________________
કાયોત્સર્ગ ધ્યાન
(ાનિ વિજ્ઞાને સર્વનિë વિજ્ઞાd મવતિ). Entrance is here made into निर्विकल्प समाधि by राजयोग.
(Serpent Power, P. 194) (૭) પાતંજલ ગની પરિભાષામાં પણ આ (૧) ઋતંભરા પ્રજ્ઞા, (૨) પ્રજ્ઞાલેક અને (૩) પ્રશાન્તવાહિતાનો ઉલ્લેખ મળે છે. તે વિશે સૂત્રો ક્રમશઃ નીચે પ્રમાણે છે –
(૧) હતંભરા પ્રજ્ઞા
તમાં તત્ર પ્રજ્ઞા ! (૧–૪૮) આ પાતંજલ સૂત્રનો અર્થ આ પ્રમાણે છે –
આગમ અને અનુમાનથી જે યથાર્થજ્ઞાન થાય તે “સત્ય” અથવા Conceptual fact કહેવાય છે પણ સાક્ષાત્કાર થયા પછી જે યથાર્થજ્ઞાન થાય તે ‘ત અથવા Perceptual fact કહેવાય છે, એટલે કે “ઋત’ને અર્થ સાક્ષાત અનુભૂત સત્ય” છે.
(૨) પ્રજ્ઞાલક
તાયાત પ્રજ્ઞાોવા ! (૨–) સંયમના જ્યથી સમાધિ—પ્રજ્ઞાને પ્રકાશ થાય છે.
સંયમ” અર્થાત્ ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિને એક જ વિષય ઉપર પ્રયુકત કરવાથી અભ્યાસ પરિપકવ થાય ત્યારે સમાધિ-પ્રજ્ઞા ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી ધ્યેયનું જ્ઞાન યથાર્થરૂપ થવા લાગે છે અને છેવટે સંમજ્ઞાનનો અથવા વિવેકખ્યાતિનો પ્રકાશ થાય છે. [વો TFાનુષ્ઠાનાશુદ્ધિક્ષ જ્ઞાનદીતિરાવતે (૨–૨૮). “યોગદશન'; પતંજલિ.]
ગની સાધના ફલ–પ્રસાધક છે પણ તે ફલ કેવળ સમાધિ [ યોશ્ચિત્તકૃત્તિનિરોધ: (૧-૨)] નથી પણ તેનાથી આગળ વધીએ અને જે સ્વરૂપાવસ્થિતિરૂપ [ તવા સ્વરૂપેડવાના (૧-૨)] પ્રજ્ઞા પ્રાપ્ત થાય તે છે. તે (પ્રજ્ઞા) તત્ત્વદશિની બુદ્ધિ અને પ્રાન્ત કેવળજ્ઞાન છે.
(૩) પ્રશાન્તવાહિતા તસ્ય પ્રસાતવાહિતા સંદરતા (૨–૨૦) નિરોધ સંસ્કારથી ચિત્તની ગતિ શાન્તપ્રવાહવાળી થાય છે એટલે કે જ્યારે સંસ્કારની નિમંળ પરંપરા-પ્રવૃત્તિ ચાલે અને પ્રશાન્ત–એકરસ વહે ત્યારે તેવું ચિત્ત “પ્રશાન્તવાહિતા” કહેવાય છે.
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
