Book Title: Kavya Prakash
Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir
View full book text
________________
ચોથે ઉલ્લાસ લેકમાં જે પ્રમાદિ વસ્તુઓ છે તે જ, સ્થાયી ભાવનું અનુમાન કરવાના અભ્યાસમાં કુશલ થયેલા સામાજિકેવડે અલૌકિક વિભાવ વગેરે શબ્દોથી કાવ્ય અને નાટકમાં વ્યવહાર પામે છે, કારણકે તે કાવ્ય અને નાટકમાં કારણતા–આદિને પરિહરી વિભાવના વગેરે વ્યાપારવાળાં બને છે તે વિભાવ વગેરે “આ મારા જ છે, “આ શત્રુના જ છે,” “આ તટ
સ્થના જ છે એ પ્રકારના ખાસ સંબંધના સ્વીકારના નિયમન તથા “આ મારા જ નથી” “આ શત્રના જ નથી” “આ તટસ્થના જ નથી” એ પ્રકારના ખાસ સંબંધના નિષેધના નિયમના અનિશ્ચયથી સાધારણ રૂપે સામાજિકેને પ્રતીત થાય છે; તેવા સાધારણ રૂપે પ્રતીત થએલા વિભાવ વગેરેથી અભિવ્યક્ત થએલે, સામાજીકોના હૃદયમાં વાસનારૂપે રહેલ રત્યાદિ સ્થાયી ભાવ તે શૃંગારાદિ રસ. તે રસ અમુક પ્રમાતામાં રહ્યો છે છતાં, સકલ સાહદની સંમતિ (સમાન અનુભવ)વાળા સાધારણત્વવડે પ્રમાતાદ્વારા વિષય કરાએલે હોય છે, આ રસ, જેમ જ્ઞાન પિતાના આકારથી અભિન્ન છે તેમ પિતાથી અભિન્ન હોવા છતાં તે વિષયભૂત થાય છે. આ પ્રમાતા સાધારણ ઉપાયના ૨૩ બલથી તે (રસાસ્વાદ) વખતે લેપ પામેલ પરિમિત પ્રમાતૃપણને લીધે ઉદય પામેલ અને અન્ય વિષયના સંસર્ગથી રહિત એવા અપરિમિત ભાવવાળે હેય છે. આસ્વાદને વિષય થવું એ જ એને (રસ)પ્રાણું છે. વિભાવાદિના જીવનની અવધિ એજ એની અવધિ છે. શરબતની પેઠે તેને આસ્વાદ થાય છે. તે સામે જાણે પુરત
Halimali
૨૨ જ્ઞાનને વિષય અને જ્ઞાન એક જ છે, જ્ઞાનથી અન્ય નથી એવો વિજ્ઞાનવાદી બૌદ્ધોને મત છે.
૨૩ વિભાવ અનુભાવ વગેરે જે ઉપર કહ્યા પ્રમાણે સાધારણ રૂપે પ્રતીત થયાં છે તે.
૨૪ પરિમિતપમાતૃપણું એટલે આ વિભાવાદિ મારા છે અને હું જ રસનો આસ્વાદ લઉં છું એવું વ્યક્તિના અહં–થી મર્યાદિત થએલું જ્ઞાન.
૨૫ શરબતમાં જેમ સાકર એલાયચી વગેરે વસ્તુઓને જૂદો સ્વાદ
