્તિઓમાં ન કરવાના શપથ લેનારને સમ્યક્ દર્શન પ્રાપ્ત થઈ જાય છે? ના.. રજુ થયું છે. ઉપયોગ શૂન્ય, અમનસ્ક પણે, થતી ધર્મક્રિયા, દ્રવ્યક્રિયા
આંતરિક નિર્મળતા વધતાં, વિષય કષાયનો વેગ મંદ પડે છે. બની જાય છે. ચિત્ત શુદ્ધ - શાંત - સ્થિર થઈ શકે એવી કોઈ સાધના ખોટા કદાગ્રહો છૂટી જાય છે. પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપ તરફ સાધકની પદ્ધતિ હોય તો તે વિપશ્યના સાધના છે. દૃષ્ટિ જાય છે તેને ભાન થાય છે કે હર્ષ-શોક, સુખ-દુઃખ, રાગ- વિપશ્યના સાધનાથી અંતર્મુખી થઈ, દૃષ્ટાભાવ કેળવી, દ્વેષ અને વિકલ્પ માત્રથી પર નિર્વિકલ્પ શુદ્ધ જ્ઞાન અને આનંદ એ સમતામાં સ્થિત થઈને ક્રમશઃ પ્રગતિ કરતાં કરતાં અંતે સર્વિ કર્મનો
પ્રબુદ્ધ જીવન
મે - ૨૦૧૮)
