Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
૩૪.
કાવ્યપ્રકાશ હેય ત્યારે જ, અવિવક્ષિત છે વાચ્ચે જેમાં એવું તે – ૩વનિ શબ્દના સંબંધને લીધે–વનિ તરીકે ઓળખવું. તેમાં કયાંક (વાચન) ઉપયોગ ન થતું હોવાથી વાચ બીજા અર્થમાં પરિણામ પામેલું હોય છે. જેમકે, *તને કહું છું બેઠી છે, વિદ્વાનોની સભા અહીં, માટે નિજ મતિ ઠામ, રાખીને બેસવું ઘટે. ૨૩
આમાં “હું કહું છું” વગેરે “હું તને ઉપદેશ આપુ છું” એવા અર્થમાં પરિણામ પામે છે.
ક્યાંક (વાચ) બંધ બેસતું ન હોવાથી અત્યંત તિરસ્કારને પામેલું હોય છે. જેમકે “બહુ કર્યો ઉપકાર કહેવું શું, સુજનતા ભલી વિસ્તર આપની, કરત આવું જ તેથી સદા સખે, સુખ રહે શરદે શત અવતા.૨૪
આમ અપકારી તરફ વિપરીત લક્ષણા વડે કઈ કહે છે. (સુ, ૪૦) જેમાં વાચ્ય વિવક્ષિત તથા અન્ય પર હોય તે
બીજા પ્રકારનું અન્યપર એટલે વ્યંગ્યનિષ્ઠ (એટલે કે જેનું વાસ્ય વ્યંગ્યમાં વિરામ પામે છે એવું).
અને એ (સૂ. ૪૧) કોઈ એક અલક્ષ્યક્રમવ્યંગ્ય, અને બીજું લક્ષ્ય
ચંખ્યક્રમ છે. ૫ ૩-૩ મૂળ કારિકામાં વાક્યને અન્વયે નીચે પ્રમાણે છે. ચ: વિવણિતवाच्यः, तत्र ध्वनो, वाच्यं अर्थान्तरे संक्रमितम्, अत्यन्तं वा तिरस्कृतम् भवेत्. આમાં તત્ર નો અર્થ તસ્મિન કરીને તમિન દત્તની ઉપરથી : વિવક્ષિતવાવ્યઃ દાન. એમ અર્થ કરવાનો છે. માટે વૃત્તિમાં કહ્યું છે કે વન ના
અનુવાદથી, દત્તન શબ્દ પછીથી કારિકામાં આવે છે તેના સંબંધથી, ચા ની પછી પણ ઇવનિ શબ્દ અધ્યાહાર લેવો.
૪હું તને કહું છું કે અહીં વિદ્વાનોનો સમાજ છે. તેથી પિતાની બુદ્ધિને ઠેકાણે રાખીને બેસજે>
૫ Kબહુ ઉપકાર કર્યા; તેમાં શું કહેવું? આપે બહુ સુજનતા પ્રકટ કરી! તેથી આવું હંમેશાં કરતા જ, હે સખે, સેંકડો શરદો સુખી રહે.)
