Book Title: Dravyasangraha ki Prashnottari Tika
Author(s): Sahajanand Maharaj
Publisher: Sahajanand Shastramala

View full book text
Previous | Next

Page 231
________________ गाथा ३६ २२३ उत्तर - जो पदार्थ जिस रूपरो अवस्थित है उसे उस प्रकारसे जाननेको व्यवहार सम्यग्ज्ञान कहते है | प्रश्न ६-- निश्चयसम्यग्ज्ञान किसे कहते है ? उत्तर-- शुद्धात्मतत्त्वकी भावनासे उत्पन्न सहज श्रानन्दसे तृप्त होते हुये अपने द्वारा अपना निर्विकल्परूपसे सवेदन करनेको निश्चयसम्यग्ज्ञान कहते है | प्रश्न ७ - व्यवहारसम्यक्चारित्र किसे कहते है ? उत्तर-- जिससे अशुभ भावसे निमित्त व शुभभाव मे प्रवृत्ति हो ऐसे तप, व्रत, समिति गुप्ति, श्रादिके पालन करनेको व्यवहारसम्यक् चारित्र कहते है । प्रश्न ८- निश्चयसम्यक् चारित्र किसे कहते है ? उत्तर-- रागादि विकल्पोके परिहारपूर्वक रागद्वेषादि विभावशून्य शुद्ध चैतन्य तत्त्व के उपयोगकी स्थिरताको निश्चयसम्यक् चारित्र कहते है । प्रश्न - यो व्यवहाररत्नत्रय के पाये बिना निश्चयरत्नत्रय नही हो सकता ? उत्तर - निश्चयरत्नत्रय के पूर्व व्यवहाररत्नत्रय होता ही है । व्यवहाररत्नत्रय पाये बिना निश्चयरत्नत्रयकी प्राप्ति नही होती । इसी कारण व्यवहाररत्नत्रय साधक है और निश्चयरत्नत्रय साध्य है । प्रश्न १०-- क्या व्यवहाररत्नत्रय द्वारा निश्चयरत्नत्रयकी प्राप्ति श्रवश्य होती है ? उत्तर-- यदि व्यवहार रत्नत्रयको पालता हुआ उस व्यवहारमे ही अपनी एकता जोडे तो निश्चयरत्नत्रय नही हो सकता । यदि व्यवहाररत्नत्रयके पालन द्वारा विपयकषायसे निवृत्ति पाकर निज ज्ञायकस्वभावसे अपनी एकता जोडे तो निश्चयरत्नत्रय अवश्य होता है । प्रश्न ११ – निश्चय रत्नत्रय व व्यवहाररत्नत्रय दोनो क्या एक साथ रह सकते है ? उत्तर - निश्चय व व्यवहाररूप दोनो रत्नत्रय एक साथ रह सकते है । प्रश्न १२ - तत्र तो व्यवहाररत्नत्रय निश्चयरत्नत्रय के साथ रहे, उसे ही व्यवहार - रत्नत्रय कहना चाहिये ? उत्तर - जो व्यवहाररत्नत्रय निश्चय रत्नत्रय के साथ रह सकता है वह तो फलित व्यवहाररत्नत्रय हे और जो निश्चयरत्नत्रयके पहिले व्यवहाररत्नत्रय रहता है वह निमित्त व्यवहाररत्नत्रय है | प्रश्न १३ – क्या व्यवहाररत्नत्रयके बिना भी निश्चयरत्नत्रय रह सकता है ? उत्तर - निर्विकल्प चारित्र वाले उच्च गुणस्थानोमे उक्त व्यवहाररत्नत्रयके विना निश्चयरत्नत्रय रह सकता है । यही अभेदरत्नत्रय सम्यक्त्व, ज्ञान और चारित्र गुणकी परिपति होनेसे व्यवहार कहलाता है ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297