Kavya Prakash

Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir

Page 50

૩૭
ચા ઉલ્લાસ શ્રી શકુક આ પ્રમાણે વિવરણ કરે છે. આ રામ જ છે “આ જ રામ છે' એવી સમ્યક પ્રતીતિ, “આ રામ નથી એવું ઉત્તર કાળમાં બાધક જ્ઞાન થાય ત્યારે (તેના પૂર્વનું) “આ રામ છે' એવું જે જ્ઞાન તે મિથ્યા પ્રતીતિ, “આ રામ છે કે નથી એવી સંશય પ્રતીતિ, “આ રામના જે છે એવી સાદસ્થ પ્રતીતિ, એ ચારેય પ્રતીતિઓથી વિલક્ષણ પ્રતીતિ વડે ચિત્ર–તુરગાદિપ ન્યાયથી નટ, “આ રામ છે ” એ રીતે ગ્રહણ કરાય છે. એ રીતે ગ્રહણ કરાતા નટમાં અનુમાન કરાતે રત્યાદિ ભાવ તે જ રસ. આ અનુમાન કરાતે રસ વસ્તુના સૌન્દર્યબલને લીધે આસ્વાદને વિષય થતું હોવાથી અનુમાનના બીજા વિષાથી વિલક્ષણ છે. આ ભાવ નટમાં ન હોવા છતાં સામાજિકેની વાસનાને લીધે આસ્વાદને વિષય બને છે. આ અનુમાન, કારણ કાર્ય અને સહકારી રૂપ હેતુઓ જે વિભાવાદિ શબ્દો વડે ઓળખાય છે તેઓ વડે, “સંગ, એટલે ગમ્ય–ગમક ભાવરૂપ સંબંધથી, ઉદય પામે છે. આ હેતુઓ શિક્ષા અને અભ્યાસથી સંપાદન કરેલ પિતાના કાર્યના (અભિનયના) પ્રકટનથી નટ વડે પ્રકાશિત થાય છે અને તેથી તે કૃત્રિમ છે છતાં
૧૭અંગો વિશે અમૃત કેરી હેલિ એ, નેનેની કપૂર સળી જ શીળ એ, મનેરશ્રી, સારીર, ચિત્તથી
પ્રાણેશ્વરી દર્શન નેન આપતી.. ૧૫ ચિત્રમાં કાઢેલા તુરગને ઘોડાને ઘડે કહીયે છીયે તે રીતે. આ પ્રતીતિ નથી કારણ કે ઘડાનું ચિત્ર એ ઘોડે નથી, તેમજ તે મિથ્યા પ્રતીતિ પણ નથી કારણ કે ઉત્તરકાળમાં એ ઘોડે નથી એવું બાધક જ્ઞાન થતું નથી, તે સંશયપ્રતીતિ નથી કારણ કે તે ઘડે છે કે નહિ એ સંશય ઉત્પન્ન થતો નથી અને તે સાદરયપ્રતીતિ પણ નથી કારણ કે તેને આપણે ઘોડા જેવું ન કહેતાં ઘેાડે કહીએ છીએ. - ૧૬ સહદય પ્રેક્ષક. ૧૭ Kતે મારા અંગની અમૃતરસની વૃષ્ટિ, મારી આંખની સારી રીતે
૨૫