________________
સમચોરસ જગ્યા ૭૦ દેવકુલિકાઓથી અને થાંભલાવાળી જૈન હસ્તપ્રત અને મહત્ત્વનાં ગ્રંથો સાચવેલ છે. આ ગ્રંથાલયના પરસાળથી ઘેરાયેલ છે. મંદિરની આજુબાજુનો રસ્તો તેમજ બાજુના પુસ્તકોમાં સૌથી જુનું પુસ્તક ઈ.સ. ૧૦૬૦ નું “ઓધા નિર્યુક્ત મંડપની રચના સીડીવાળી છે. મંડપ, ચોરસ છે જેમાં વચ્ચે ખુલ્લી વૃત્તિ કે જે તાડપત્ર પર લખેલ હસ્તપ્રત છે. જગ્યા છે અને જેની આજુબાજુ ૨૨ થાંભલાઓ છે જે પરસાળ શીતલનાથજીના મંદિરમાં સંભવનાથના રંગમંડપમાંથી જ રચે છે. ખરેખર તો વિમાન કે મંદિરની બહારની ઉંચાઈમાં જ પહેલા જવાય છે. આ મંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા ઈ.સ.૧૪૫૧ માં થઇ. મંદિરના લક્ષણો દેખાય છે. શિખરમાં ઉછંગના ઝુમખા કે જે પરંપરાગત શૈલી ઉપર જ મંદિર છે. ઈ.સ.૧૨મી સદીની સોલંકી શૈલીમાં છે.
કંતુનાથ અને શાંતિનાથના મંદિર તો જાણે જોડિયા મંદિરો મંદિરમાં જાળીવાળા ઝરોખાની બારીઓ છે.
જ છે. જેસલમેર :
લોકુવાનું મંદિર : જેસલમેર, રાજસ્થાનનો એક જિલ્લો જેનું મુખ્ય શહેર જેસલમેરની ઉત્તરે ૧૬ કિ.મી. દૂર આ લોઢુવા નામનું ગામ જેસલમેર છે એ પોતાની શિલ્પકલા માટે પ્રખ્યાત છે. ભારતના વસેલ છે. રણમાંથી પસાર થતો રસ્તો ત્યાં જવાનો એક માત્ર વાયવ્ય ખૂણામાં આવેલ આ જિલ્લો ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ બહુ મોટો માર્ગ છે. જે જરા તકલીફભર્યો છે. છે પરંતુ વસ્તીમાં ખૂબ નાનો છે. ઈંટોના કિલ્લાની દિવાલ અંદર હાલની પ્રતિમા “કસોટી પથ્થર' તરીકે ઓળખાતા કાળા આવેલ આ કિલ્લાએ ઘણી બધી લડાઈઓ જોઈ છે. બધી જ પથ્થરમાંથી બનેલ છે. પાર્શ્વનાથને ઘણા ફણાવાળા સર્પનું છત્ર આફતોમાં આ અડીખમ ઊભો રહ્યો અને સુંદર કલા અને છે. કારીગરી ઉપરથી એવું લાગે છે કે આ કામ ગુજરાતના કોઈ શિલ્પકામની રચનાના ફેલાવામાં સાથ આપતો રહ્યો. આ જોધપુર કારીગરે કર્યું છે અને પોતાના સુંદર કામ બદલ જરૂરથી એને કાંઈક તેમજ અન્ય મુખ્ય શહેરો સાથે એસ.ટી. અને રેલ્વેથી જોડાયેલ છે. ઈનામ મળ્યું હશે. અહીંયા પર્યટકોની ગરદી હોય છે એટલે હોટેલ, ધર્મશાળા, કમાનવાળા દરવાજાથિ આપણે મંદિરના પ્રાંગણમાં જઇએ રેસ્ટહાઉસ વગેરે પુષ્કળ છે.
છીએ. મંદિરની આજુબાજુ પ્રકાશ છે. રંગમંડપને ફાંસના શિખર જૈન મંદિરો :
છે. વરંડાની દિવાલ તેમજ પ્રદક્ષિણા પથને જાળીઓ છે જેમાંથી જેસલમેરના જૈનમંદિરો સોલંકી અને વાઘેલા શૈલી ઉપર પરંત સૂર્ય પ્રકાશ અંદર આવે છે. મુખ્ય મંદિરની ચારેબાજુ બીજા ચાર થોડા ફેરફાર સાથે બાંધેલા છે. આ મંદિરો પરંપરાગત બાંધેલા મંદિરો છે. શિલ્પકામ રાબેતા મુજબનું છે. પૂર્વનું મંદિર છે. જગતી, પડથાર જેના મધ્ય ભાગે સીડી છે એ શિલ્પકામ અને આદિનાથનું, દક્ષિણનું અજિતનાથનું, પશ્ચિમનું મંદિર સંભવનાથનું મોલીંગતી સસોભિત છે. એના ઉપર આખું મંદિર ઊભું છે. જેમાં અને ઉત્તરનું મંદિર ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું છે. આ મંદિરો ઈ.સ. મૂળ પ્રસાદ, ગૂઢ મંડપ, મુખ મંડપ,(ટ્રીકા) અથવા થાભલાવાળી ૧૬ ૧૮ માં ઉમેરાયા મુખ્યમંદિરનું શિખર પ્રભાવશાળી છે. જેમાં પરસાળ અને રંગમંડપ છે. આજુબાજુમાં દેવકુલિકા છે. મંદિરની ઉરુશ્રુંગ સિવાય બધી બાજુ ઝરોખા છે. આ મંદિરનું મુખ્ય આકર્ષણ આજુબાજુમાં થાંભલાવાળી પરસાળ છે.
કલ્પવૃક્ષ છે. જેસલમેરના મંદિરો કિલ્લાની અંદર આવેલા છે. પાર્શ્વનાથનું જેસલમેર અને લોઢુવાની વચ્ચે અમરસાગર કરીને એક જગ્યા ઊંચુ અને શિખરબદ્ધ મંદિર જાણે કે સમૂહનું મુખ્ય મંદિર જોઈ છે અહીં આદિશ્વર-આદીનાથનું એક મંદિર છે.
લ્યો. એની ડાબી બાજુ પર સંભવનાથનું મંદિર છે. અને જમણી રાણકપુર : બાજુએ શીતલનાથજીનું મંદિર છે. એની સામેની બાજુ ડાબી બાજુ રાણકપુર ઉદેપુરથી ૮૫ કિ.મી. દૂર આવેલ આ મંદિરોનો પર કુંથુનાથજી અને શાંતિનાથજીનાં મંદિરો આવેલાં છે. અને સમૂહ મધઈ નદીના કાંઠે અરવલ્લીની હારમાળા વચ્ચે સુંદર, શાંત આની સામે પાર્શ્વનાથની જમણીબાજુમાં ચંદ્રપ્રભુજીનું ભવ્ય મંદિર નિસર્ગની ગોદમાં આવેલો છે. અહીં મદિરના સમૂહમાં જ ધર્મશાળા છે. ચંદ્રપ્રભુજીની બાજુમાં જમણી બાજુએ ઋષભદેવનું મંદિર છે. છે જ્યાં જમવાનું પણ મળે છે. મંદિરથી થોડે દૂર રાજસ્થાન ટુરીસ્ટ આ બધા સમૂહથી દૂર અને મોતી મહલની પાછળની બાજુએ ગેસ્ટ હાઉસ પણ છે. આ ભારતીય શિલ્પકળાનો બેનમૂન નમૂનો કિલ્લામાં મહાવીર સ્વામીનું મંદિર એકલું અટુલું ઊભું છે. એવું એક અતિ સુંદર મંદિર ત્રિલોકદીપક પ્રસાદ કે યુગાધિશ્વરમંદિર સંભવનાથ મંદિર :
એ જૈન સ્થાપત્યની પરિપૂર્ણતા છે. આ મંદિરની આજુબાજુમાં બીજા પાર્શ્વનાથ મંદિરની ડાબી બાજુએ આવેલ સંભવનાથના થોડા મંદિરો પણ છે. આ મુખ્ય મંદિર માટે એક દંતકથા પ્રચલિત મંદિરમાં પાર્શ્વનાથ મંદિરના રંગમંડપમાંથી જવાય છે. આ મંદિરના છે. ભોંયરામાં પ્રખ્યાત જિભદ્રસરી જ્ઞાન ગ્રંથભંડાર આવેલ છે. જેમાં ત્રણ માળ લાંબુ ઊંચું મંદિર એ એક ખુલ્લા આંગણામાં છે
મંદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન |
મે - ૨૦૧૮)
