________________
[૨]
પીઠિકા (“લોગસ્સ–સૂત્ર અને યોગ) સૂરિપુરંદર શ્રીહરિભદ્રસૂરિએ તેમના ગિવિંશિકા નામના ગ્રંથમાં ચોગના પાંચ પ્રકાર નીચે પ્રમાણે દર્શાવ્યા છે –
ठाणुन्नत्थालंबण-रहिओ तंतम्मि पंचहा एसो।
दुगम्मि कम्मजोगो तहा तियं नाणजोगो उ ॥ २ ॥ ભાવાથ-(૧) સ્થાન, (૨) ઊણ–વર્ણ, (૩) અથ, (૪) આલંબન અને (૫) આલંબન-રહિત એટલે નિરાલંબન–આ યોગના પાંચ પ્રકારે શાસ્ત્રમાં છે. તેમાંથી પહેલા બે સ્થાન તથા વણ “કમગ” છે અને પાછલા ત્રણ–અર્થ, આલંબન અને નિરાલંબન “જ્ઞાન” છે.
આગમિક પરિભાષા મુજબ ગ” શબ્દનો પ્રયોગ મન-વચનકાયાની ક્રિયા માટે કરવામાં આવ્યું છે. આત્માને વિર્યગુણ મન-વચનકાયા દ્વારા અભિવ્યક્ત થાય છે, તેથી તે ત્રણને “ગ” એવી સંજ્ઞા પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ મોક્ષે યોગના યોગ એ મોક્ષસાધક એગ કેવળ ક્રિયારૂપ નથી કિન્તુ જ્ઞાન અને ક્રિયા ઉભયના સંમિલનરૂપ છે; તેથી “યોગ” શબ્દ જ્ઞાનકિયાના સંગરૂપ ધ્યાન માટે પ્રયુક્ત કરી શકાય.
(૧) “કાયોત્સર્ગ (ઉસ્થિત કે ઊર્ધ્વસ્થિત) મુદ્રાએ ઊભા રહીને
૧ “કાયેત્સર્ગમુદ્રા'—મૂલાચારના પડાવશ્યક અધિકારમાં કત્સગ વિષે જે સંક્ષિપ્ત નિર્યુક્તિ છે, તેમાં “ઊર્ધ્વસ્થાન ગ” અથવા કાત્સગની ઉત્થતમુદ્રા” આ પ્રમાણે દર્શાવી છે –
वोसिरियबाहजुगले, चउरंगुले अंतरेण समपादो।
सव्वंगचलणरहिओ, काउस्सग्गो विसुद्धो दु॥ १५१ ॥ ભાવાર્થ –તે કાયોત્સગ વિશુદ્ધ છે કે જેમાં પુરુષ બન્ને હાથ લાંબો કરીને સમપાદ ઊભો રહે છે અને બે પગ વચ્ચે ચાર આંગળનું અંતર રાખે છે તથા શરીરનો કેઈ પણ ભાગ હલાવતે નથી.
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
