Kavya Prakash

Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir

Page 93

કાવ્યપ્રકાશ ૧૪છે લીંપે મૃદુ શ્યામ કાન્તિથ ઘન આકાશ, માંડીં રમે પંક્તિએ બકની, પદસ આનંદકેકા કરે, છે. હે ઝર્મર વાયુ, સખ્ત દિલને છું રામ, સર્વે સહુ, વૈદેહીનું પરંતુ શું! ધર હવે હા ! દેવિ ! હા! પૈર્ય તું. 112 અહીંનાં “લીંપે” એમ કહીને (અને) “પયો સુદ” એમ કહીને વાવ્ય જેનાં અત્યંત તિરસ્કૃત થયાં છે એવા (લક્ષ્યાની વ્યંગ્યમાં) સંસૃષ્ટિ છે. તે બન્નેની સાથે, “રામ છું એવા બીજા અર્થમાં સંક્રમિત થતા વાચને, અનુગ્રાહ્ય-અનુગ્રાહક ભાવ વડે સંકર છે. “રામ”પદની લક્ષણથી જ એકવ્યંજનકાનપ્રવેશ વડે અર્થાન્તરસંક્રમિત વાચ્ય અને રસધ્વનિને સંકર છે.૧૪૮ એમ બીજાનાં પણ ઉદાહરણ આપવાં. કાવ્ય પ્રકાશનો વનિનિર્ણય નામને ચોથો ઉલ્લાસ સમાપ્ત થયે. 147. (આકાશને પિતાની સ્નિગ્ધ અને શ્યામ કાન્તિથી લીંપી દેતા (અને) જેની આગળ બગલીઓ નાચતી હોય એવા મેઘ ભલે હોય; જલકણવાળા પવન ભલે (વાય); અને પોદના મિત્ર (યૂ)ની અસ્પષ્ટ આનકેકા ભલે થાય. હું રામ બહુ જ કઠોર હૃદયવાળો છું તે બધું સહીશ પણ. વૈદેહીનું શું થશે ! દેવી ધીરજ ધર) 148. આ ઉદાહરણમાં સંસૃષ્ટિ અનુગ્રાહ્ય-અનુગ્રાહક રૂપ સંકર તથા એકવ્યંજકાનુપ્રવેશ રૂપ સંકર એમ ત્રણેય મળી આવે છે. 1. આકાશ અમૂર્ત હોવાથી તેમાં લીંપવાની ક્રિયા સંભવતી નથી એથી લક્ષણાથી, આકાશમાં વાદળાં પથરાઈ રહ્યાં છે” એવો અર્થ નીકળે છે, તે જ રીતે મેરનું અચેતન મેઘમાં મિત્રત્વ ન ઘટવાથી “તે જેને પિતે કેકા કરે છે? એવો અર્થ નીકળે છે. આ બન્નેથી અતિશયત્વ–આકાશમાં વાદળાં ગાઢ છવાયાં છે અને તે જોતાં વેંત મોર કેકારવ કરવા મંડી જાય છે–સૂચવાય છે. આમાં એ બન્ને લક્ષ્યાર્થરૂપ વ્યંજની સંસૃષ્ટિ છે અને એ રીતે તેમના લંગોની પણ સંસૃષ્ટિ છે. 2. આ બન્નેને “રામ' પદથી સચવાતા વ્યંગ્ય સાથે અનુગ્રાહ્ય-અનુગ્રાહક રૂપ સંકર છે. તે આ પ્રમાણે –“રામ” પદમાંથી “બધું એ સહન કરું એવું છું” એ લદ્યાર્થી નીકળે છે, અને. તે અર્થથી પિતાની અવજ્ઞા સૂચવાય છે. આકાશમાં વાદળાં છવાઈ રહ્યાં છે...