Kavya Prakash

Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir

Page 103

કાવ્યપ્રકાશ
३०जनस्थाने भ्रान्तं कनकमृगतृष्णान्धितधिया ।
वचो वैदेहीति प्रतिपदमुदचप्रलपितम् ॥ कृतालंकाभर्तुर्वदनपरिपाटीषु घटना ।
મથાd રામવં ગુરુવકુતા વિતા / રર૪ ના આમાં શબ્દ શક્તિથી ઉત્પન્ન થતો રણકાર રૂપ, રામ સાથે ઉપમાન-ઉપમેયભાવ વાગ્યના અંગપણને પામેલ છે.
૩૨ગાળી નિશાપ્રહર ક્યાંક, હવે પ્રભાતે
આવી ધમા પદથી, તત્વિ! સહસ્ત્રશ્મિ ૩૦. <જનસ્થાનમાં કનકમૃગતૃષ્ણાથી આંધળી થએલી બુદ્ધિથી ભટ, ડગલે ડગલે આંસુ આણું વૈદેહિ દેહિ એવી વાણી બક્યા કરી. ખરાબ શેઠની તાબેદારી ઉઠાવવા પૂરેપૂરી ઘટના કરી, અને રામત્વ તો મળી ગયું પણ કુશલવસુતા ન મળી. > આ કલેક રાજસેવાથી નિરાશ થએલા કવિની ઉક્તિ છે. તેમાં મૂળ લોકમાં શબ્દો એવી રીતે ગોઠવ્યા છે કે જેથી તેમાંથી રામ સાથે ઉપમાનઉપમેય ભાવ વ્યક્ત થાય. જેમકે-(કવિપક્ષે) કનકની મૃગતૃષ્ણાથી –ધન મેળવવાની નિષ્ફળ આશાથી-આંધળો થએલો જનસ્થાનમાં–લેકામાં
વૈ ” “આપ” એમ બકત બકતો ભટક્યો. (રામપક્ષે) કનકમૃગની તૃષ્ણાથી આંધળો થએલો રામ વૈદેહિ-સીતા, સીતા બકત રડતે જનસ્થાન નામના અરણ્યમાં ભટકયો. (કવિપક્ષે) નમતું–ખરાબ ધણીની (વનપરિપાર્ટીપુ છતા -ઘટના) તાબેદારી વિષે ઘણું કર્યું (રામ પક્ષે) (અંમિતું ) લંકાના ધણી રાવણની (વન પરીપાટીyઘટના તા) મુખપંક્તિ વિષે બાણની યોજના કરી. (કવિ પક્ષે) મેં રામત્વ મેળવ્યું પણ કુશલ વસુતાલક્ષ્મી ન મેળવી, (રામ પક્ષે) કુશલવસુતા (કુશલવ જેના સુત છે એવી) -સીતા-ન મેળવી.
- ૩૧ ઉપરના લોકોમાં “મેં રામત્વ મેળવ્યું ” એ વાચ્યાર્થી પ્રધાન છે; “ગનાને' વગેરે પદોથી સચવાત ઉપમાન-ઉપમેયભાવ તેનું અંગ બને છે. આ વ્યંગ્ય શબ્દશક્તિમૂલક છે, કારણ કે તેને આધાર ઉપરના શબ્દો ઉપર છે, તે ફેરવી નાંખવામાં આવે છે તે ભાવ વ્યક્ત ન થાય.
૩૨. Kહે તવંગિ! જે ! સૂર્યદેઈ ઠેકાણે રાત્રિ પસાર કરીને અત્યારે સવારે ધીમે ધીમે આવીને વિયોગથી હાલાઈ ગએલા અંગવાળી આ કમલિનીને પાદપતનવડે પ્રસન્ન કરે છે.”