________________
કાયોત્સર્ગ ધ્યાન
દુવિજ્ઞેય, અનંત, અપાર અને ગંભીર છે. અહીં ભાવસિદ્ધોની સામ્યાવસ્થા નિગૂઢ અર્થવાળી અને દુર્વાગ્રાહ્ય હેાય છે. તેથી સાધકને સામ્યાવસ્થાને જે પ્રતિભાસ થાય છે તે ગ’ભીરતાના વિષયમાં (સાતમી ગાથામાં દર્શાવ્યા પ્રમાણે) સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર કરતાં પણ અધિક ગભીર હાય છે.
૪૦
સિદ્ધા સિદ્ધિ મમ વિતંતુ-ભાવસિદ્ધો મને કેવળજ્ઞાન અથવા મેક્ષ આપે. જે ભૂમિકા સહજ અને સ્વાભાવિક છે તેની જ માગણી કરાય છે એટલે વસ્તુતઃ તે યાચના નથી, પરિણામની ઈચ્છા છે, વિનિયાગ છે.
અહીં મન શબ્દના આખરી પ્રયાગ દૃશ્યમાન થાય છે કારણ કે અસ્મિતા ( શુદ્ધ દ્રષ્કૃત્ય ) છેવટ સુધી રહે છે,
પાંચમી ગાથાના પહેલા પાદમાં ન રૂપે અને તેના જ છેલ્લા પાદમાં મે રૂપે અસ્મિતા દૃશ્યમાન હતી, છઠ્ઠી ગાથાના છેલ્લા પાદમાં તે અધ્યાહાર છે. તે હવે મન, વચન અને કાયાનેા યાગ વિલેપ થતાં પહેલાં સાતમી ગાથાના છેલ્લા પાદમાં આખરી સ્વરૂપ દર્શાવે છે. અહીં નિવિકલ્પસમાધિ વર્તે છે.
શ્રીઉમાસ્વાતિ વાચકવર્ય વિરચિત તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્રના સ્વાપન્ન ભાષ્યની સંબંધકારિકામાં નીચે પ્રમાણે એક શ્લોક પ્રાપ્ત થાય છે:-- अभ्यर्चनादर्हतां, मनःप्रसादस्ततः समाधिश्च ।
तस्मादपि निःश्रेयसमतो हि तत्पूजनं न्याय्यम् ॥ ८ ॥
પ્રસ્તુત લેખમાં શ્રીલેાગસ’- સૂત્રના ગૂઢાર્થી- રહસ્ય સમજવાને જે પ્રયાસ કરાયા છે, તે વાચક શ્રી ઉમાસ્વાતિએ ઉપરના એક શ્લોકમાં તેમની લાક્ષણિક (અતિસંક્ષિપ્ત) રીતિએ દર્શાવી દીધા છે. આ શ્લાકને અથ આ પ્રમાણે થાય છેઃ——
“અર્હદ્ ભગવંતાનું સર્વ પ્રકારે પૂજન કરવાથી (ગાથા—૧ થી ૪), મન પ્રસન્ન-શુદ્ધ થાય છે (ગાથા-૫), તેથી સમાધિ-શાંતિ ઉત્પન્ન થાય છે ( ગાથા ૬ ) અને તેથી જ મેાક્ષ મળે છે ( ગાથા-૭); માટે તેનું પૂજન ન્યાયપુરઃસર છે.”
આ એક શ્લોકમાં લેગસ્સ’- સૂત્રની સાતેય ગાથાના રહસ્યભૂત સાર આવી જાય છે.
C
કાર્યોત્સર્ગધ્યાન પાપકર્મનું નિર્માતન કરવા માટે ‘લાગસ’–સૂત્રના સ્મરણ સાથે કરવામાં આવે છે. ‘ લાગસ્સ’– સૂત્રની સાતમી ગાથામાં જે
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
