Kavya Prakash

Author(s): Mammatacharya, Ramnarayan Vishvanath Pathak, Rasiklal Chotalal Parikh
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir

Page 23

કાવ્યપ્રકાશ
અહીં હાલ્યા ચાલ્યા વિના એ વડે નિરાંત અને તે નિરાંત વડે નિનપણું સૂચવાય છે. માટે આ સંસ્કૃત સ્થાન છે એમ કાઇ શ્રી કાઇને કહે છે; અથવા તું ખાટું ખેલે છે, તું અહી આવેલા ન હતા એવું સૂચન છે.
૧૦
વાચક વગેરે શબ્દોનું ક્રમથી સ્વરૂપ કહે છે.
(સૂ. ૯) સાક્ષાત સકેતિત અને જે કહે તે વાચક. ૭ અહી'આ, જેના સ`કેતć નથી જણાયા એવા શબ્દના અર્થની પ્રતીતિ ન થતી હાવાથી, સંકેત સાથેના જ શબ્દ ખાસ અને ખાધ કરે છે, તેથી જે શબ્દના જે અથ પરત્વે વ્યવધાન વિના સંકેત સમજાય તે શબ્દ તે અના વાચક છે.
(સ. ૧૦) સકેતિત અ` જાતિ વગેરે ચાર પ્રકારના હોય છે અથવા સકેતિત અર્થ માત્ર જાતિ જ હોય છે. જોકે વ્યકિતથી જ કામ સરતું હાવાથી તે જ પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિને ચેાગ્ય છે, તાપણુ અનન્ય અને વ્યભિચારના
૧૦
૮ ગાય શબ્દના અર્થ અમુક પ્રાણી આપણે ગણીએ છીએ, પણ ગૂજરાતી નહિ જાણનાર તે અં નથી જાણતા. આનું કારણ એ છે કે ગાય ’ શબ્દથી અમુક અર્થ થાય છે એવા શબ્દ અને અર્થ વચ્ચેને સબંધ એ જાણતા નથી. આ સબંધને સંકેત કહે છે.
'
૯ પ્રવૃત્તિ—નિવૃત્તિ—માણસની ક્રિયામાત્રનું પ્રત્યેાજન સુખકારક તરફ પ્રવૃત્તિ અને દુઃખકારકમાંથી નિવૃત્તિ હાય છે. એટલે કે સુખ મેળવવું અને દુઃખ છેડી દેવું. એટલે પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ શબ્દથી માણસની સર્વ ક્રિયા એમ કહેવાને ઉદેશ છે. દલીલ એવી છે કે માણસ જે જે ક્રિયાઓ કરે છે જેમકે ગાયને બાંધવી, છેડકી, દેારવી, તે તેા બધું ગાય વ્યક્તિને ઉદ્દેશીને જ થાય છે; એટલે કાઇ એમ કહે કે “ ગાય બાંધ’” એ વાક્યમાં ક્રિયા તે ગાય વ્યક્તિ સંબંધી થાય છે, માટે ગાય શબ્દને સમ્રુત વ્યક્તિમાં છે એમ ગણવું જોઇએ. એ શંકા “જોકે...યાગ્ય છે” એ વાક્યથી લખી, “તા પણ” એ વાકયથી તેનું સમાધાન કરે છે.
૧૦ આનન્ય, વ્યભિચારઃ——વ્યક્તિમાં સંકેત ટે નહિ તેનું કારણ કહે છે કે તેમાં આનન્ત્યના દેષ આવે છે. ગાય શબ્દ, વ્યક્તિને લગાડવા જઈએ તેા વ્યક્તિ તેા અનન્ત છે, એ અનન્ત વ્યક્તિને ગાય શબ્દ કેવી