Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
હર
કા યપ્રકાશ
૧૦૦
૧૨૩ નોંચે મ્હાં બેસે છે ધરણિ લખતા પ્રાણીયુજી; સૂાડ્યાં તેને ચે સતત રડી ભૂખ્યા સખીજ; તજી દીધું સર્વે હસવું પઢવું પ ́જર શકે; દશા તારી આવી થઈ, તજ હઠીલી ! હઠ હવે. અહીંઆં ‘લખતા' [કહ્યુ` છે] નહિ કે ‘લખે છે' તેમ જ 'બેસે છે’ નહિ કે બેઠેલા છે' પણ પ્રરન્ન થાય ત્યાંસુધી બેસે છે, એવુ તિક્ વિભકિત વડે બ્યંગ્ય છે. ‘ ધરણ (ને)' કહ્યુ છે નહિ કે ‘ધરણ ઉપર એટલે કે બુદ્ધિપૂર્વક કાંઈ બીજું લખતા નથી વું સુવ્ વિભક્તિ વડે વ્યંગ્ય છે. ૧૨૪ સંબધનું, ૧૨૫ જેમકે
અતિશયેાતિ અલંકાર પ્રકાશે છે. અને તે માનચર્ચા બંધ થયાનું શીવ્રત સૂચવી વસંતનું અત્યંત ઉદ્દીપષ્ટપણું સૂચવે છે. અને એ રીતે રસમાં પરિણામ પામે છે.
૧૨૩. ⟨પ્રાણ સમેા વ્હાલે. બ્હાર નીચે મેઢે ભેાંય લખતા બેઠે છે; આહાર છે.ડેલી સખીઓની આંખેા સતત રાવાથી સૂજી ગઇ છે; પાંજરાના પોપટાએ હસવું પઢવું છેડી દીધું છે; અને તારી આ દશા થઈ છે. હું કંઠને, હવે માન છે.>
:
૧૨૪. રિજ્ઞસ્ ‘લખા' એ વર્તમાન કૃદન્તના પ્રયાગથી લખવાની ક્રિયાની ગાણુતા અને તેથી તે બુદ્ધિ પૂર્વક કાંઈ લખતા નથી એમ સૂચવાય છે. બાઈ એસે છે' એ વર્તમાન કાળના પ્રત્યેાગથી, શરૂ કરેલું પૂરું થાય ત્યાં સુધી બેસવાનું સૂચવાઈ પ્રસન્ન થશે ત્યાંસુધી બેસશે એમ સૂચવાય છે; ભૂમિમ્ ‘ધરણુ’ને)” લખતા એ દ્વિતીયના પ્રયોગથી લખવાની ક્રિયાનું કમ ભૂમિ જ છે અને બીજું કાંઇ નથી એટલે કે બીજું કાંઇ વિચારપૂર્વક લખતે નથી એમ સૂચવાય છે. આથી નાયકને અતિશય મેાહ સૂચવાય છે અને તે વડે અતિશય વિપ્રલંભ સૂચવાય છે. આ રીતે વમાન કાળ અને વમાન કૃદન્તને અને દ્વિતીયાના પ્રયાગથી એટલે કે ર્િ અને દુર્ વિભક્તિથી ઉપરની હકીકત સૂચવાય છે.
૧૨૫. મૂળમાં વન્ય ચચા અને કાવ્યપ્રકાશની કેટલીક પ્રતેમાં
એવા પાડે છે. આ પાર્ડ નથી.
કાવ્યપ્રદીપ વગેરેમાં એ પડે છેાડી દને
