Jain Panchang Paddhti

Author(s): Darshanvijay
Publisher: Charitrasmarak Granthmala

Page 7

: २:
छ चेव अतिरत्ता आइच्चाओ भवंति जाणाहिं । જાણવા. નયની અપેક્ષાએ ચંદ્ર વર્ષ તે ૩૫૪૩રૂ રાત્રિદિન પ્રમાણ એટલે બરાબર ૩૫૪ રાત્રિદિન ૫ મુદત્ત પ્રમાણે છે. छ चेव ओमरत्ता चंदाहिं भवंति जाणाहिं ।। (पृ.२०९) (४५० प्रा० १२, २०७४.)
પૂ શ્રી વૃત્તિકાર મહારાજા એક સ્પષ્ટીકરણ કરે છે કે – ઋતુમાસ-કર્મમાસની ઉપયોગિતા.
इहलोके अन्यथाभिधाना ऋतवः प्रसिद्धास्तद्यथाઉપર દર્શાવેલ પાંચ પ્રકારના મહિનાઓ પૈકીના ઋતુ- प्रावृट, शरद्, हेमन्तः शिशिरो वसन्तो ग्रीष्मश्चेति । भासने ५० महोपाध्याय श्री विनयविनय भ6-जिनमते तु यथोक्ताभिधाना एव ऋतवः ।...इह ऋतवो
द्विधा, तद्यथा-सूर्यतवश्चंद्रर्तवश्च ( पृ० २०९ ) રાજા ફરમાવે છે કે
२-२थानांगसूत्र, स्या० ६, ७० 3, सूत्र-५२४ ऋतुमासश्च ' पूर्णशिदहोरात्रात्मक ' इति निरंशतया लोकव्यवहारकारक इति । शेषास्तु सूर्योदयो | भा छ उऊ......छ ओमरत्ता पं०....... अइरत्ता
सर्य-चंद्र-नक्षत्र-अभिवद्धिताख्याः ] मासा: सांऽश-|पं०......था भार मान ५२ प्रभारी छे. (५४ ३६) तया प्रायो न व्यवहारपथमवतरम्तीति । अत पवाऽय- | वृत्तिः-'ओमरत्त'त्ति अवमा-हीना रात्रिरवमरात्रो मृतमासः 'कर्ममास .' इत्यपि शास्त्रान्तरेऽभिधीयत, निय
| दिनक्षयः, 'पन्च' त्ति अमावास्या पौर्णमासी चा तदुपइति ऋतुमासप्रयोजनम् ।
लक्षितः पक्षोऽपि पर्व, तत्र लौकिकनीमत यस्तृतीय मेरमास सम्पूय ३० मिहिन प्रभाए छ, पर्व-आषाढकृष्णपक्षस्ता, सप्तम पर्व-भाद्रपद कृष्णજે નિરશ હોવાથી લેકવ્યવહારમાં ઉપયોગી છે. બીજા સાર
पक्षस्तत्र एवमेकान्तरितमासानां कृष्णपक्षाः सर्वत्र વિગેરે મહિનાઓ અંશવાળા હોવાથી પ્રાયઃ વ્યવહારમાં
पर्वाणीति, उक्तं च-“आसाद वहुल० ॥१॥ (उत. આવી શકતા નથી, માટે જ અન્ય શાસ્ત્રોમાં ઋતુમાસને
अ० २६, गा०१५)" કર્મમાસ તરીકે ઓળખાવે છે. આ રીતે ઋતુમાસની ઉપયોગિતા જાણવી.
'अइरत्त' ति अतिरात्रः अधिकदिनं दिनवृद्धिरिति (atsAR, स २८, २० 31, तया यो 338 |
यावत् चतुर्थ पर्व--आषाढशुक्लपक्षः. एवमिहकान्तને ગદ્યપાઠ પૃ૪ ૩૮૨ ).
रितमासानां शुक्लपक्षाः सर्वत्र पाणीति । पृ०३६९-३७० કર્મમાસ વાસ્તવિક રીતે નિરંશ છે કિંતુ એકેક રૂતુમાં ___-त्तराध्ययनसूत्र, अ५यन-२६, गाया-१५ એક અવમાત્ર કરવાથી ચંદ્ર અને એક અતિરાત્ર જે- आसाढबहुलपक्खे, भदवए कत्तिए य पोसे य ।। વાથી સૂર્યઋતુ બને છે.
फग्गुण वइसाहेसु य, नायब्वा ओमरत्ताओ ॥ १५ ॥ પૂ આ શ્રી મલયગિરિજી મહારાજ સાફ ફરમાવે છે કે- बृहदवृत्तिः-केषु पुनर्मासेषु दिनचतुर्दशकेनापि द्विद्विमासप्रमाणाः पटक्रतवः त्रयाणां चतुःपंचाशद।
पक्षसंभव इत्याह-'आसाढे 'त्यादि, इदमपि सुगममेव धिकानां रात्रिंदिवशनानां ३५४ षड्भिर्भागे हृते लब्धा
नवरं बहुलपक्ष इति भाद्रपदादिष्वपि प्रत्येकमभिसएकोनषष्ठि ५९ अहोरात्रा, द्वादशानां च द्वाषष्टिभागानां
म्बध्यते, ततः · आसाढे 'त्ति आषाढे बहुलपक्षे भाद्रप१ षड्भिर्भागहारे द्वौद्वाषष्टिभागौ इति । एवं च सति
दादिषु च बहुलपक्षे 'ओम' त्ति' अवमा 'म्युना एकेकर्ममासापेक्षया एकैकस्मिन् ऋतौ लौकिकमेकैकं चन्द्रर्तु
नेति शेषः 'रत्त' त्ति पदैकदेशेऽपि पदप्रयोगदर्शनादमधिकृत्य व्यवहारत एकैकोऽवमरात्रो भवति, कर्म
होरात्रा एवं चैकदिनापहारे दिनचतुर्दशकेनैव कृष्णपक्ष संवत्सरे...... ( सूर्यप्रज्ञप्ति-वृत्ति पृ. २१७)
एतेष्विति भावः (पृष्ठ-५३७) यत्विदमवमरावातिरात्रप्रतिपादनं तत्परस्परं मास
૪-જ્યોતિષ્કરંડક પ્રકીર્ણકમાં ઉપર પ્રમાણે સૂચન છે. चिन्तापेक्षया, तथाहि-कर्ममासमपेक्ष्य चन्द्रमासस्य
પ-લેકપ્રકાશ, સર્ગ ૨૮, શ્લોક ૬૦૯ થી દરર, ક્ષેત્ર चिन्तायां अवमरात्रसंभवः, कर्ममासमपेक्ष्य सूर्यमास
૮૪૫ થી ૮૪૯ માં પણ ઉપર પ્રમાણે જ વિષયદર્શન છે. चिन्तायां अतिरात्रकल्पना । ( पृ० २१७)
ઉપરના પાઠમાં સૂચન છે કેઅવમાત્ર અને અતિરાત્ર નીચે પ્રમાણે થાય છે.
तुम।। -प्रार, वर्षा, २२६, डेमत, संत भने १-भू प्रशनिसूत्र; प्राभुत १२, सूत्र ७५, ५४ २०८, ગ્રીષ્મ. તે પૈકી ૬ ચંદ્રઋતુઓ બબ્બે માસ, કિg ૩૫૪ तत्थ खलु इमे क उऊ पन्नत्ता, तं जहा
રાત્રિદિનવાલા ચંદ્રવર્ષની અપેક્ષા ૫૯રાત્રિદિન સુધી पाउसे, वरिसारत्ते, सरदे, हेमंते, वसंते, गिम्हे ।। २६ ५ ता सब्वेविणं एए चंदे उऊ दुवे दुवे मासा । तिचउ- मसंवत्सरमा अवरात्र छ. ३, ७, ११, १५, प्पणेणं २ आदाणेणं गणिज्जमाणे सातिरेगाई पगण- [ १८ भने २३ मा पक्षमा. सट्टि ५९ राइंदियाणं राइंदियग्गेणं आहितेति वदेजा। | वर्षमा अतिशत छ. ४, ८, १२, १६, २०
तत्थ खलु इमे व ओमरत्ता पण्णत्ता, तं जहा- [मने २४ भा पक्षमा.
ततिये पव्वे, सत्तमे पञ्चे, एकारसमे पब्वे, पण्णर- | मी सौरभास ६ मधिराज यायले. (सूर्य-*g) समे पव्वे, पगुणवीसमे पव्वे, तेवीसमे पधे ॥ | અને ચંદ્રમાસવડે ૬ અમરાત્ર થાય છે (ચંદ્રઋતુ ) तस्थ खलु इमे छ अतिरत्ता पण्णत्ता, तं जहा- | म नय.
चउस्थे पब्वे, अट्टमे पन्चे, दुवालसमे पव्ये, सोल- ५० भोपाध्याय श्री विनयविभय मान अवमसमे पव्वे, वीसामे पव्वे, चउवीसमे पव्वे ॥
રાત્ર તથા અતિરાત્રનું સ્વરૂપ સમજાવે છે કે