Dharmottar Pradip

Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: Kashiprasad Jayswal Anushilan Samstha

Page 282

. विरोधनिरूपणम् / 207 रूपं तदपि दृश्यं व्यवच्छिद्यते। ततः स्वप्रच्यतिवत् प्रच्युतिमन्तोऽपि व्यवच्छिन्ना इति ये परस्परपरिहारस्थितरूपा: सर्वे तेऽनेन निषिद्धकत्वा इति / सत्यपि चास्मिन् विरोधे सहावस्थानं स्यादपि / ततो भिन्नव्यापारी विरोधौ। एकेन विरोधेन शीतोष्णस्पर्शयोरेकत्वं वार्यते। अन्येन सहावस्थानम्। भिन्नविषयौ' च / सकले वस्तुन्यवस्तुनि च परस्परपरिहारविरोधः / वस्तुन्येव कतिपये सहानवस्थानविरोधः। तस्माद्धिन्नव्यापारौ भिन्नविषयौ च। ततो नानयोरन्योन्यान्तर्भाव इति // स च द्विविधोऽपि विरोधो वक्तृत्वसर्वज्ञत्वयोर्न संभवति // 76 // निषेधात् / आधेयनिषेधे ह्ययं न्यायो न तु दृश्यमानात्मतानिषेध इति / सत्यमेतत् / केवलमत्यन्तमूढं प्रत्येतदुक्तमित्यदोषः / किमेवं सति सिद्धमित्याह-तथा च सति ऐकात्म्यनिषेधे सर्वस्य दृश्यात्मतया निषेधप्रकारे सति / तदभावस्तस्य परिच्छिद्यमानस्य स्वरूपस्य नीलादेरभावस्तदभावो दृश्यो दृश्यात्म[71b]क: सन् व्यवच्छिद्यते तादात्म्येन निषिध्यते / अयं दृश्यमानो नीलो नाभावः तुच्छरूपेण अभावरूपेणाप्रतिभासनादिति कृत्वा दृश्यमानरूपात्मतया निषेधादिति भाषः। भवतु परिच्छिद्यमानाऽभावस्य दृश्यस्य व्यवच्छेदस्तदव्यभिचारिणस्तु निषेधे का वातत्याह-यच्चेति / अपिशब्दार्थश्चकारः। तदभावो विद्यतेऽस्येति तथा / यदि तदभाववांस्तादात्म्येन प्रतिषिध्यते तहि क्षणिकत्वमपि पूर्वोक्तेन न्यायेन नीलाभाववदिति तदपि तादात्म्यतया व्यवच्छेद्यं रयादित्याह-नियताकारमिति / एतच्च पूर्वमेव कृतव्याख्यानम् / यतो द्वयोरप्यभावतद्वतोदृश्यमानात्मतया निषेधाद् दृश्ययोरेव निषेधस्ततस्तस्मात्स्वप्रच्युतिरिव स्वाभाव इव व्यवच्छिन्ना निषिद्धतादात्म्याः / इतिस्तस्मात् / सर्वग्रहणं कात्स्न्यं प्रतिपादनार्थम् / अनेनेति विरोधेन निषिद्धमेकत्वं येषामिति विग्रहः / विरोधे परस्परपरिहारस्थितात्मलक्षणे सहकत्र लोकप्रतीतिसिद्धे देशेऽवस्थान स्थितिः स्यात् / अपिः सम्भावनायाम् / यस्मादनेन विरोधेन नैकत्रावस्थानं निषिद्धयते किन्त्वेकात्मकत्वम्। पूर्वेण चैकत्रावस्थानं न त्वेकात्मकत्वम् / ततः कारणाद् भिन्नौ नानाभूतौ व्यापारौ ययोस्तौ तथोक्तौ / भिन्नव्यापारत्वमेवानयोरेकेत्यादिना स्फुटयति / न केवलं व्यापारभेदादनयोर्भेदेनोपन्यासः / किन्तु विषयभेदादपीत्याह-भिन्नविषयौ चेति / न केवलं भिन्नव्यापारौ भिन्नविषयावपीत्यपिशब्दार्थश्चकारः। भिन्नविषयत्वमेव दर्शयन्नाह-सकल इति / / भवतक्तलक्षणो द्विविध एव विरोधः / तथाप्यनयोरन्यतर एव विरोधो वक्तृत्वसर्वज्ञत्वयोर्भविष्यतीत्याह-स चेति / चो यस्मात्सोऽयमनन्तरोक्तो द्विविधो नास्ति / अपिरतिशये। 1 भिन्नप्रवृत्तिविषयौ A. P. H. N. 2 सहावस्थान० B.C.