Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
કાવ્યપ્રકાશ
રસાવાળી અને (છતાં) તે વડે મનહર જ [એમ] નહિ એવી છે; કવિની વાણીની સૃષ્ટિ તે એથી વિલક્ષણ છે, માટે 'જય પામે છે.’ જય પામે છે' એ અથી નમસ્કારનું સૂચન થાય છે, માટે તેને પ્રણામ કરૂં. છું એમ પ્રાપ્ત થાય છે.
અહીં (ગ્રન્થના) વિષય સપ્રયેાજન' છે એ વાત કહે છે— કાવ્ય યશ, અર્થ, વ્યવહારજ્ઞાન, અમંગલને નાશ, અવિલમ્મિત પરમ આનન્દ અને કાન્તાની પેઠે ઉપદેશ આપવા માટે છે. ર
[કાવ્ય નીચેનાં પ્રત્યેાજના] કવિ અને સહૃદયને જેને જે ચેાગ્ય તેને તે સાધી આપે છે; કાલિદાસાદિને મળ્યા હતા તેમ યશ; શ્રી હર્ષાદિપાસેથી ધાવકાદિને મળ્યું હતું તેમ ધન; રાજાદિ વિષેના ચે!ગ્ય આચારનું જ્ઞાન; મયુરાદિને આદિત્યાદિથી થયું હતુ. તેમ અનંનિવારણ; સ પ્રત્યેાજનમાં શિરેામણિ—કાવ્ય સાંભળતાં વાર જ રસના સ્વાદથી ઉત્પન્ન થતા, બીજા બધા જ્ઞાનના વિષયેાને વિગલિત કરી નાખતા—આનન્દે; શબ્દ અને અર્થના ગાણપણાથી રસના ક્રિયા. કાઇ પણ દ્રવ્યની ઉત્પત્તિ માટે તેના અવયવાના સયાગ આવશ્યક છે. જેમકે ખાદીની ઉત્પત્તિ માટે સુતરના તાંતણાના સંચળ. આ સયેગ ક્રિયા વિના સંભવતા નથી. ક્રિયાથી ન્યાયશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલાં ઉત્ક્ષપણાદિક કર્મો અહીં સમજવાનાં છે. વગેરે શબ્દથી Íિમત્તકારણ સમજવાનું છે. સમવાયી અને અસમવાયીમાં ન આવતી જે બાબતેા કારણભૂત હોય તેને નિમિત્ત કહેવામાં આવે છે. જેમકે સાળ, વણકર વગેરે ખાદીનાં નિમિત્ત કારણ છે. ન્યાયવૈશેષિક દર્શનની વિચાર પ્રણાલી પ્રમાણે કારણેાના ત્રણ વિભાગ પડે છે, સમવાયી ( ઉપર જણાવેલું ઉપાદાન ) અસમવાયી અને નિમિત્ત. જુએ. ત. સ. ૩૭. ખીજાં કેટલાંક દઈને તેના ઉપાદાન અને સહકારી એવા એ ભેદ (ઉપર પ્રમાણે) પાડે છે.
૪ મધુર, ખાટા, ખારા, તીખા, તૂરા, કડવા એવા છ રસ ગણાવેલા છે. ૫ સેાજન. જે કુલ સિદ્ધ કરવા અમુક ક્રિયા કરીએ એ કુલ તે ક્રિયાનું પ્રયાજન છે. જેને ઉદ્દેશીને ક્રિયા પ્રવૃત્ત થાય તે તેનું પ્રયાજન કહેવાય. પાણી ભરવું એ ધા બનાવવાની ક્રિયાનું પ્રયાજન છે.
હું છેલ્લા પ્રવેાજન—કાન્તાની પેઠે ઉપદેશ આપવા માટે—નું નિરૂપણુ
કરે છે.
