Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
કાવ્યપ્રકાશ હોય, હદયમાં જાણે પ્રવેશતે હેય, સર્વગને જાણે આલિંગતે. હોય, બીજું બધું જાણે તિરોહિત કરતો હોય, બ્રહ્માસ્વાદને જાણે અનુભવ કરાવતા હોય, એ અલૌકિક ચમત્કાર કરનાર હોય છે. તે રસ કાર્ય નથી; શાથી જે એમ હોય તે વિભાવાદિના વિનાશ પછી પણ તેના સંભવને પ્રસંગ આવે. તે જ્ઞા પણ નથી શાથી જે તે સિદ્ધરૂપ સંભવ નથી. પરંતુ વિભાવ વગેરેથી વ્યંજિત થઈને જ આસ્વાદને વિષય કરવા ચોગ્ય બને છે. કારક અને જ્ઞાપકથી ભિન્ન એવું બીજું ક્યાં દીઠું? એને ઉત્તર એ છે કે કયાં નથી દેખાયું એટલા માટે અલૌકિક કાર્યની સિદ્ધિ થવાથી એ ભૂષણ છે દુષણ નથી. ચર્વણા (સ્વાદ)ની નિષ્પત્તિથી રસની નિષ્પત્તિને ઉપચાર થાય છે માટે તેને કાર્ય કહેવું હોય તો કહે. લક–પ્રસિદ્ધ પ્રત્યક્ષાદિ જ્ઞાન, અને ચક્ષુરાદિ પ્રમાણેથી તટસ્થપણે એટલે નિરપેક્ષપણે ઉત્પન્ન થનાર જ્ઞાનવાળા મિત ભેગીનું% જ્ઞાન, અને અન્ય વિષયના સ્પર્શ માત્રથી રહિત તેમજ કેવળ સ્વસ્વરૂપમાં સમાપ્ત થતું (પોતાના સ્વરૂપને વિષય કરત) એવું જે અમિત ચગીનું જ્ઞાન, એ ત્રણેય પ્રકારના જ્ઞાનથી વિલક્ષણ એવા અલૌકિક સ્વસંવેદનને વિષય થતું હોવાથી નહિ આવતાં એક સ્વાદ આવે છે તેમ આ વિભાવ છે, આ અનુભાવ છે એવા જૂદા જૂદ સ્વાદ નહિ આવતાં અમુક રસને સ્વાદ આવવો તે.
૨૬-૨૭ જ્ઞાપ્ય કાર્ય કુંભાર એ ઘડાનો કારક છે અને ઘડે એ કુંભારનું કાર્ય છે. કુંભાર (કારક)ને નાશ થયા પછી પણ ઘડે (કાય) રહે છે. પણ વિભાવોના વિનાશ થયા પછી રસ અનુભવી શકાતું નથી માટે રસને વિભાવનું કાર્ય ન ગણી શકાય. સૂર્ય એ ઘડાનો જ્ઞાપક છે અને ઘડો એ સુર્યને જ્ઞાપ્ય છે. ગ્રામ્ય વસ્તુ જ્ઞાપકથી સ્વતંત્ર રીતે સિદ્ધ એટલે અસ્તિત્વવાળી હોય છે. સૂર્ય વિના પણ ઘડે તે છે. પણ વિભાવાદિ વિના રસ સંભવ નથી. આ રીતે વિભાવાદિ રસના કારક નથી તેમ જ્ઞાપક નથી એટલે રસ કાર્ય નથી તેમ જ્ઞાપ્ય નથી.
૨૮ ઉપચાર થાય છે એટલે વ્યવહાર થાય છે, બેલાય છે. ૨૮ મિતાગી=પ્રાથમિક યોગી. ૩૦ અમિતયોગી પરિપક્વ યોગી.
