________________
:
9,
તેનો રસપ્રદ ઈતિહાસ કહી શકે તેવાં ગાઈડ પણ મળે છે. નજીકમાં શિવશકિત અને સૂર્ય પ્રતિમાઓનો અદ્ભુત સંગમ આવેલો વણજ નદી ઉપરનો વણજ ડેમ અત્યંત આકર્ષક પ્રાકૃતિક
ધરાવતું અભાપુરનું શકિત મંદિર દ્રશ્યો માટે સુવિખ્યાત છે. ડેમ સાઈટ અને તેની આસપાસનો સમગ્ર
દ્વૈત આવિર્ભાવો અને સુંદર કોતરણીકામ ધરાવતું અભાપુર વિસ્તાર કોઈ પણ વ્યક્તિને મંત્રમુગ્ધ કરી દે, એવો આકર્ષક છે.
પરિસરનું શિવશકિત મંદિર ઉત્તર અને બેનમૂન અવશેષરૂપ મંદિર અહીં આવનાર પ્રવાસી પોળો મંદિરોની મુલાકાત સાથે તેની
છે. પોળોમાં નીકળતાં-પોળો કેમ્પ સાઈટથી આગળ જમણી તરફ આસપાસનો સમગ્ર વિસ્તાર કોઈ પણ વ્યક્તિને મંત્રમુગ્ધ કરી દે,
ઊંચી અને વિશાળ પર્વતમાળાઓ વચ્ચે બાજુમાં રહેતા જળપ્રવાહના એવો આકર્ષક છે. અહીં આવનાર પ્રાચીન પોળો મંદિરોની મુલાકાત
એક છેડે આ પુરાતન સ્થાપત્ય આવેલું છે. જે પુરાતત્વ વિભાગ સાથે વિજયનગર અને ખેડબ્રહ્મામાં અંબાજી માતા, બ્રહ્માજીનું મંદિર,
દ્વારા રક્ષિત સ્મારક છે. ગઢડા શામળાજી.
અભાપુરનું આ શિવશકિત મંદિર અને એની આસપાસનો વીરેશ્વર મહાદેવ
સમગ્ર માહોલ અનેક પ્રકારની જિજ્ઞાસા અને કુતૂહલ પેદા કરે છે. વીરેશ્વરના મંદિરને આપણે Gate way of Polo એમ કહી અહીં પ્રવેશતાં જ ખંડેર હાલતમાં વિશાળ દરવાજાના અવશેષો શકીએ. પ્રકૃતિ અહીં સોળે કળાએ ખીલી ઊઠેલી છે. અભાપુરનાં ઊભા છે. એ આ સમગ્ર મંદિરની શરૂઆત હશે એવું અનુમાન કરી જંગલોમાં વેરાયેલા પોળોનો સોનેરી ખજાનો જોવા નીકળનાર શકાય. સ્થાપત્ય બાંધણી અને રચના કાળ ચૌદમી કે પંદરમી સદીના પ્રવાસીઓ ઈડરથી આઠ કિ.મી.ના અંતરે વિજયનગર જવાના વળાંકે હોવાનું સામાન્ય રીતે જાણી શકાય છે. તેમાં વપરાયેલા પથ્થરો, વળે એટલે તરત જ આત્માનો દોરીસંચાર જાણે કોઈ ઈશ્વરીય કારીગરી કે શિલ્પ કળાઓ જોતાં તે અન્ય પોળો મંદિરોનો જ કોઈ તત્વોના હાથમાં આવી જાય છે. જંગલ, ઝરણાં, પક્ષીઓ અને ભાગ હોય એવું પ્રથમ નજરે જ લાગે છે. પર્વતોના દર્શનોમાં ખોવાઈ જવાય તેવો માર્ગ. પ્રથમ પડાવ આવે આ મંદિરમાં પ્રવેશતાં જ એમાં કોતરાયેલાં શિલ્પો અને મૂર્તિઓનો છે ભગવાન વીરેશ્વરનું ધામ. ચારે બાજુ લીલીછમ ટેકરીઓથી વૈભવ જોતાં એ શિવશકિત મંદિર હોવાનું જણાય છે. મંદિરની ઘેરાયેલા આ સ્થાનમાં સુંદર મજાનું પૌરાણિક વીરેશ્વર મંદિર આવે ચારે તરફ સુંદર શકિત પ્રતિમાઓ અને તેને ઉઠાવ આપતી કલાત્મક છે. પુરાણ કાળમાં આ મંદિરની સ્થાપના કેમ થઈ તેની વાત કરી કોતરણી જોવા મળે છે. દરવાજાનું જે ખંડેર છે ત્યાં દીવાલ ઉપર તો પોતાના પિતા દક્ષ રાજાને ત્યાં યોજવામાં આવેલા યજ્ઞમાં એક શિલાલેખ કોતરેલો જોવા મળે છે. તેની ભાષા સ્પષ્ટ થતી ભભૂતિ લગાડેલાં ભરથારને આમંત્રણ ન મળતાં ક્રોધિત થયેલા નથી. પરંતુ મરોડદાર લિપિ એ સમયની કોઈ સમૃદ્ધ ભાષાથી વાકેફ પાર્વતી દેવી ક્રોધિત થઈ યજ્ઞવેદીમાં કૂદી પડ્યા છે એવા સમાચાર કરાવે છે. આ ભાષા એ વખતના અહીંના સમયકાળ મુજબની મળતાં જ કલાસમાંથી દોટ મૂકીને યજ્ઞસ્થળે પહોંચેલા ભગવાને ગુજરાતી અને મારવાડી બંને સંસ્કૃતિઓના સુમેળ જેવી કોઈ ભાષા પાર્વતી દેવીનો દેહ ખભે ઉપાડ્યો. ત્રિલોકના નાથે ત્રણે લોકમાં હશે એવું લાગે છે. મંદિરનાં શિલ્પો, ઘુમ્મટ, પ્રવેશદ્વાર અનુપમ ભ્રમણ ચાલુ કર્યું. ગુસ્સે થયેલા ભગવાન શિવે પોતાની જટામાંથી છે. પણ મંદિર ઘણી રીતે અદ્ભુત છે, અજાયબ છે. તે સૂર્યમંદિર એક વાળ તોડી તેમાંથી વીરભદ્ર નામનો ગણ ઉત્પન્ન કર્યો અને હોવાનું પણ કહેવાય છે. સામાન્ય રીતે સૂર્યમંદિરો પૂર્વાભિમુખ તેને દક્ષના યજ્ઞનો નાશ કરવાનું કહ્યું. પણ ગણે તો યજ્ઞની સાથે હોય છે. પરંતુ આ મંદિરનું દ્વાર પશ્ચિમ તરફનું જોવા મળે છે. જોડાયેલા બ્રાહ્મણોનો પણ સંહાર કર્યો. આમ કરતાં વીરભદ્રને મંદિરમાં સૂર્ય ભગવાન અને બંને બાજુ અશ્વારૂપ અશ્વોની બ્રહ્મહત્યાનું પાપ લાગ્યું. તેમાંથી મુકત થવાનો માર્ગ બતાવતાં આજુબાજુ સૂર્યાણી દેવીની પ્રતિમાઓ દેખાય છે. જે આ મંદિર શિવજીએ કહ્યું કે તારે ઉંબરાના વૃક્ષ નીચે બેસી ભગવાન દત્તાત્રેયના બેશક રીતે સૂર્યમંદિર હોવાનું સાબિત કરે છે. મંત્રનો જાપ કરવો પડશે. વીરભદ્રએ આ જંગલોમાં આવી એકાંત મંદિરની ઊડીને આંખે વળગે એવી હકીકતોમાં પશ્ચિમાભિમુખ સ્થળ શોધી મંત્ર-આરાધના કરી. વીરભદ્ર બ્રહ્મહત્યાના પાપમાંથી મદિર
છી મંદિરની જંઘામાં શિવશકિતના હૈત દર્શનરૂપ ઈન્દ્ર અને ઈન્દ્રાણી, મુકત થયો ત્યારે માતાજી ગંગા સ્વરૂપે પ્રગટ થયા. હાલમાં પણ શિવ-પાર્વતી તેમજ બ્રહ્મા અને બ્રહ્માણીનાં શિલ્પો મુકાયેલાં છે. આ મંદિરના પ્રાંગણમાં બારેમાસ કુદરતી ફુવારા સ્વરૂપે લગભગ હા
થવા દ્વારસાખના ભદ્રાદિ ભાગે સૂર્યાણી દેવીની અશ્વારૂઢ પ્રતિમાઓ સોળે દસ ફૂટ ઊંચાઈ ધરાવતો પાણીનો અભિષેક થયા કરે છે. આ એક કે
કળાએ ઊપસી રહી છે. અંતરંગની મધ્યે આ શિલ્પો ઉપરાંત મનોરમ્ય સ્થળ છે. ચોગાનમાં નરસિંહ અવતારનું પણ મંદિર છે.
દર્પણકન્યા અને અપ્સરાનાં શિલ્પો પણ ગજબનું આકર્ષણ ધરાવે અહીં રહેવા-જમવા સાથેની સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા હોવાથી બારેમાસ છે
છે. પંદરમી સદીના ભગ્નાવશો જેવી આ પ્રતિમાઓ અને સમગ્ર હજારોની સંખ્યામાં પ્રવાસીઓ આવતાં રહે છે. અહીં લોકોના
મંદિર કોતરણીની ભાતમાં તથા સ્થાપત્યના તેના આવિર્ભાવોથી સહયોગથી અન્નક્ષેત્રની સુંદર સેવા ચાલે છે.
પોળો મંદિરના સમગ્ર વૈભવને ઉજાગર કરે છે. DID
M. 9879524643 | email :rrthakkar@yahoo.com મંદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પદ્ધ જીવન
મે - ૨૦૧૮ ||
