Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
१.०४
કાવ્યપ્રકાશ
વાક્યપણું સૂચવે છે. પણ અન્ને આખ્યાત વાગ્યેામાં અગાંગિભાવ (ઘટતા) નથી તેથી ‘ઝેર ખા’ એ વાક્યને મિત્રનું વાક્ય ગણી અંગતા કલ્પવી જોઇએ, અને એ રીતે ઝેર ખાવા કરતાં એને ઘેર જમવું ખરાબ છે; તેથી કાઇ પણ રીતે એને ઘેર જમવું નહિ’ એવુ` ઉપાત્ત શબ્દોના અમાં જ તાત્પર્ય છે.
(
વળી જો શબ્દ સાંભળ્યા પછી જેટલે અથ સમજાય તેટલા બધાંમાં શબ્દને અભિધા જ વ્યાપાર હાય તેા પછી ‘ બ્રાહ્મણ તને શકરા થયેા, બ્રાહ્મણુ તારી કન્યા ગર્ભવતી છે' વગેરેમાં હુ શાક વગેરે પણ કેમ વાચ્ય ન થાય? લક્ષણા પણ શા માટે (સ્વીકારવી), શાથી જે લક્ષણીય અમાં પણ દીઘ અને દીર્ઘતર વ્યાપારથી પ્રતીતિ સિદ્ધ થશે, અને શ્રુતિ, લિંગ, વાક્ય, પ્રકરણ, સ્થાન અને સમાખ્યામાં પહેલું બીજા કરતાં બળવાન શી રીતે થાય ૮૨ આથી અન્વિતાભિધાનવાદમાં પણ વિધિનું એ વ્યંગ્યત્વ સિદ્ધ છે.
'
૮૨ જૈમિનિનું સુત્ર નીચે પ્રમાણે છે. ‘શ્રુતિનિવાયૅપ્રજળસ્થાનસમાલ્યાનાં સમવાયે વારૌર્યયમર્ચવિપ્રાંત ' આ સૂત્રને અર્થ એ છે કે શ્રુતિ આદી છ પ્રમાણામાં જે પૂર્વ પૃવી છે તે પર પરવતી કરતાં બળવાન છે, અર્થાત્ પૂં કરતાં પર (પછીનું પ્રમાણુ) દુળ છે. શાથી જે પરવતી પ્રમાણથી અની પ્રતીતિ વિલંબથી થાય છે-જ્યારે પૂર્વવર્તી પ્રમાણથી શીઘ્ર થાય છે.
હવે જો કેવળ અભિધાત્તિ જ સ્વીકારીએ તે જે સ્થાને શ્રુતિ, લિંગ આદિ અનેક પ્રમાણાથી અનેક અર્થોં ઉપસ્થિત થતા હાય ત્યાં તે બધા અર્થા અભિધાવૃત્તિ દ્વારા ઉપસ્થિત થવાને લીધે એક જ સાથે ઉપસ્થિત થાય અને એ રીતે દરેક પ્રમાણાથી પ્રતીત થતા અર્થાના ભાગમાં પાર્વાપય ન રહેવાથી કાઇનું દુ॰ળપણું કે પ્રબળપણું ન રહે, પણુ ખરી રીતે તે પૌૉપ ને લીધે દુ`ળપણું અને પ્રબળપણું જૈમિનિએ નક્કી કરેલું છે,
શ્રુતિ આદિ પ્રમાણેના અર્થ સંક્ષેપમાં નીચે પ્રમાણે છે. (૧) શ્રુતિ— પેાતાને અર્થે જણાવા માટે જે શબ્દ અન્ય શબ્દની અપેક્ષા ન રાખતા
