________________
કિંગ નેપચ્ચન : વરુણદેવી
કનુ સૂચક યુરોપ, ભારત અને અન્ય પ્રદેશોમાં પૌરાણિક ગાથાઓ છે ભૂકંપ કરી શકે એવી ગ્રીક માન્યતા છે. આવી અન્ય કથાઓ પણ અને તેમાં પરાક્રમી સ્ત્રી-પુરુષો અંગે અને સાથે સાથે અનિષ્ટ છે. રોમન ધર્મમાં ગ્રીક દેવના સમાનધર્મા દેવ નેપચ્ચનનું સ્થાન પાત્રોની કાર્મિક પ્રવૃતિઓ અંગે વાતો કરવામાં આવી હોય છે. છે. આ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ વિદ્વાન સંશોધકોએ કરી છે. તેમાં લગભગ કેટલાક દેવ તો કેટલાક દાનવો તરીકે ઓળખાય છે. આ કથાઓમાં દરેક સંમત છે કે જળ સાથે સંબંધ ધરાવતાં દેવ જુદાજુદા નામે સત્ય કેટલું તે અંગે અહીં ચર્ચા અપ્રસ્તુત છે. સમયાનુવર્તિક આવાં દરેક સંસ્કૃતિમાં સ્થાપિત થયા છે. ભારતની વૈદિક સંસ્કૃતિ તેને પાત્રોના શિલ્પ-સ્થાપત્યો અને સ્મારકોની રચના થાય છે. અહીં વરુણ દેવ તરીકે ઓળખે છે. યુરોપના સંશોધકો નેપચ્ચન નામની એવાં એક અનુપમ શિલ્પની વાત કરવી છે. સ્થાપત્યો જોવા અને વ્યુત્પત્તિમાં “નભ” શબ્દનું અનુસંધાન વેદ અને પારસી અવેસ્તા માણવા, દૃષ્ટિ કેળવવી જરૂરી હોય છે અને તે માટે જેટલું જાણો સાથે કરે છે. આપણી સંસ્કૃતિ મૂલતઃ પ્રકૃતિ તત્વોની પૂજક રહી તેટલું વધુ માણો. ઉદાહરણ તરીકે આપણે સ્વર્ગસ્થ માતાપિતાની છે. વરુણ પરમ શકિતશાળી દેવ છે પરંતુ તેઓ ઋતવાન અને છબી સામે પ્રણામ કરીએ કે ઈષ્ટદેવની મૂર્તિને નમન કરીએ ત્યારે ધૂતવ્રત ગણાયા છે. ઋતવાનનો અર્થ સુનિયોજક તરીકે અને ધૂતવ્રત તે જો રોજેરોજ થતી યાંત્રિક ક્રિયા હોય તો પણ કરવા જેવું કામ એટલે ધર્મપાલક તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. દરિયાલાલ, ઝૂલેલાલ કરવાનો ભાવ તો જરૂર રહેવાનો. જન્મદિવસ કે તેવાં કોઈ વિશેષ વિગેરે અનેક નામ સાથે તેમની પૂજા થાય છે. પાકિસ્તાનમાં પણ પ્રસંગે તેમાં થોડો ભાવ અને અપેક્ષાનો ઉમેરો થવાનો. આ દેવનું મંદિર છે અને તેનો ધ્વંશ થયા પછી ફરી જીર્ણોધ્ધાર ધર્મસ્થાનકોના નિર્માણ પાછળ પણ આ ભાવ કારણરૂપ હોય છે. થયો છે. ભારતમાં શિલ્પ-સ્થાપત્યનો ઈતિહાસ ૨૦૦૦ વર્ષથી સ્મારકો અને સ્મૃતિસ્થાપત્યોમાં શિલ્પીઓ પોતાના કલાકસબથી પણ વધુનો છે અને આ સ્થાપત્યોના સૌન્દર્યની સરખામણી વિશ્વના તે ભાવોને પ્રગટ કરે છે અને આપણામાં એ ભાવનું સંક્રમણ થાય કોઈ સ્થાપત્ય કરી શકે તેમ નથી. વર્જીનિયા બીચ પરના રાજા તેવું તેનું ધ્યેય હોય છે. આ શિલ્પીઓ અને સ્થપતિઓ આપણી નેપથ્યન-વરુણદેવનું સ્થાપત્ય તો માત્ર ૧૨ વર્ષ પહેલાં જ સમગ્ર ચેતના અને સંસ્કૃતિના મૂક ઉદ્દઘોષકો છે. આ નિર્માણ સ્થાપિત થયું છે તેમ છતાં તે ઉલ્લેખનીય બન્યું છે. વિશ્વભરના અને શિલ્પોમાં આપણા માટે સમય અટકીને ઊભો છે. તે સમયના સ્થપતિઓને આ સ્થાપત્યની પરિકલ્પના માટે નિમંત્રિત કરવામાં પ્રવાસ માટે આ શિલ્પો આપણને આહ્વાન આપે છે. અમેરિકામાં આવ્યાં અને પસંદગીનો કળશ સ્થપતિ અને શિલ્પી પોલ વર્જીનિયા રાજ્યના વર્જીનિયા શહેરમાં જોતાં જ મન પ્રસન્ન થઈ ડાયપાસકવેલ (Paul DiPasquale) પર ઢોળાયો. રચનાનું કામ જાય તેવા, ત્રણથી ચાર માઈલ સુધી વિસ્તરતા અતિ સુંદર જેમજેમ આગળ વધતું ગયું તેમતેમ આર્થિક અનુમાનથી અનેકગણો દરિયાકિનારા- વર્જીનિયા બીચ પર હોટલો અને મોટેલોની વધુ ખર્ચ થતો જતો હતો. પોલ ડાયપાસકવેલના અગાઉ ચીન હારમાળા છે. દરિયાકિનારા પરના આ નિયોજનનું નિરીક્ષણ કરતાં દેશમાં કામ કરવાના અનુભવના લીધે મૂર્તિનો પૂર્ણ ઢાંચો જ તેના કુશળ સ્થપતિઓની પ્રસંશા કરવાનું મન થાય. શહેરની બનાવવાનું કામ ત્યાંના એક ઉત્તમ રચનાકારને સોંપ્યું. આ સુંદર વહીવટી વ્યવસ્થા અને તેના વખાણ કરવામાં વિષયાંતર થઇ રચનાકાર કલાકારનું નામ કંગ કોંગ (Zhang Cong.) આ જશે પરંતુ આ હોટેલો અને મોટેલોની વચ્ચે અને સામે વ્યાપારી નહીં પરંતુ સાચો કલાકાર હતો. પોલ ડાયપાસકવલની સ્મૃતિસ્મારકો રચીને અહીંના હોદ્દેદારોએ દાખવેલ દુરંદેશી દૃષ્ટિનો પરિકલ્પનામાં કાચબો અને વરુણની મૂર્તિના કદ નાના હતા. પરિચય થાય છે. મજા માણવા આવેલ માનવીઓની નજર થોડી કોંગની કલ્પના પ્રમાણે એક શકિતશાળી રાજવી નેપથ્યનનું કદ પળ માટે પણ જ્યારે આ સ્મારકો સામે પડે અને કુતૂહલવશ પણ એવું હોવું જોઈએ જે રાજવીના સ્વભાવને મૂર્તિમંત કરે. ત્યારે તો અટકે તો તેઓને વિચારોના વિશ્વમાં દોરી જાય. જાણવાનું મન કોંગ ચૂપ રહ્યો. પરંતુ તેણે તો એ પોતાની પરિકલ્પના પ્રમાણે જ થાય. સ્મારકોનો પરિચય વાંચે. કદાચ અનુસંધાન સ્થાપિત કરે. કર્યું. કહેવાય છે કે ઓછી આર્થિક સહાય મળી હતી અને કલાકારે
રોમન અને ગ્રીક પૌરાણિક કથા મુજબ દરિયાનો રાજા બનાવેલ શિલ્પનો ખર્ચ વધુ થયો. સમયસર આર્થિક ભંડોળ ન નેપચ્યન છે. ધરતીકંપ, પ્રલય અને અશ્વોનો દેવ છે. ત્વરિત ક્રોધિત મળતાં આ કલાકારની આર્થિક સ્થિતિ અત્યંત નાજુક થઇ ગઈ. થઈ જાય તેવી પ્રકૃતિનો દેવ ગણાયો છે. તેનું ગ્રીક નામ પોસીડન છતાં આ નિષ્ઠાવાન કલાકારે કામ પૂરું કર્યું. સ્થપતિ પોલ પણ (Poseidon). પોસીડન ધારે ત્યારે શકિતશાળી ત્રિશુળ દ્વારા કલાકાર હતો, અનુભવી શિલ્પકાર હતો. કૃતિ અદ્દભુત બની હતી. ભરતી-ઓટ, સુનામી, સમુદ્રી તોફાન અને ધરતી પર પ્રહાર કરી શિલ્પકાર કોંગની સૂઝ બેનમૂન હતી. આર્થિક ભંડોળનો અંદાજ
મંદિરના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પદ્ધ જીવન
|
મે - ૨૦૧૮)
