Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
પાંચમા ઉલ્લાસ
૧૦૯
કરવાથી, તથા કેવળ પ્રતીતિ અને ચમત્કૃતિ કરવાથી કાર્યના ભેદ હોવા છતાં; ‘સૂર્ય અસ્ત થયે’ વગેરેમાં ખતાવેલી રીતે સખ્યાના ભેદ હાવા છતાં;
૯૮ કાને રાષ ચડે ના દેખીને ત્રણ પ્રિયા તણા અધરે !
પદ્મ ભમરવાળુ સુંઘી વાર્યું કરનારી હે હાવાં ! ” ૧૩૫ વગેરેમાં વાચ્ય વ્યંગ્યના સખીમાં રહેવારૂપે અને તેના કાન્ત આદિમાં રહેવારૂપે વિષયના ભેદ હાવા છતાં; પણ જે એકત્વ (મનાય) તેા લીલાપીળા વગેરેમાં ક્યાં ય પશુ ભેદ ન રહે. શાથી જે,— કહ્યું છે કે—જે વિરૂદ્ધ ધર્મના અધ્યાસ અને કારણના ભેદ છે એ જ [અનુક્રમે] ભેદ કે ભેના હેતુ છે. પ
વાચકાને અની અપેક્ષા હાય છે પણ વ્યજકાને તેની અપેક્ષા હાતી નથી એ રીતે વાચકત્વ એ જ વ્યંજકત્વ નથી. વળી ‘વાનીર કુંજ' (ઉ. ૧૩ર) વગેરેમાં પ્રતીયમાન અને અભિવ્યક્ત કરી જેમાં, વાચ્ય પેાતાના સ્વરૂપમાં જ વિશ્રામ પામે છે તે ગુણીભૂત વ્યગ્યમાં પેાતાના શબ્દથી નહિ કહેવાતા (અને) જ્ઞાનના વિષય બનતા અતાત્પ ભૂત અથ [ ખીજા] કયા વ્યાપારની વિષયતાને અવલએ !
<
‘છું રામ, સર્વે સહુ' (ઉદા. ૧૧૨) · વ્હાલેા જીવ કરી કર્યું ઉચિત ના રામે, પ્રિયે, પ્રેમનું.’ ‘પામ્યા હૈાર્યગુણાર્થી કીરતિ વી આ રામ લેાકેામહીં’( ઉદા. ૧૦૯ ) વગેરેમાં લક્ષણીય અથ પણ વિવિધ અને છે, વિશેષ વ્યવહારના હેતુ થાય છે,
૯૩ પ્રિયાના ત્રણવાળા અધર જોઇને કાને ગુસ્સા ન થાય ? વાર્યાં છતાં ઉંધું કરનારી હું ભમરાવાળા પદ્મને સુંધનારી હવે સહન કર.>
૯૪ વાચ્યાના નાયિકા વિષય છે, એને ભમરાએ ડંખ માર્યો છે નહિ કે જારે, એવા વ્યંગ્ય નાયક વિષય છે.
૯૫ એ નિત્ય વસ્તુઓમાં ભેદ હોય તા તે વિરુદ્ધ ધર્મને લીધે અને અનિત્ય વસ્તુમાં ભેદ હૈાય તે તેને સખખ તે બન્નેના કારણને ભેદ છે.
* અર્થાન્તર સક્રમિત વાચ્ય વગેરે જે વિશેષ ભેદા માનવામાં આવ્યા છે તે લક્ષ્યા માત્રથી પણ સંભવી શકે.
