Dharmottar Pradip

Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: Kashiprasad Jayswal Anushilan Samstha

Page 320

3.130.] दृष्टान्तदोषाः / 245 साध्यमाविर्येषां तानि साध्यादीनि साध्यसाधनोभयानि। तेषामव्यतिरेको निवृत्त्यभावः। स येषामस्ति ते साध्याद्यव्यतिरेकिणः। ते चोदाहताः॥ अपरानुदाहर्तुमाह तथा संदिग्धसाध्यव्यतिरेकादयः। यथाऽसर्वज्ञाः कपिलादयोऽनाप्ता वा अविद्यमानसर्वज्ञताप्ततालिङ्गभूतप्रमाणातिशयशासनत्वादिति / अत्र वैध र्योदाहरणम् यः सर्वज्ञ प्राप्तो वा स ज्योतिर्ज्ञानादिकमुपदिष्टवान् / 3 यथा- ऋषभवर्धमानादिरिति / 'तत्रासर्वज्ञतानाप्ततयोः साध्यधर्मयोः संदिग्धो व्यतिरेकः // 130 // तथेति / . साध्यस्य व्यतिरेकः साध्यव्यतिरेकः / संदिग्धः साध्यव्यतिरेको यस्मिन् स संदिग्धसाध्यव्यतिरेकः / स आदिर्येषां ते तथोक्ताः / संदिग्धसाध्यव्यतिरेकमुवाहर्तुमाह-यथेति / असर्वज्ञा इत्येकं साध्यम् / अनाप्ता अक्षीणदोषा इति द्वितीयम् / कपिलादय इति धर्मी / अविद्यमानसर्वज्ञतेत्यादि हेतुः / सर्वज्ञता च आप्तता च तयोलिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो लिङ्गात्मकः प्रमाणविशेषः / अविद्यमानः सर्वज्ञताप्ततालिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो यस्मिन् तत् तथोक्तं शासनम् / तादृशं शासनं येषां ते तथोक्ताः। तेषां भावस्तत्वम् / तस्मात् / प्रमाणातिशयो ज्योतिर्ज्ञानोपदेश इहाभिप्रेतः। यदि हि कपिलादयः सर्वज्ञा आप्ता वा स्युस्तदा ज्योतिर्ज्ञानादिकं कस्मान्नोपदिष्टवन्तः ? न चोपदिष्टवन्तः / तस्मान्न सर्वज्ञा आप्ता वा / अत्र प्रमाणे वैधर्योदाहरणम् / यः सर्वज्ञ आप्तो वा स ज्योतिर्ज्ञानादिकं सर्वज्ञताप्ततालिङ्गभूतमुपदिष्टवान् / यथा ऋषभो वर्धमानश्च तावादी यस्य स ऋषभ-वर्धमानादिदि प्रकरणात्क्षीणदोषत्वमाप्तत्वलक्षणमस्य विवक्षितमिति मत्वा अनाप्ता अक्षीणदोषा इति व्याचष्टे / कपिलः सांख्यदर्शनकारो मुनिः / आदिशब्देन गौतमादे: सङग्रहः / शासनं मार्गस्तत्प्रणीतशास्त्रमिति यावत् / ननु सेषामपि शासने लिङ्गात्मकः प्रमाणातिशयोऽनेकोऽस्त्येव। तत्कथं हेतुरयमसिद्धो न भवतीत्याह-प्रमाणातिशय इति / ज्योतिषां ग्रहनक्षत्राणां ज्ञानं तस्योपदेशः / ज्योतिर्ज्ञानस्योपलक्षणत्वाज्ज्योतिर्ज्ञानाधुपदेश इत्यवगन्तव्यम् / तदयं समुदायार्थ:-यस्मात्तैोतिर्ज्ञानमन्यातीन्द्रियज्ञानं च स्वशासने नोपदिष्टं तस्मात्ते न तथारूपा इति। यदि हीत्यादिनैतदेव दर्शयति / 1 ०रेको वृत्त्य० A.P.H.N. ०रेको निवृत्ता (त्य) भाव: B. 2 वैधhणोदा० C. 3 तद्यथा B.D.P.H.E.N. 4 वृषभ-C. 5 रिति वैधर्योदाहणादसर्व० C 6 कपिलादयः-टि०