________________
પીઠિકા
પર્યકાસન, પદ્માસન આદ આસને બેસીને કાર્યોત્સર્ગથાનમાં સ્થિર થવું તેને અથવા “શયિત (સૂતેલી) મુદ્રાએ સૂઈને કાર્યોત્સર્ગધાનમાં સ્થિર થવું તેને-“સ્થાનકેગ કહે છે.
(૨) પ્રત્યેક ક્રિયાના સમયે જે સૂત્રપાઠ કરાય તેને તથા તેના ઉચ્ચારણને “
ઊં ગ એટલે “વણુગ અથવા “શબ્દ એગ કહે છે. (૩) સૂત્રોથ ને જ્ઞાનને અથાગ કહે છે.
(૪) બાહ્ય પ્રતિમા આદિ દ્વારા કરાતું અર્થનું જે ધ્યાન તેને આલબમગ કહે છે.
(૫) પ્રતિમા આદિ રૂપી-દ્રવ્યના આલંબનથી રહિત એટલે અથની તન્મયતારૂપ ધ્યાન, જે શુદ્ધ-ચૈતન્ય માત્રની સમાધિ છે તે નિરાલંબનગ છે. રહે. તે સ્થિતિ ત્યારે જ સંભવિત છે કે જ્યારે અંતર્મુખ થવાય અથવા શ્વાસોશ્વાસના ગમનાગમન ઉપર અથવા નાભિચક્ર ઉપર ધ્યાનમગ્ન થવાય. બેઠકની સમતુલા જાળવવી અતિકઠિન છે કારણ કે બેઠકના ભાગમાં જ્ઞાનેંદ્રિયની નાડીઓ બહુ જ ઓછી હોવાથી શરીરનો ભાર કઈ બાજુ છે તે તરત ખબર પડતી નથી. તેની આદત પાડવી પડે છે. સાધક કેડથી જે જરા આગળ નમી કે ઝૂકી જાય તે બંને પગ ઉપર શરીરનું વજન આવશે અને પગે ઝણઝણાટ થશે અને ખાલી ચડવા માંડશે. બેઠક ઉપર જે સમતુલા જાળવી શકાય તે સાધક શારીરિક ત્રાસ વિના લાંબા સમય સુધી તે પ્રમાણે કાર્યોત્સર્ગમાં રહી શકે છે.
(જુઓઃ “શિથિલીકરણ, પ્રસ્તુત ગ્રંથ : પરિશિષ્ટ-૪). ૩ શયિતમુદ્રા–આ મુદ્રામાં સાધકે સંથારિયા અથવા શેતરંજી ઉપર લાંબા થઈને ચત્તા સુઈ જવાનું હોય છે. માથા નીચે કાંઈઓસી કે કપડાં રાખવાનાં નથી. સમગ્ર શરીરને શિથિલ અને નિશ્ચલ રાખવાનું હોય છે. આ મુદ્રામાં સાધકના બંને પગ અને બંને હાથ એક બીજાથી અને દેહથી છૂટા રહે છે. આ મુદ્રા અશક્ત સાધક માટે છે. વધારે અશકિત હોય અને ચત્તા સૂવું ફાવે નહીં તે પડખાભર સૂઈ શકાય છે. આને “એક–પાશ્વશયન' કહે છે. સાધક જમણી અથવા ડાબી બાજુ સૂઈ શકે છે. એક પગને સંકુચિત કરી, બીજા પગને તેના ઉપરથી લઈને લાંબો ફેલાવો અને બંને હાથને લાંબા કરી શિર તરફ ઉપર ફેલાવવા, પછી શિથિલીકરણ કરવું.
(જુઓઃ “શિથિલીકરણ, પ્રસ્તુત ગ્રંથઃ પરિશિષ્ટ-૪).
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
