________________
અહીં માર્તડ-સૂર્યમંદિરમાં એવી સરખામણી કરીએ તો એક સૌષ્ઠવશાળી પુરુષનું દર્શન કરી શકાય તેવું છે. પ્રકૃતિ અને પુરુષના સંયોજનનું એક આદર્શ ઉદાહરણ લાગે છે.
વાસ્તુશાસ્ત્ર અને તેના મોટી શીલાઓનો પણ આવો ઉપયોગ ચોથી સદીના મંદિરમાં સિહોતો જળ, પૃથ્વી, પણ જોવા મળ્યો છે. કાશ્મીરમાં પર્વત ઉપર સપાટ મેદાનો ઘણી આકાશ, અગ્નિ અને વાયુ જગ્યાએ જોવા મળે છે. આ મેદાનો સ્વયં સૌન્દર્યધામ તરીકે તે પાંચ મૂળભૂત તત્વોની આકર્ષણના કેન્દ્રો છે. આ મંદિર એવાં એક પર્વતની ટોચ પર બન્યું અસરો સમગ્ર વિશ્વના છે. સપાટ ભાગ પર મુખ્ય મંદિર અને પછી પર્વતના ઢળતા ભાગમાં પદાથો પર પડે છે તે દીવાલ અને અન્ય સ્થાપત્યો બન્યા છે. મુખ્ય મંદીરની ટોચ પરથી
વિચારણા કરે છે અને સ્થાપત્યો ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ મંદિરની પૂર્ણ રચના અને કાશ્મીર ખીણનું સૌદર્ય માણી શકાય ચાર પુરુષાર્થને તે સાથે સંયોજે છે. આ સરળ વાત ધ્યાનમાં લઇ છે. પૂર્વાભિમુખ ગર્ભગૃહ સાથે આ મંદિર આજે તો ખંડેર હાલતમાં સ્થાપત્ય દર્શન કરીએ તો ઇતિહાસ અને અનેક સાંસ્કૃતિક સંદર્ભો છે. કહેવાય છે કે જે હિંદુઓએ ઈસ્લામ ધર્મ સ્વીકાર્યો નહીં અને સ્વયંમાં સંકોરી બેઠેલા આ સ્થાપત્યોની મનભાષા આપણે ઉકેલી વટલાયા નહીં તેની કલ્લેઆમ કરનાર તેમજ હિન્દુઓના અને શકીએ. બુધ્ધીષ્ટના હજારો શ્રદ્ધાસ્થાનો અને તેના ધર્મગ્રંથોનો ધ્વંસ કરનાર પશ્ચિમ દિશામાં પ્રવેશદ્વારથી સમતળ શિખરના ગર્ભગૃહ સુધી ૧૫મી સદીમાં કાશ્મીરના અસહિષણ અને કર મુસ્લિમ શાસક ત્રિકોણાકારે ઉપર જતા મંદિરનું પ્રાંગણ ૨૨૦ ફૂટ લાંબુ અને સિકંદર બટ-શિકા(મુર્તિભંજક)ના લશ્કરના માણસોને આ ૧૪૨ ફૂટ પહોળુ છે. બન્ને બાજુ ભુજાઓ જેમ ફેલાયેલા નાના સૂર્યમંદિર તોડતા એક વર્ષ લાગ્યું હતું. કેટલાયે પ્રયત્નો પછી ખંડિત નાના ૮૪ મંદિરોથી ઘેરાયેલું છે. સમતળ સપાટી પર મંદિરની થયેલા આ મંદિરના અવશેષ શિલ્પોનું કોતરકામ આજ પણ
અંદરના ભાગમાં આડાઅવળી લાગતી પરંતુ સ્થાપત્યના માન શિલ્પકારોની અનુપમ કળાનું દર્શન કરાવે છે. ઈતિહાસનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે માત્ર મંદિરના ભગ્નાવશેષની સમજ માટે છે. જે થયું છે તે દુઃખદ છે અને છતાં તે ભૂલી આજમાં આગળ વધીએ.
વાસ્તુશાસ્ત્ર પ્રતીકોની સહાયથી બ્રહ્માંડ-વિશ્વને સમજાવે છે. અને મંદિરોના શિલ્પો પ્રતીકો દ્વારા સૌન્દર્યબોધ સહિત તેને સ્પષ્ટ કરે છે. વાસ્તુશાસ્ત્ર એક વાસ્તુપુરૂષની કલ્પના કરે છે. ઘણી વખત વાસ્તુશાસ્ત્ર અંગે વાત કરતી વખતે કેટલાક નિષ્ણાતો મંદિરના સ્થાપત્યની પુરુષની જૈવિક ક્રિયા સાથે તેની સરખામણી કરે છે.
| _/ 05/ 2016
-
1*WITTET / Regin
(
મે - ૨૦૧૮
)
|
'મદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પદ્ધ જીવન
