Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
૭૧.
ચશે ઉલ્લાસ અહીં ગો” એમ કહ્યું છે, નહિ કે “બારણ (સુધી) એમ. ક્રિયાપદના અને નામના પ્રત્યેનું [વ્યંજકત્વ), જેમકે
૧૨૧પથ પથ શુચંચૂ શી પ્રભા અંકુરની, દિશ દિશ મહિં વાયુ વલિઓને નચાવે, નર નર પર બાણે તુર્ત પુછુ કે,
પુર પુર વિરમેલી, માનિની માનવા. ૯ અહીં “ફેકે” એમાં ફેંકવાનું સાધ્યમાનત્વ, “વિરમેલી” એનાથી વિરમવાનું સિદ્ધત્વ, રિસ્ટ્ર અને વડે, તેમાં પણ (લી) પ્રત્યય વડે અતીતત્વ સૂચવાય છે.૧૨૨
નહિ હોય એટલામાં તો ઉલટું પ્રણામપૂર્વક અને હાથ જોડતાં [તેમાં] નીવીબન્ધ સરી પડે એ રીતે દેડીને જાણે તેણીએ રોકો. અહો પ્રેમની વિચિત્ર ગતિ.>
૧ર૧. <રતે રસ્તે અંકુરોની કાતિ પિપટની ચાંચ જેવી સુંદર છે. દિશાએ દિશાએ પવન વેલીઓને લાસ્ય કરાવે છે. પુરુષે પુષે પુષ્પધન્વા એકદમ પિતાનાં બાણ વેરે છે. નગરે નગરે માનિનીઓની માનકથા બંધ થઈ ગએલી છે.)
૧૨૨. હિ એટલે ધાતુને લાગતા કાલઅર્થવાચક પ્રત્યયો. દુp એટલે નામને લાગતા વિભક્તિઓના પ્રત્યયો. તિ પ્રત્યયો વડે ક્રિયાનું “ચાલતા” હોવાપણું સૂચવાય છે અને ગુરૂ પ્રત્યયો વડે ક્રિયાનું સિદ્ધપણું સૂચવાય છે. આ દાખલાઓમાં એ રીતે (રિતિક)થી બાણ ફેંકવાની ક્રિયા ચાલુ છે એમ સૂચવાય છે; અને (વિનિત્તા=વિરમેલી) થી માનિનીઓની માનચર્ચા બંધ થઈ છે એમ સૂચવાય છે.
હવે બાણનું ફેકાવું એ કારણ છે અને માનચર્ચા બંધ થવી એ કાર્ય છે. સામાન્યરીતે કારણ સિદ્ધ તરીકે અને કાર્ય સાધ્ય તરીકે કહેવાય એ પર્વાપર્યને કમ આમાં બદલાઈ ગયું છે. અહીં માનચર્ચા બંધ થઈ જવા રૂપી કાર્યને સુન્ દ્વારા સિદ્ધ તરીકે સૂચવ્યું છે અને બાણ ફેંકવા રૂપી કારણને હિંદુ દ્વારા સાધ્ય તરીકે સૂચવ્યું છે. શ (લી) પ્રત્યય કર્મણિ ભૂત કૃદન્તને છે. માનચર્ચા બન્ધ થવાની ક્રિયા સિદ્ધ થઈ છે તેનું અતીતત્વ શ પ્રત્યય વડે સૂચવાય છે. આ રીતે એમાં કાય કારણ વિપર્યય રૂ૫
