________________
નામકરર થયું છે. જેની આખી જુદી શ્રેણી કરી શકાય એમ છે પણ ત્યારે આ રામકુંડ પણ છલોછલ બની રહે છે તેને નિહાળવાનો એ ફરી ક્યારેક આજે ભુજના મહાદેવ નાકે આવેલા રામકુંડની પણ એક લહાવો છે. વાત કરીએ. સ્થાપત્ય, પુરાતત્વ અને ઈતિહાસની દૃષ્ટિએ આ ફંડને એક સમય એવો હતો કે રામકુંડનજીક જ હાલના નજરબાગના રામાયણ કાળ સાથે જોડી શકાય એમ ન હોવા છતાં તેનું નામ વિસ્તારમાં નારાયણ સરોવર, ધીણોધર કે હિંગલાજ જતી રામકંડ શાથી પડ્યું હશે? રામકંડમાંના કેટલાય શિલ્યો રામાયણની સાધુઓની જમાતનો અહીં ઉતારો રહેતો આથી રામકંડ પણ ભિન્ન વાત કરે છે, આથી કદાચ તેને રામકુંડ કહેવાયો હશે એવું અનુમાન ભિન્ન ત્રિપુંડધારી અને વિભિન્ન વેશધારી સંન્યાસીઓના કરી શકાય.
આવાગમનથી જીવંત બની રહેતો.
આજે ભલે રામકુંડ ઉપેક્ષિત હોય..પણ તેને જોતાં કલાત્મક સ્થાપત્યના પ્રતિકને નિરખવાનો આનંદ જરૂર થાય છે. અતીતના સ્થાપત્યપ્રેમ અને સૌંદર્ય બોધની પ્રતીતિ આ રામકુંડ કરાવે છે. તાજેતરના વરસાદથી રામકુંડ છલકાયો હતો આજે પણ રામકુંડમાં ભરેલું પાણી તેની શોભા બની રહ્યું છે. મધ્યયુગની ઉત્તમ તવારીખ ગાથા : વઢવાણની માધવવાવ - ઝાલાવાડના પાટનગર સુરેન્દ્રનગરનું જોડીયા શહેર વઢવાણ ભોગાવો નદીની દક્ષિણે આવ્યું છે. સોલંકીયુગના મંદિરો, વાવો અને તળાવો આ શહેરની અનેરી શોભા બની રહ્યા છે. આ પૈકી રાણકદેવીના મંદિર તરીકે ઓળખાતું શિવમંદિર, માધવ અને ગંગા
નામની ઉત્તમ વાવોની વાત કરવાની છે. ભુજના આ રામકુંડનું નિર્માણ રાવ પ્રાગમલજી બીજા (ઈ.સ. ભોગાવો નદીની દક્ષિણે એક ખંડેર હાલતમાં એક મંદિર ઊભું ૧૮૬૦-૧૮૭૫)ના સમયમાં કરાયું છે. રાવ પ્રાગમલજીના છે. જેને લોકો રાણકદેવીના મંદિર તરીકે ઓળખે છે. આ વઢવાણ સમયમાં કચ્છમાં ખાસ કરીને ભુજમાં અનેક નવી ઈમારતો અને શહેર પાસે જ જૂનાગઢના રા'ખેંગારની પત્ની રાણકદેવી સતી થયા ભવનોનું નિર્માણ કરાયું હતું. તેઓ બાંધકામના શોખીન હોવાનું હતા જે ઈતિહાસ જાણીતો છે. આ ઘટનાની યાદ આપતું આ મંદિર ઈતિહાસ નોંધે છે. એમના પંદર વર્ષના શાસન દરમ્યાન એમણે જે મૂળે તો શિવ મંદિર જ છે. જો કે કોઈપણ સમાધિ કે સ્મારકમાં બાંધકામ કર્યા એટલા કચ્છના અન્ય રાજવીઓનાં નથી થયાં. આવા શિવલિંગની સ્થાપના કરવામાં આવતી હોય છે. આથી આ મંદિર કેટલાક જાણીતાં ભવનો અને ઈમારતોમાં વીસ લાખના ખર્ચે પણ સતી સ્મારક હોય અને તેમાં શિવલિંગની સ્થાપના કરવામાં પ્રાગમહેલનું નિર્માણ કરાયું. આ સિવાય ઓફ્રેડ હાઈસ્કૂલની આવી હોય તેવું સંભવી શકે છે. ભવનનું નિર્માણ કાર્ય આરંભાયું. માંડવીના કુડદો, ભુજની સરપટ મંદિરનું મંડપ ધ્વસ્ત થઈ ગયું છે. આથી મંદિરના પડથાર પર નાકે નવી જેલ, શાક મારકીટ, શરદબાગ વગેરે ઉપરાંત માત્ર ગર્ભગૃહ અને શિખર જ જોઈ શકાય છે. ૨૭ ફૂટ ઊંચુ આ મહાદેવનાકાનું નવનિર્માણ પણ તેમના શાસનકાળમાં જ કરાયું શિવાલય રાણકદેવીની ભવ્ય ભાવના અને ઉચ્ચ આદર્શોની યાદ તેની સાથે રામકુંડનું બાંધકામ પણ કરાયું.
આપતું આજેય ઊભું છે. શિખર સાદુ અને રેખાઓથી અંકિત ભુજના આ રામકુંડને ધાર્મિક મહત્વ અપાયું છે. સ્થાપત્ય કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં ક્યાંક ક્યાંક મોરપિચ્છ જેવા ચૈત્ય કૌશલ્યની દૃષ્ટિએ પણ આ કુંડની રચના અનોખી રીતે કરાઈ છે. આકારોનું શિલ્પાંકન જરૂર ધ્યાન ખેંચે છે. મંદિરમાં ક્યાંય પણ ચતુષ્કોણ આકૃતિના ચાર માળના આ કુંડમાં ચારેતરફ સીડીઓ માનવદેહની આકતિઓને સ્થાન આપવામાં આવ્યું નથી જે છે. તેમાં આપણો પગથિયાં ઉતરતા જઈને છેક નીચે સુધી પહોંચી નોંધપાત્ર છે. અંદરના ભાગમાં રાણકદેવીની પ્રતિમા મૂકવામાં શકીએ છીએ. બનાવટની સુંદરતા અને મજબૂતીની દૃષ્ટિએ પણ આવી છે જો કે આ પ્રતિમા આધુનિક અને પાછળથી મૂકવામાં આ કંડ અજોડ છે. પથ્થરોમાં કંડારાયેલી મૂર્તિઓ દરેક બાજુએ આવી હોય તેવું જણાય છે. શિવલિંગ પણ નવું જ દેખાય છે. સંભવ ૧૯-૧૯ની સંખ્યામાં છે જેનું કલા-સૌષ્ઠવ મનમોહક છે. આ છે કે કોઈ ભાવિકે પાછળથી તેની પ્રતિષ્ઠા કરી હોય. જળ માર્ગ શિલ્ય કતિઓમાં પરંપરાગત હાથી, કમળ ઉપરાંત ઋષિઓ અને ગર્ભગહની ઉત્તરની દિવાલમાંથી વહે છે. નિજ મંદિરના દ્વાર પર દેવતાઓની પણ આકતિઓ છે. કેટલાક શિલ્પોમાં રામાયણ- ગણપતિ, બ્રહ્મા અને શિવના શિલ્પો કોતરાયા છે. જેમાં ગણપતિને મહાભારતના પ્રસંગેં પણ શિલ્પાકૃત કરાયા છે. તો ગજાનન પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. ગણેશની પણ મૂર્તિઓ કંડારવામાં આવી છે. હમીરસર છલકાય વઢવાણ શહેરની પશ્ચિમ દિશામાં એક સુંદર વાવ આવેલી છે મે - ૨૦૧૮
મંદિરોના વિકલ્પ ાપત્ય વિષિક - પદ્ધ જીવન
