Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________ કાવ્યપ્રકાશ અહીં “કેકે' પદની અર્થશક્તિથી થતે રણકાર રૂપ [વ્યંગ્ય અગૂઢ છે] ". “કાપી તે ય,” પાઠ યુક્ત છે. અપરનું એટલે કે (વાક્યર્થ થએલા) રસાદિનું અથવા વાચનું અંગ રસાદિ અથવા રણકાર રૂપ.૧૧ જેમકે ( 11 તેજ આ કાંચ બેંચને પીસ્તન વિમર્દને નાય્જ ઘનસ્પશી નીવીને છેડતે કર. 116 8. આ અર્થશક્તિમૂલક વ્યંગ્યનું ઉદાહરણ છે. “કેકે” એ શબ્દના અર્થથી “મેં રામે” એ વ્યંગ્ય સૂચવાય છે; અને તે તદ્દન અગૂઢ છે–સરળતાથી સમજાઈ જાય છે, અને તે ગુણીભૂત છે. , 8. “કેક કાપી” એના સ્થાને “કાપી તેય” એ પાઠ હોય તો તે યુક્ત છે એટલે કે વ્યંગ્ય ગુણભૂત ને થતાં પ્રધાન થાય-એટલે કે અગૂઢપણું જતું રહે અને વ્યંગ્ય પ્રધાન થાય. 10. અહીંથી ગુણભૂત વ્યંગ્યના બીજા પ્રકારની એટલે કે અપરહ્યાં” “અપરના અંગની –અપરાગની ચર્ચા શરૂ થાય છે. આમાં વ્યંગ્ય ગુણીભૂત થવાનું કારણ એ છે કે પિતે બીજા કોઇનું અંગ બને છે. આ અંગ બનતું વ્યંગ્ય પતે રસાદિરૂપ હોય એટલે કે અસંલક્ષ્યક્રમરૂપ હોય અથવા રણકારરૂપ હોય એટલે કે સંલક્ષ્યક્રમરૂપ હોય. તે જેનું અંગ બળે તે કાંતે રસાદિ હોય કે વાચ્યાર્થ હોય; આ રસાદિ અને વાચ, વાક્યર્થ થએલા હોય છે એટલે કે વાક્યના તાત્પર્યાર્થ રૂપ હોઈ પ્રધાન હોય છે-મુખ્ય હોય છે તેનું રસાદિ રૂપ અને રણકાર રૂપ વ્યંગ્ય અંગ બને, અને એ રીતે ૌણ થાય. ટીકાકારે આ પ્રધાનભૂત રસાદિથી રસ, ભાવ, રસાભાસ, ભાવાભાસ, ભાવશાન્તિ, ભાવોદય, ભાવસંધિ, ભાવેશબેલારૂપ અસંલક્રમરૂપ વ્યંગ્ય અને સંલક્ષ્યક્રમરૂપી વ્યંગ્ય પણ સમજે છે, આ રીતે અપર શબ્દથી અસંલક્ષ્યક્રમ, સંલક્ષ્યક્રમ અને વાસ્ય વસ્તુ એમ ત્રણ સમજવા પડે; જેકે કાવ્યપ્રકાશકાર આ પ્રધાન વ્યંગ્યનાં, રસ, ભાવ અને વાચ એમ ત્રણ પ્રકારનાં જ ઉદાહરણ આપે છે. * 11. આ એ કટિમેખલાને ખેંચનાર, પીનસ્તનનું વિમર્દન કરનાર નાભિ ઊરુ જધનને સ્પર્શ કરનાર, નવી છોડનાર હાથ છે.)
