Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
કાયપ્રકાશ (રૂ. ૫૧) રસ મુખ્ય હેવા છતાં પણ તે કોઇવાર અંગીપણું
પામે છે, તે એટલે ભાવસ્થિતિ ભાવશાન્તિ વગેરે. અંગીપણું, પરણતા નેકરને જેમ રાજા અનુસરે છે તેમ તેનું અંગીપણું એટલે પ્રાધાન્ય છે. (સૂ. ૫૨) ૧૫ રણકારની જેમ જેનો કમ સંલક્ષ્ય છે એવો
જેનામાં વ્યંગ્ય છે (૩૭) તે, શબ્દ અથ અને ઉભયની શક્તિમાંથી ઉત્પન્ન થતો ત્રણ પ્રકારને
ધ્વનિ કહેવાય છે. શબ્દશક્તિ જેનું મૂળ છે એ રણકાર રૂપી વ્યંગ્ય, અર્થશકિત જેનું મૂળ છે એવો રણકાર રૂપી વ્યંગ્ય, ઉભયશકિત જેનું મૂળ છે એ રણકાર રૂપી વ્યંગ્ય. એ પ્રમાણે ત્રણ પ્રકારને. તેમાં | (સુ, પ૩) જેમાં શબ્દ વડે અલંકાર અથવા વસ્તુ જ પ્રકાશે
છે (૩૮) તે મુખ્યપણે શાશક્તિમાંથી ઉત્પન્ન
થયેલો બે પ્રકારને જાણ વસ્તુ જ” એટલે અલંકારથી ભિન્ન માત્ર વસ્તુ. પહેલે જેમકે – Fउल्लास्य कालकरबालमहाम्बुवाहं
देवेन येन जरठोर्जितगाजतेन । निर्वापितः सकल एव रणे रिपूणाम्
धाराजलैस्त्रिजगति ज्वलितः प्रतापः ॥५४॥ ૬પ અહીંથી લક્ષ્યવ્યંગ્યક્રમ ધ્વનિ કાવ્યની ચર્ચા શરૂ કરે છે.
૬૬ આ લેકમાં રાજાની સ્તુતિ છે. એ અર્થ બંધ બેઠા પછી શબ્દશક્તિથી ઈન્દ્રનું વર્ણન વ્યક્ત થાય છે. એ બેને અસંબદ્ધત્વને દેવ ટાળવા બન્ને વચ્ચે ઉપમેય-ઉપમાન ભાવ કલ્પવો જોઈએ. માટે અહીં ઉપમા અલંકાર વ્યંગ્ય છે. રાજાના સંબંધમાં નીચે પ્રમાણે અર્થ થાય છે. - જે દેવે કઠેર અને બળવાન ગર્જના કરીને, (વા =) કાળી (ારવા =) તરવારના મહાન (જવું = ) પાણીના પ્રવાહને ઉછાળીને, (ધારાવ:= ) ધારનાં પાણી વડે શત્રુઓને ત્રણ જગતમાં જળહળતે. સઘળો પ્રતા૫ રણમાં એલવી નાખે) આ કલાકમાં પાણી અને ધાર શબ્દો “ચપુની પાણીદાર ધાર’ કહીએ છીએ એ અર્થમાં છે. ઇદ્રનો અર્થ
