________________
પોળોનાં મંદિરો રમેશ ઠક્કર અને જગદીશ ભટ્ટ
શ્રી રમેશભાઈ ઠક્કર હાલમાં નાયબ કલેકટર તરીકે ખેડબ્રહ્મા ખાતે ફરજ બજાવી રહ્યાં છે અને શ્રી જગદીશભાઈ ખેડબ્રહ્મા ખાતે હાઈસ્કૂલમાં ફરજ બજાવે છે.
ખેડબ્રહ્મા અને વિજયનગર તાલુકામાં અરવલીની હરિયાળી વણજ ડેમ અને હરણાવ નદીનો અતિ આકર્ષક ખુલ્લો અને ટેકરીઓ અને ઘટાટોપ વનરાજી વચ્ચે હરણાવ નદીનાં નયનરમ્ય વનરાજીથી વચેલો કિનારો પણ નિહાળવા મળે છે. ટ્રેકિંગ માટે કાંઠે પોળોનાં પ્રાચીન મંદિરો શોભાયમાન છે. હરણાવ નદીનો અહીં સુંદર સાઈટ્સ છે. તો કેવળ પ્રકૃતિભ્રમણ કરનારા માટે ઉલ્લેખ પુરાણોમાં એક પવિત્ર નદી તરીકે થયેલો છે. આવા પ્રાકૃતિક સ્વર્ગસમાન જગ્યા છે. ખળખળ વહેતા ઝરણાં, વૈવિધ્યસભર વૃક્ષ વૈભવ વચ્ચે પોળોનાં જૈન, શિવ મંદિરો આવેલાં છે. આ મંદિરો અને ભોળાં ગ્રામજનો અને તેમનાં ખોરડાં – આ તમામ પ્રાકૃતિક આશરે ચૌદમી-પંદરમી સદીના હોવાનું મનાય છે. એનું સ્થાપત્ય પરિવેશ આવનારને નવીન અને તાજગીપ્રેરક અનુભવ કરાવે છે.
[1] અને શિલ્પો જોતાં તે ઉત્તર ગુજરાતમાં સાબરમતી નદીના ભીના કિનારાની વિરાસત પશુ સોલંકીકાલીન અવશેષો હોવાનું આસપાસ વસેલા નાનાં-મોટા નગરોના ૭૬૯૦ ચો.કિ.મી.ના વિજયનગરની અને પ્રથમ નજરે લાગે છે. આમ છતાં વિસ્તારને સાબરકાંઠા એવું હુલામણું નામ આપ્યું છે. આ
એમાં તત્કાલીન ઈડર સ્ટેટના સાબરમતીનું નામ પુરાણમાં સાંભ્રમતિ એવું હતું. આવા વંશજોનો પર વારસો સાબરકાંઠામાં આવેલ હરણાવ નદીના કિનારે હિંદુ અને જૈન સચવાયેલો હોવાનું દૃષ્ટિગોચર સંસ્કૃતિ અસ્તિત્વ ધરાવતી હતી. સાબરકાંઠાને અડીને રાજસ્થાનના થાય છે. “પોળ' શબ્દ મારવાડી શિરોહી, ઉદેપુર, ડુંગરપુર જિલ્લાઓ છે. દક્ષિણે અમદાવાદ, ખેડા, ભાષાનો શબ્દ છે જેનું ગુજરાતી ગાંધીનગર જિલ્લાઓ આવેલા છે. પશ્ચિમે બનાસકાંઠા અને થાય છે “પ્રવેશદ્વાર” અથવા મહેસાણા જિલ્લાની સરહદો અડે છે. સાબરકાંઠાના અમદાવાદ અંગ્રેજીમાં (Entrance) કહી અંબાજી હાઈ-વે . ૮ ઉપરથી ઈડરથી આગળ જતા વિજયનગર શકાય. દેખીતી રીતે જ આ પ્રદેશનું
ત્રણ રસ્તાથી લગભગ ૪૦થી ૪૫ કિ.મી.ના અંતરે વીરેશ્વર અને જે ભૌગોલિક સ્થાન છે એ મારવાડ (રાજસ્થાન) અને ગુજરાતને
શરોશ્વરનાં જંગલો આવેલાં છે. ત્યાં અભાપુરનાં જંગલોની વચ્ચે જોડતા પ્રવેશદ્વાર તરીકેનું જ છે. આ મંદિરોની સૌથી મોટી વિશેષતા
હરણાવ નદીને કિનારે-કિનારે ખજાનો વેરાયેલો પડ્યો છે. પોળો એ છે કે અહીં હિંદુ અને જૈન બંને સંસ્કૃતિનાં મંદિરો અડોઅડ.
સાઈસમાં પ્રવેશતાં જ સુંદર મજાની પથ્થરમાંથી બનાવેલી ગોઠવાયેલા જોવા મળે છે. ગુજરાતમાં આ વિસ્તાર માટેની
છત્રીઓ સ્વર્ગવાસી રાણીઓની યાદમાં બનાવી હોવાનું જાણવા જાણકારી નહિવત છે. આપણે સહુ આવી કોઈ સુંદર, સાંસ્કૃતિક
મળે છે. આમાં સુંદર શિલ્પકામ અને પાળિયાઓની પ્રતિકૃતિ તેમજ જગ્યા ગુજરાતમાં હોવા અંગે અજાણ છીએ. અને એટલે જ પોળોનાં
પથ્થરમાં લખાણો પણ કોતરાયેલા જોવા મળે છે. શ્રદ્ધાળુ લોકો મંદિરો વિશેની જાણકારી આપણા સહુ માટે જરૂરી બની જાય છે.
આને “સતીમાના સ્થાનકો” તરીકે પૂજે છે. ગુજરાતની રાજધાની ગાંધીનગર અને ઐતિહાસિક નગર
વર્તમાન સમયમાં સચવાયેલીવિરાસત અમદાવાદથી માત્ર બે કલાકના રોડ માર્ગે આપણે પોળો સાઈટ સુધી પહોંચી શકીએ છીએ. અમદાવાદથી નેશનલ હાઈ-વે . ૮
આવો ભવ્ય સાંસ્કૃતિક વારસો ધરાવતો આ સમગ્ર પોળો મારફતે હિંમતનગર, ત્યાંથી ઈડર થઈને વિજયનગર તાલુકામાં માદરાના હાલ પણ રમશાળ અન ઘટાટોપ વનરાજી અને ફરી પોળો સાઈટ સુધીનું અંતર ૧૧૦ કિ.મી. જેટલું થાય છે. માત્ર નદીનો આકર્ષક પરિવેષ જાળવીને સહ કોઈને આકર્ષે છે. અહીં દોઢ-બે કલાકને રસ્તે આવું રમણીય અને ભવ્ય સ્થળ આવેલું છે. આગળ તમામ પુરાતન મંદિરો અને તેના કિંમતી અવશેષો સારી એ હકીકત કોઈ પણ પ્રવાસીને માટે મનગમતી વાત છે. અહીં રીતે સચવાયેલા નજરે પડે છે. પુરાતત્ત્વ વિભાગ, સ્થાનિક આવનાર પ્રવાસીઓને વિજયનગરનાં ગાઢ અને સુરક્ષિત જંગલો, વહીવટીતંત્ર અને વન વિભાગ દ્વારા પોતપોતાની રીતે આ રાષ્ટ્રીય અભુત એવી અરવલ્લીની લીલીછમ ટેકરીઓ અને પર્યાવરણની સંપત્તિને સારી રીતે ટકાવી રાખવાના યથાશક્તિ પ્રયાસો થયેલા રીતે તદ્દન સ્વચ્છ અને રળિયામણો પ્રદેશ જોવા મળે છે. રહેવા જોવા મળે છે. બાજુમાં જ વિજયનગર અને ખેડબ્રહ્માના તાલુકામાટે સુંદર ગેસ્ટહાઉસ, બાજુમાં જ નાનકડો છતાં આકર્ષક એવો સ્થળો આવેલાં છે. આ વિસ્તારની ઐતિહાસિક જાણકારી સાથે
1
મે૨૦૧૮
મિશિના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પદ્ધ જીવન
