________________
ભૂમિકા
૧૧
આ પ્રમાણે અઢાર લાખ, ચાવીશ હજાર, એકસો અને વીસ ભંગે થાય છે. તેથી ત્રણે કાળના દાષાથી દૂર થઈ જવાય છે અને પછી લેાગસ્સના કાયાત્સગ કરાય છે તથા તે પ્રગટ ખેલાય છે. આ પ્રકારે સર્વોત્કૃષ્ટ ભાવસમાધિની ( નિર્વિકલ્પ સમાધિની ) સાધના સુલભ બને છે.
ધાર્મિક અનુષ્ઠાનની કોઈ એક પ્રવૃત્તિમાંથી બીજી પ્રવૃત્તિમાં-ક્રિયામાં જતાં, તે ક્રિયાના પ્રારંભ મહુધા ‘ઇરિયાવહી પ્રતિક્રમણ’થી કરાય છે. તેમાં પચીસ શ્વાસોચ્છ્વાસ ( એટલે તેટલા કાળની માત્રા ) પ્રમાણ કાયાત્સગ કરવાનું વિધાન છે અર્થાત્ તન કે મનને ક્ષુબ્ધ કરતી કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ પછી ધ પ્રવૃત્તિમાં જોડવાનું હોય ત્યારે પચીસ શ્વાસોચ્છ્વાસ (તેટલા કાળની માત્રા ) સુધી કાયાને સાવ શિથિલ અને નિશ્ચલ રાખી મૌન એવી શ્વાસની ગતિ સાથે ચિત્તને શાંત થવા દેવામાં આવે, જેથી પછીની ક્રિયા શાન્ત, સ્વસ્થ અને એકાગ્ર ચિત્તે થઈ શકે.
જુદા જુદા અનુષ્ઠાન નિમિત્તે તે સમયે કરાતા કાયૅાત્સગની ક્રિયા એક સરખી હાવા છતાં એના કાળની માત્રાનું પ્રમાણ દરેક પ્રસંગે એક સરખું હાતું નથી.
સારાંશ એ છે કે અહિંસાદિરૂપ જે સાધુ–આચાર (ઈર્ષ્યાપથ ) તેનું જવા આવવામાં કોઈ જીવજંતુ કે વનસ્પતિ આદિ ઉપર પગ વગેરે મૂકી કે તેમને કાંઈ દુઃખ ઉપજાવી જે ઉલ્લંધન થયું હાય, તે બધું દુષ્કર્મ મિથ્યા થાઓ ’ એમ બેલી તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું તે ઐર્યાપથિકી પ્રતિક્રમણ છે.
ઉપર પ્રમાણે કરવાથી પ્રાયશ્ચિત્તના ‘ આલોચના’ અને ‘પ્રતિક્રમણ’ એ બે અંગો પૂરાં થાય છે, તેની પછી ‘ કાચેત્સગ ’ નામનું ત્રીજું અંગ કરવાનું રહે છે, જે ઉત્તરીકરણની ક્રિયાથી કરવામાં આવે છે.
તે ઐય્યપથિકી વિરાધનાના પિરણામે ઉત્પન્ન થયેલાં પાપકર્મોના સંપૂર્ણ ઉચ્છેદ-તેમને નિંદ્ય-ગ રૂપે સ્મૃતિમાં લાવી પછી (૧) ઉત્તરીકરણ*
* ઉત્તરીકરણ એ વિશેષ આલોચના-નિંદાવડે આત્માને શુદ્ધ બનાવવાની
ક્રિયા છે.
જે અતિચારાનું ઇરિયાવહીથી · આલોચના-પ્રતિક્રમણ કર્યું તેની પુનઃ વિશેષ શુદ્ધિ માટે ઉત્તરીકરણની પ્રક્રિયા વડે કાઉસ્સગ્ગ કરાય છે.
પ્રાયશ્ચિત્તના દશ પ્રકારમાંથી પાંચમા પ્રકાર વિÆરિદ્દે નામને છે. તદનુસાર બ્યુત્સગ ( કાયાત્સર્ગ અર્થાત્ દેહાધ્યાસનું વિસર્જન ) કરવાનું અહીં વિધાન છે,
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
