________________
સંક્રમણકરણ
૩૯૯
સમયે પ્રકૃતિમાં જે દલિક નાંખે તે બીજા સમયે સ્વપ્રકૃતિ વિષે નાંખેલ દલિકથી અસંખ્યયગુણ છે. પુનઃ જે પરપ્રકૃતિમાં પ્રક્ષેપે છે તે બીજા સમયે પરપ્રકૃતિ વિષે નાંખેલ કરતાં વિશેષહીન હોય છે. એ પ્રમાણે ત્યાં સુધી કહેવું જ્યાં સુધી અંતર્મુહૂર્તનો છેલ્લો સમય આવે, એ પ્રમાણે સર્વે પણ સ્થિતિખંડોમાં ઉપાન્ય સ્થિતિખંડ સુધી જાણવું.
અંત્યસ્થિતિખંડ ઉકિરણની વિધિ :- અંત્ય સ્થિતિખંડ તે ઉપાંત્ય સ્થિતિખંડથી સ્થિતિની અપેક્ષાએ અસંખ્યયગુણ છે, અને પ્રથમ સ્થિતિખંડથી દલિકની અપેક્ષાએ અસંખ્યયગુણ છે, સ્થિતિ અપેક્ષાએ અસંખ્યયભાગ કલ્પ છે. અને પંચસંગ્રહ ભાગ-૨ સંક્રમ ની ગાથા ૭૧માં કહ્યું છે. - “સંવયે તુ અંતિમય'' = પ્રતીક પંક્તિની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે. અંતિમ ખંડ ઉપાંત્યખંડથી સ્થિતિ અપેક્ષાએ અસંખ્યયગુણ છે. તે શબ્દ અધિક અર્થ સૂચન કરતો હોવાથી અંતિમ સ્થિતિખંડ પ્રથમ સ્થિતિખંડની અપેક્ષાએ દલિકને આશ્રયી અસંખ્યયગુણ છે, સ્થિતિની અપેક્ષાએ તો અસંખ્યયભાગ કલ્પ છે. તો પણ અંત્ય સ્થિતિખંડને અંતર્મુહૂર્ત કાલથી ઉકેલે છે, અને તેના જે પ્રદેશનો અગ્રભાગ ઉદયાવલિકામાં રહેલો છે તેને મૂકીને બાકીના સર્વને પણ પરપ્રકૃતિમાં નાંખે છે. અને તે પ્રથમ અલ્પ, બીજા આદિ સમયોમાં યથા ઉત્તરક્રમે અસંખ્ય ગુણ જ્યાં સુધી અંત્ય સમય આવે ત્યાં સુધી નાંખે છે. અંત્ય સમયે જે પરપ્રકૃતિમાં દલિક નાખ્યું તે સર્વસંક્રમ કહેવાય છે. સંક્રમ યોગ્ય સર્વનો પણ નિર્લેપ થવાથી =નાશ થઇ જવાથી.
ત્યાં જેટલા પ્રમાણે ઉપાંત્ય સ્થિતિખંડ સંબંધી જેટલું કર્મદલિક અંત્ય સમયે પરપ્રકૃતિને વિષે સંક્રમે છે. તેટલાં પ્રમાણે જો છેલ્લા સ્થિતિખંડના કર્મલિકને દરેક સમયે દૂર કરાય છે ત્યારે તે અંત્ય સ્થિતિખંડને અસંખ્યય ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી સુધી નિર્લેપ થાય. - અર્થાત્ સત્તા વિનાનું થાય છે. આ કાલથી માર્ગણા કહીં.
ક્ષેત્રથી તો આ માર્ગણા - જેટલા પ્રમાણે ઉપાંત્ય સ્થિતિખંડ સંબંધી કર્મદલિકને (અંત્યસમયે) પરપ્રકૃતિમાં સંક્રમે છે, તેટલા પ્રમાણના અંત્ય સ્થિતિખંડ સંબંધી કર્મલિકને ઉદ્ધરિયે ને એક બાજુ એક આકાશપ્રદેશને ઉદ્ધરિયે તો એ પ્રમાણ બન્ને બાજુ ઉદ્ધારતાં અંગુલના અસંખ્યાતમાભાગ પ્રમાણ આકાશપ્રદેશ ઉદ્ધ છતે તે અંત્ય સ્થિતિખંડ પણ ઉદ્ધરાઇ રહે, અર્થાતુ અંગુલના અસંખ્યાતમાભાગ પ્રમાણ ક્ષેત્રમાં જેટલાં આકાશપ્રદેશ હોય તેટલાં એક અંત્ય સ્થિતિખંડમાં ઉપાંત્ય સ્થિતિખંડ સંબંધી પરપ્રકૃતિમાં નંખતા દલિક સમૂહ છે. પુનઃ ઉપાંત્ય સ્થિતિખંડ સંબંધી જેટલું કર્મલિક સ્વપ્રકૃતિમાં સંક્રમે છે તેટલા પ્રમાણના અંત્ય સ્થિતિખંડના કર્મલિકને જો દરેક સમય ઉદ્ધરિયે તો તે અંત્ય સ્થિતિખંડ પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાભાગ પ્રમાણ કાળે (સમય) ખાલી થાય.
आहारतणू भिन्नमुहुत्ता, अविरइगओ पउबलए । जा अविरतो त्ति उब्बलइ पल्लभागे असंखतमे ।। ६१ ॥ आहारकतनुर्भिन्नमुहूर्तादविरतिगत ः प्रोद्वलयति ।
यावदविरतिकस्तावदुद्वलयति पल्यभागे - ऽसङ्ख्येयतमे ।। ६१ ॥ ગાથાર્થ :- આહારકની સત્તાવાલો અવિરતભાવને પામેલ અંતર્મુહૂર્ત બાદ તે ઉવેલે, તે જ્યાં સુધી અવિરતપણે રહે ત્યાં સુધી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમાભાગ પ્રમાણે કાળમાં આહારકની સર્વ વિલના થઇ રહે છે.
ટીકાર્ય :- ઉદ્દવનાસંક્રમનું લક્ષણ કહ્યું, આ જ વાતને જોડતાં થકી આહારકસપ્તકની ઉદ્દ્વલના સંક્રમ કરનાર જીવને વિષે તેની કરણ ક્રિયા કેમ કરે છે. તે કહે છે. ગાણિતિકૂઃ - અહીં બહુવચન તે આહારકસપ્તકનું ગ્રહણ કરવા માટે છે. તે આહારકસપ્તકની સત્તાવાલો અવિરતિ - અર્થાત્ વિરતિના અભાવે ગયો છતો “fમનમુત્તા'- અંતર્મુહૂર્તથી આગળ ઉદ્વલન કરે છે. કેટલા કાળથી ઉવેલું છે ? એ પ્રમાણે જાણવાની ઇચ્છા માટે કહે છે. - જ્યાં સુધી “અવિરત - અવિરતપણે રહે ઇતિ શબ્દ તાવવું અર્થમાં છે તેથી ત્યાં સુધી ઉવેલ છે. અને તે પ્રમાણે અવિરતિ પ્રત્યય - પ્રાયોગ્ય આહારકસપ્તકની ઉદ્વલના થાય છે, એ પ્રમાણે પ્રતિપાદન થાય છે. અને અવિરતિ આહારકવંત જીવને અવિરતિ થયેલાને ૬૭ ઉદવલના સંક્રમ વડે સ્વમાં નીચે વધારે ઉતરે છે એટલે તે માટે સંક્રમાવતાં કાળ ઓછો જાય છે, અને પરમાં ઓછું સંક્રમાવે છે માટે તે માને
સંક્રમાવતાં કાળ વધારે જાય છે. કોઇ પ્રકૃતિને સત્તામાંથી નિર્મળ કરવા જ્યાં એકલી ઉદ્વર્તના પ્રવર્તે ત્યાં પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલો
કાળ જાય છે. સાથે ગુણસંક્રમ પણ પ્રવર્તે ત્યારે અંતર્મુહૂર્તમાં કોઇ પણ પ્રકૃતિ નિર્મુળ થઈ જાય છે. ૬૮ આહારકસપ્તકની સત્તા અવિરતિપણામાં ટકતી નથી. વિરતિપણામાં જ ટકી રહે છે.
For Personal & Private Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
