Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pnycshtprkrnnpraasaad-suutrnnsuutrdhaar-puurvdhrmhrssi-vaackprvr| umAsvAti-bhagavat-praNItaM svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri-viracitavRttisamalaGkRtam cI tavAdhiaNa zarama ke maMdayAya- 1{ (gujarAtI anuvAda bhAvAnuvAdakari ne. 5 AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekha laivastaka yogabinduH ya sAcava za kirAra kaal/ thayANa yo) 5 rAThI bhAvAnuvAda) ||||| IR | rAjamA ja kAja bhAvAnuvAdora vidhAryuM pujya AcAryadeva sImA dikarA ramakharIzvarajI mahAra (be bhAga) vaDhIya thI cALI pAka dhirmIka vrtaannn koollli vaannnvkoonnnee - mAM AratI upadezapada graMtha majAyI mAnavAda vANiI vAtanuM SEMaa kALApaka 2naurv0 dIhaDiongpurdam ews/ Teach Resort | ( nI rajAmAM pa#i sofi' ti TIkA azvina zaardvanArI HI-I zrI aSTaka prakaraNa //inDI (811 178 yA kAmAjI vyAyAma jAnava ja jAta jaLakhaka kIja jAtane 5. nA, bI jIgarIjI mahArAja (be bhAga) (be bhAga) pUjaya AcArya zrI haribhadrasUri viracita ddhanI bA payAzaka prakaraNa zrAvaka navapadaM prakaraNa zrI hemazaMkararivirahita GudezanAlA (puSpamAlA) DejADI lAda) (bhAga-2) zrAvakadharma adhikAra gujarAtI bhAvAnuvAda (be bhAga) gu ada damage area pAka prakaraNI thAkadina lbhaprabodha mAsa zrAvakAma adhikArI gujarAtI mAvAnuvAda ke pA pA ! pUAcAryadeva zrImad vijaya maLazekha sUrIzvaraSNa mahArAja (be bhAga)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana Ken's Shoes S9 ) pUjavA bImAriRather AcAzAIpA gujarAtI bhASA uti baMdhavihANaM cUka TesToni ma IIIIIiiiiiiiii ( UU-chevI Uyirit OiNDONESIA) taran w hich ) AcAryadeva-zrImadavijayapremasUrIzcata zimA-bhAratIya-prAdhya-tacca-prakAzana samiti,piMDavA muni zrI kama' mAhika dhanA zaMkA-samAdhAna mAma zrI saMjaya cIthI sohAmaNuM dharmabiMdu prakaraNa | nA pI lIdhI # pAlAla Hka la kahyuM ke hI la na karo (be bhAga) gnyjiy' zrI saMbodha prakaraNa ][ mgi || zrI yazovijayajI virauit yatilakSaNa samuccaya prakaraNa dhanyavaMdana bhASya jaaudI vyAyAma - prazna nahIM #fjalafmAnA mAja (traNa bhAga) nanana na nA nAma pUjA dhanavAnA nA mAlIka tatvArthAdhigama satra zrI tavAdhigama sUtram zrI svamUDIK zrI rUusena caritrA (kanA konI mAtA) INFAmarIyamamAM lAgI che ka na nananananaghka namAja paNa mArAmAM ja hAjaramArIyA tharAda mAM jAya che ke loka mukI ne thAkana (daza bhAga). varasAdAI thI t [Nlhi halkalpa sAra prayArU (1 mAravAti mizcita zI vItarAga stotra zrAvaka prajJapti prakaraNa pU A. zrI rAjazokharasUrIzvarajI ma. sA pU. A. zrI rAjazekharasUrIzvarajI masA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ || zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / // zrImad vijaya-dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUri sadgurubhyo namaH II // haiM namaH / / paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra - pUrvadharamaharSi-vAcakapravara zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopajJakArikA - bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam || zrI taLAviyAmA rAtrA || adhyAya-10 (gujarAtI anuvAda) * bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA * saMpAdaka pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI * sahayogI * pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti : vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 prakAzaka zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. * prApti sthAna hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 93212 32266 mUlya H rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtam para kAyama ana amArA saMghanA parama upakArI ane amArA saMgha upara kAyama kRpAdiSTa varasAvanArA parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA agaNita upakAronI smRti nimitte amArA 'rAjarAjezvara zrI bhIDabhaMjana pArzvanAtha jaina saMgha, bhivaMDI'ne A lAbha maLyo e amAruM ahobhAgya che. pUjyazrI amArA zrI saMgha upara divyakRpA varasAvatA raho. uparokta zrI saMghe potAnA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'no saMpUrNa lAbha lIdhela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. USS * sUcanA * A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. 0
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ di dulu LER, mApana mAyAvaEAvama cha zrIvara pAcana paI - - - agni saMskAra bhUmi para navanirmitA pa.pU.A.bha.zrI rAjazekhara sUrIzvarajI thArAja zurakial nilA vihAra - pAlItANA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 * bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvAthadhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI 22mI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjaya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA(=tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM (tratattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra 32 "triAdhakSAt vanthaH" vagere sUtromAM kareluM pudgalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka dRSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koI kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kayAM sarvajJa hatA? e to chadmastha hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI matikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM raheto paNa koIneya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdhapuruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koIneya hAthInA sAcA svarUpanuM(AkAranuM) jJAna na thAya.)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chadmastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) 5 jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAt jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joie. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrIhemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 3omAsvAti saMgrahItAra:=ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koi zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe-- "jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa maMDapAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigumasUtra adhyAya-10 naSTabuddhivALA jagatane joine jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA ? kayA vaMzamAM thayA' ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrIhemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthava tRtantratanirNayaH nAmanA pustakamAMthI joi levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthaMkArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 1992mAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thai hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo 1upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhata karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2013mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUrikRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUrikRta 1. ahIM uddhata=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jayAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jayAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUriSkRta TIkAno anuvAda ka2vAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thai zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA irAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joine mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke-- putrAparAdhavanmama mayitavyuM yudhai: sarvam / (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme 'huM A kevI rIte karI zakyo ?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodidha pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacihna adRzya thai jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100 + 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laIne mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI mupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. mupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI ni:svArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dRzyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thai jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM zeSakALamAM mane pUnA - TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA' hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM ? sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDaM ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbai-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 * saMpAdakanI saMvedanA * siddhAMta mahodadhi pUjayapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpacAritra paryAye to atyaMta kaThIna gaNAtA "paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta "tattvArthAdhigama sUtra A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. zreyAM ivavijJAni madatAmapi nAte A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thaI. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga daSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joIe tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAlu hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI daSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA "bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 te paNa AvI AMkhe pUjyazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjaya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti vAhiAIpravApu mudriteSa mahAtmanaH, marevAvAsane rA: sarvI samRddhayaH | - jJAnasAra ne pUjyazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjayazrI keTalA prasanna hatA! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jayAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharmaze.vi.) tathA mu.zrI divya ze vi. sAme beThA hatA. pUjayazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koI zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze !" jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjyazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. zrutapAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 javAbadArI mane soMpI pUjaya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvarya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI. pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa prUpha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu su.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAIe paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazekhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 * viSayAnukrama * viSaya , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , .......... ......... ............................. ....... .......... , , , , , , , , , , , , , * * * * * * * mULasUtra ..... dazamo adhyAya .. * kevaLajJAna kyAre pragaTe?........... sUtra-1 : modayAt jJAnavarzanAvarapAntara kSayagna .............. * karmakSayanA kAraNo * sUtra-2 : vandhatvapArvAnirnApyAM ja mokSanI vyAkhyA ............ sUtra-3 : vRtsavapno mokSa ............................ kayA bhAvonA abhAvathI mokSa thAya.... * sUtra-4: gaupaNamitimavyatvAkAvAvInyatra # mukta thayelo AtmA kyAM jAya? ... ..................... * sUtra-5 : tattaramUrkha chatyAtojAntAta , + AtmA Urdhvagati zA mATe kare? 2 sUtra-6 : pUrvayotisaMvaiccheidrANAtipariNAmanva....... ja kSetrAdi bAra anuyogadvArothI siddhonI vicAraNA .............. + sUtra-7 kSetrAtini tIrtha vAritrapratyevRddhodhita .......... ja bhASyamAM kSetrAdi dvArA. .......... (1) kSetra ............................................... 2 (2) kALa ... | (3) gati .. ......... (4) liMga ........ * (5) tIrtha ........ + (6) cAritra ... + (7) pratyekabuddhabodhita....... * (2) jJAna ..... * * * * * * * ......... ......
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10. ***************************************** * * * * * * * * * * . * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * (9) avagAhanA . + (10) aMtara ........ (11) saMkhyA........... 1 (12) alpabahuta ........ bhASyanI prazasti .. * TIkAmAM kSetrAdi dvArA (1) kSetra.. 2 (2) kALa ............. + (3) gati .. + (4) liMga ............. (5) tIrtha .... (6) cAritra..................... + (7) pratyekabuddhabodhita....... 2 () jJAna..... (9) avagAhanA ...... + (10) aMtara ............ (11) saMkhyA..................... 2 (12) alpabadutva............... * vividha prakAranI labdhio.... - pUrvaprayoganA udAharaNo..... * TIkAkAranI prazasti ............ * graMthakAranI prazasti............. * bhAvAnuvAdakAranI prazasti ............ | 0 % $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 dasamo adhyAya mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 10-1 // bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM // 10-2 // kRtstrakarmakSayo mokSaH // 10-3 // aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzana siddhatvebhyaH // 10-4 // tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 10-5 // pUrvaprayogAdasaMgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAcca tadgatiH // 10-6 // kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAhanAntara saGkhyA'lpabahutvataH sAdhyAH // 10-7 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 zrI tattvArthAdhigama sUtram dasamo adhyAya TIkAvataraNikA - nirdiSTe saMvaranirjare, AzravanirodhaH saMvaraH, tapasA nirjarA ceti, samprati tu phalaM mokSaM vakSyAmaH, sa ca kevalajJAnotpattimantareNa na jAtucidapyabhavadbhavati bhaviSyati cetyataH kevalajJAnotpattimeva tAvadvakSyAmaH sUtra-1 1 TIkAvataraNikArtha- Azravano nirodha e saMvara che ane tapathI nirjarA thAya che e pramANe saMvara ane nirjarAno nirdeza karyo. have to saMvaranirjarAnA phaLa evA mokSane kahIzuM ane te mokSa kevaLajJAnanI utpatti vinA kyAreya thayo nathI, thato nathI ane thaze paNa nahi. AthI have kevaLajJAnanI utpattine ja kahIe chIe- kevaLajJAna kyAre pragaTe ? mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 10-1 // sUtrArtha- mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, aMtarAya e cAra karmonA kSayathI kevaLajJAna pragaTa thAya che. (10-1) bhASyaM - mohanIya kSINe jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyeSu kSINeSu ca kevalajJAnadarzanamutpadyate / AsAM catasRNAM karmaprakRtInAM kSayaH kevalasya heturiti / tatkSayAdutpadyata iti hetau paJcamInirdezaH / mohakSayAditi pRthakkaraNaM kramaprasiddhyarthaM yathA gamyeta pUrvaM mohanIyaM kRtsnaM kSIyate tato'ntarmuhUrtaM chadmasthavItarAgo bhavati / tato'sya jJAnadarzanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tisRNAM yugapat kSayo bhavati / tata: vAmutvadyate ||10-zA bhASyArtha-- mohanIyano kSaya thaye chate jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyano kSaya thaye chate kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna thAya che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-1 A cAra prakRtiono kSaya e kevaLajJAnanuM kAraNa che. A cAranA kSayathI kevaLajJAna utpanna thAya che e pramANe hetu arthamAM sUtramAM pAMcamI vibhaktino nirdeza karyo che. __mohakSayAt me prabhArI ho 34 bhanI prasiddhi mATe che. 4thI jaNAya che ke saMpUrNa moha kSaya pAme che tyArabAda aMtarmuhUrta pachI chabasthavItarAga thAya che. tyArabAda e jIvanI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNa prakRtiono ekI sAthe kSaya thAya che. tyArabAda va na utpanna thAya che. (10-1) TIkA- kramaM cAnena sUtreNa darzayati, mohanAnmohaH aSTAviMzatibhedaH pUrvoktastasya kSayo-niravazeSataH parizaTanamAtmapradezebhyaH, kSINe ca sakalabhedamohanIye jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyeSu ca paJcacatuHpaJcabhedeSu yugapat kSINeSu-niravazeSIkRteSu, kevalaM jJAnaM kevalaM ca darzanamAvirbhavati, samastadravyaparyAyaparicchedi ghAtikarmavigamAdutpadyate, yathoktaM "tasya hi tasmin samaye kevalamutpadyate gatatamaskam / jJAnaM ca darzanaM cAvaraNadvayasaMkSayAcchuddhaM // 1 // citraM citrapaTanibhaM trikAlasahitaM tataH sa lokamimaM / pazyati yugapat sarvaM sAlokaM sarvabhAvajJaH // 2 // " AsAmetatsUtranirdiSTAnAM, kiyatInAM ?, catasRNAM karmaprakRtInAM karmasvabhAvAnAM mohanamAcchAdanaM vighnakAritvaM ceti svabhAvAH kSayo niHzeSazATaH kevalasya jJAnasya darzanasya hetuH kAraNaM nimittamiti paryAyAH / phalasya sAdhane yogyaH padArtho heturiti paribhASitaM, abhAvo'pi hi nimittaM bhavati, yathA vipakSe heturabhAvadvAreNa gamakaH, tatkSayAt tUtpadyata iti ghAtikarmakSayAjjAyata ityarthaH, tatastadvigamalakSaNo guNo hetuH, 1. hetvaSaistRtIyAdyAH (si.3.15.15. 2-2-118)
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 'vibhASA guNe'striyA'miti hetau paJcamInirdezo, mohakSayAditi sApekSaM, karmacatuSTaye vyapete nirAvaraNo jIvasvabhAvo jJAnadarzanalakSaNaH sadA cakAsti, tasya ca sApekSakarmavigamo nimittaM, kiraNamAlina iva atibahalAbhrapaTalapracchAditamaNDalasya saMkucitakiraNakalApasya tadapagame nirAvaraNasamastagabhastivistaraNavadvikasati jJAnaM darzanaM ca, mohakSayAdipRthakkaraNaM prativiziSTakramaprasiddhyarthaM, kimarthaM kramaprasiddhiH ?, yathA gamyeta prAg mohanIyakSaya eva sarvasya mumukSoH, tatazca mahAmohasAgaramuttIryAntarmuhUrtamAtraM vizrAmyati, tatastasya jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayo yugapadeva bhavati, tatsamanantarameva kevalajJAnaM kevaladarzanaM copajananamAsAdayati, yathoktamAgame-"vIsamiUNa niyaMTho" ityAdi, 'carame bALavirA'mityAddhi II10-zA TIkArtha- A sUtrathI kSayano krama batAve che- [pahelA mohanIyano kSaya thAya che, pachI jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNano kSaya thAya e krama che.] jIvane muMjhavato hovAthI moha kahevAya che. mohanA 28 bheda pUrve kahelA che. e mohano kSaya eTale mohano AtmapradezomAMthI saMpUrNa nAza thavo. mohanIyanA saghaLA bhedono nAza thaye chate, jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4 ane aMtarAya 5 ema kula (14) karmono saMpUrNapaNe kSaya karAya chate ghAtikarmo dUra thavAthI sarvadravya ane sarvaparyAyane jANanAruM (jaNAvanAruM) kevaLajJAna ane kevaLadarzana ekI sAthe utpanna thAya che. kahyuM che ke jinane te samaye be AvaraNono (saMpUrNa) kSaya thavAthI (ajJAna rUpa) aMdhakAra cAlyo gayo che tevuM kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna thAya che. (1). tethI sarvabhAvane jANanAra te jina citravALA paTa samAna vicitra, trikALa sahita ane aloka sahita lokane ekI sAthe jue che. (2)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-1 AsAm=eTale sUtramAM nirdiSTa prakRtiono. keTalI prakRtiono ? cAra prakRtiono. karmaprakRti eTale karmasvabhAva athavA karmasvarUpa. jemake muMjhAvavuM, AcchAdana karavuM(=DhAMkavuM) ane vighna karavuM e karmonA svabhAvo che. kSaya eTale saMpUrNapaNe nAza. e saMpUrNakSaya kevaLajJAna ane kevaLadarzananuM kAraNa che. hetu, kAraNa ane nimitta e zabdo paryAyavAcI che. 4 je padArtha phaLane sAdhavAmAM yogya hoya tene hetu kahevAya ema kahyuM che. abhAva paNa nimitta thAya che. jemake vipakSamAM(=viruddha pakSamAM) hetu abhAva dvArA jaNAvanAro thAya che. [jemake yatra yaMtra vadyabhAva: taMtra taMtra dhUmAbhAva: ahIM dhUma hetu abhAva dvArA bodha karAve che.] tenA kSayathI utpanna thAya che eTale ghAtikarmanA kSayathI utpanna thAya che. tethI ghAtikarmano dUra thavA rUpa guNa kevaLajJAna-kevaLadarzanano hetu che. "vibhASA muLe'siyAm" evA sUtrathI hetu` arthamAM pAMcamI vibhaktino prayoga karyo che. e prayoga AgaLanA padonI sAthe apekSAvALo che. cAra karmo dUra thaye chate AvaraNarahita jJAna-darzana-rUpa jIvasvabhAva (sadA) dIpe che ane te jIvasvabhAvano apekSA sahitano karmano vigama (nAza) e nimitta che. jJAnaguNa mATe jJAnAvaraNIyakarmanA nAzanI apekSA che. ema bIjA ghAtikarmo mATe paNa samajavuM. jeno gherAvo atizaya ghaNAM vAdaLathI gherAyelo che ane (ethI) jenA kiraNono samUha saMkocAi gayo che evo sUrya vAdaLo dUra thatA AvaraNathI rahita bane che. tethI te vizeSathI prakAzavALo thAya che tema ghAtikarmarUpa vAdaLonuM AvaraNa dUra thatA kevaLajJAna ane kevaLadarzana vikasita bane che. "modakSayAt" e pramANe judo prayoga vizeSa prakAranA kramanI prasiddhi karavA mATe che. prazna- kramanI prasiddhi karavAnuM zuM kAraNa che ? uttara- jIvane samajAya che ke sarva mumukSoone pahelA mohanIyano ja kSaya thAya che, tyArabAda mahAmoharUpa sAgarane tarIne aMtarmuhUrta 1. hetvarthestRtIyAghA: (si.ke.za.zA. 2-2-118)
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 (kALa) sudhI vizrAma kare che. tyArabAda tene jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyano kSaya ekI sAthe ja thAya che. tyArabAda turata kevaLajJAna ane kevaLadarzananI utpattine pAme che, arthAtu kevaLajJAna ane kevaLadarzananI utpatti thAya che. AgamamAM kahyuM che ke- nigraMtha vizrAma karIne kevaLajJAnane be samaya bAkI hoya tyAre pahelA samaye nidrA ane pracalA tathA nAmanI(=nAmakarmanI) devagati, devAnupUrvI, vaikriyazarIra (aMgopAMga) pahelA saMghayaNa sivAyanA pAMca saMghayaNa. koipaNa saMsthAna, tIrthakara ane AhAraka nAmakarma ATalI prakRtione khapAve che. aMtima samaye pAMca prakAranA jJAnAvaraNIyane, cAra prakAranA darzanAvaraNIyane ane pAMca prakAranA aMtarAyane khapAvIne kevalI thAya che. (10-1) bhASyAvataraNikA-atrAha- uktaM mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalamiti / atha mohanIyAdInAM kSayaH kathaM bhavatIti / atrocyate bhASyAvataraNitArtha- ahIM ziSya prazna kare che ke Ape kahyuM ke mohanIya, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e cAra karmanA kSayathI kevaLajJAna pragaTa thAya che, to mohAdino kSaya kevI rIte thAya che? ahIM uttara kahevAya che- TIkAvataraNikA- atrAhoktamityAdinA uttarasUtraM sambadhnAti, mohakSayAt kevalajJAnotpattiH, athaiSAM mohAdInAM kSayaH kathaM bhavatIti, ayamabhiprAyaH praznayato-yAvadapi sakaSAyayogastAvadapi karma satataM badhnAti kaSAyayogapratyayaM, tacca pratikSaNaM badhnan kathaM kSayaM karotIti, atrocyate ityAha TIkAvataraNitArtha- "trAnta" ItyAdithI have pachInA sUtranI sAthe saMbaMdha joDe che. mohanA kSayathI kevalajJAnanI utpatti thAya che. mohAdino kSaya kevI rIte thAya che? arthAt praznakArano abhiprAya A pramANe che- jIva jyAM sudhI kaSAyavALo ane yogavALo che tyAM sudhI satata
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-2 karma bAMdhe che. ethI kaSAya ane yoganA kAraNe karma bAMdhe che ane pratikSaNa karmane bAMdhato te karmakSayane kevI rIte kare? ahIM sUtrakAra kahe che- karmakSayanA kAraNo- vartamAnarnaramya 20-rA sUtrArtha- baMdhahetunA abhAvathI(=saMvarathI) ane nirjarAthI mohanIyAdi karmono kSaya thAya che. (10-2) bhASyaM- mithyAdarzanAdayo bandhahetavo'bhihitAH / teSAmapi tadAvaraNIyasya karmaNaH kSayAdabhAvo bhavati samyagdarzanAdInAM cotpattiH / 'tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam' 'tannisargAdadhigamAdvA' ityuktam / evaM saMvarasaMvRtasya mahAtmanaH samyagvyAyAmasyAbhinavasya karmaNa upacayo na bhavati / pUrvopacitasya ca yathoktairnirjarAhetubhiratyantakSayaH / tataH sarvadravyaparyAyaviSayaM paramaizvaryamanantaM kevalaM jJAnadarzanaM prApya zuddho buddhaH sarvajJaH sarvadarzI jinaH kevalI bhavati / tataH pratanuzubhacatuHkarmAvazeSa AyuHkarmasaMskAravazAdviharati // 10-2 // bhASyArtha- mithyAdarzana vagere baMdhanA hetuo pUrve kahyA che. temano paNa tadAvaraNIya(=jJAnAvaraNIya vagere) karmanA kSayathI abhAva thAya che ane samyagdarzanAdinI utpatti thAya che. tattvabhUta(tattvasvarUpa) jIvAdi padArthonI zraddhA karavI te samyagdarzana che. te samyagdarzana nisarga ke adhigamathI thAya che ema kahyuM che. A pramANe AzravadvArothI rahita banelA ane (ethI) zuddha banelA mahAtmAne navA karmono upacaya thato nathI. pUrve ekaThA karelA karmonopUrvokta nirjarA hetuothI atyaMta kSaya thAya che. tyArapachI sarvadravyaparyAya saMbaMdhI parama aizvaryarUpa anaMtakevaLajJAna ane kevaLadarzana prApta karIne zuddha, buddha, sarvajJa, sarvadarzI, jina ane kevalI thAya che. pAtaLA (kRza) cAra karmo je bAkI rahyA che evA te AyuSyakarmanA saMskAranA kAraNe vicare che. (10-2)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 TIkA- AtmapradezAnAM karmapudgalAnAM cAnyo'nyAnugatilakSaNaH kSIrodakavadvandhaH tasya heturmithyAdarzanAdiH paJcavidhaH tasya hetorabhAvAd apUrvakAgamo nAsti, prathamabaddhasya ca nirjaraNaM nirjarA-AtmapradezebhyaH parizaTanaM karmaNaH, bandhahetvabhAvazca nirjarA ca bandhahetvabhAvanirjare tAbhyAM bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM karmaparikSayaH, mithyAdarzanAdaya ityAdi bhASyaM, prAgabhihitA mithyAdarzanAdayasteSAmapi mithyAdarzanAdInAM bandhahetUnAM tadAvaraNIyasya karmaNaH kSayAdabhAvo bhavati, mithyAdarzanaM ajJAnavizeSaH, jJAnAvaraNIyena karmaNA jJAnamevAcchAditaM sadajJAnamucyate, anyathA vyavasthitAn jIvAdipadArthAnanyathA vaiparItyena pratipadyate / ata Aha-tadAvaraNIyasya jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayAdAtyantikAt tasya-mithyAjJAnasya yadAvaraNaM tadabhAvAt mithyAdarzanAbhAvaH, nApyaviratipramAdakaSAyapratyayo darzanAvaraNamohakSayAd, yoganirodhakAle ca yoganimitto'pyapaiti bandha iti, itthaM bandhahetvabhAve sati nirjaraNamupacitasya karmaNaH antyakAle samasti, samyagdarzanajJAnacaraNAnAM cotpattiH prAgabhihitA / tAmupalakSayati-tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM' 'tannisargAdadhigamAdve'tyuktaiva, na punarapi vyAkhyeyeti, athavA sarvametat pUrvamuktaM, evaM saMvarasaMvRtasyetyAdi, evamuktena prakAreNa bandhahetvasambhavaH saMvarastena saMvRtasya sthagitasakalAzravadvArasya mahAtmanaH paramAtizayasaMpannasya samyagvyAyAmasya-samyakriyAnuSThAyinaH chadmasthasya-sayogakevalinazca niruddhasakalayogasya abhinavasyApUrvasya karmaNa upacayo-bandho na bhavati pUrvopacitasya-prArabaddhasya kSayo yathoktaistapo'nuSThAnAdibhirnirjarAhetubhirAtyantiko ghAtikarmakSayaH, itarastu bhavadhAraNIyakSayaH, tato ghAtikarmakSayasamanantarameva sarvadravyaparyAyaviSayamityanenaitAvadeva jJeyamiti sUcayati, paraM prakRSTamaizvaryaM vibhUtiH paraM asAdhAraNaM vA IzvaratvamaizvaryaM
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-2 anantamaparyavasAnatvAdanuccheditvAt kevalamasahAyaM matyAdirahitaM jJAnadarzanaM cAnantajJAnamanantadarzanaM ca prApya labdhvA zuddho dhautApanItasakalakarmmamalaH buddhyata iti buddho jJAnasvabhAva ityarthaH, kevalajJAnena sarvaM jAnIta iti sarvajJaH kevaladarzanena sarvaM pazyatIti sarvadarzI rAgadveSamohajayAjjinaH kevalI kevalajJAnadarzanasambhavAt / 8 tataH utpannakevalajJAna: (pratanuzubhacatuH karmAvazeSa :) pratanUni svalpAnubhAvAni zubhavipAkAni ca prAyazcatvAri karmANyavazeSANi yasya vedyAyurnAmagotrANi sa cAyuSkasya karmmaNaH saMskAravazAt pratikSaNamanuvRtti: saMskArastadvazAdviharati bhavyajanakumudavanabodhanAya zItarazmiriva kadAcid yAti viharati, tiSThannapi ca vividhaM rajo haratIti, tato'sya viharata uktena vidhinA AyuSkarmmaparisamAptAvitarANyapi trINi karmANi kSapayantIti // 102 // TIkArtha- Atmapradeza ane karmapudgalonuM dUdha-pANInI jema paraspara ekameka thavuM te baMdha che. mithyAdarzana vagere pAMca prakAro karmabaMdhanA hetuo che. te hetuonA abhAvathI navA karmonuM Agamana thatuM nathI ane pUrvanA baMdhAyelA karmonI nirjarA thAya che. nirjarA eTale karmonuM Atmapradezo uparathI jarI paDavuM . [sUtrabhAM bandhahetvabhAva-nirjarAbhyAm kheno samAsa A pramANe che.] bandhahetvabhAva ca nirjarA ca = bandhahetvabhAvanirjare tAbhyAM bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm baMdhahetuno abhAva bhane nirbharA me methI armanI saMpUrNa kSaya thAya che. "mithyAdarzanAdaya ityAdi" bhASya che. mithyAdarzana vagere pUrve (2.8 sU.1 mAM) kahyA che. mithyAdarzana vagere baMdhahetuono paNa tadAvaraNIya (=jJAnAvaraNIya vagere) karmanA kSayathI abhAva thAya che. mithyAdarzana e ajJAnavizeSa che. jJAnAvaraNIyakarmathI jJAna ja AvarAyuM chatuM ajJAna kahevAya che. ethI te jIva bIjI rIte rahelA jIvAdi padArthone bIjI rIte=viparIta rIte svIkAre che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 AthI ahIM kahe che ke- talAvaLIyaJ=jJAnAvaraNIyakarmanA atyaMta kSayathI mithyAjJAnanuM je AvaraNa che te AvaraNano abhAva thavAthI mithyAdarzanano abhAva thAya che. paNa darzanAvaraNamohanA kSayathI avirati, pramAda ane kaSAya nimittaka baMdhahetuno abhAva thato nathI. (paNa cAritrAvaraNamohanA kSayathI avirati, pramAda ane kaSAya nimittaka karmabaMdhano abhAva thAya che. je upara jJAnAvaraNIyakarmanA atyaMta kSayamAM kahevAI gayuM che.) ane yoganirodhakALe yoganimittaka baMdha paNa dUra thAya che. A pramANe baMdhahetuono abhAva thaye chate pUrve ekaThA karelA karmono paNa aMtimakALe kSaya thAya che ane samyagdarzanajJAna-cAritranI utpatti pahelAM kahevAyelI che. tene(=samyagdarzana, jJAna ane cAritranI utpattine) jaNAve chetattvArthazraddhAnuM sarjana, sAthimAdA e pramANe kaheluM ja che, AnI pharI vyAkhyA karavAnI jarUra nathI. athavA to saghaLuM pUrve kaheluM ja che. "pUrva saMvarasaMvRttastha" ItyAdi, A pramANe ukta rIte baMdhahetuono abhAva te saMvara che. te saMvarathI jeNe saghaLA AzravadvArone baMdha karI dIdhA che evA mahAtmAne, mahAtmAne eTale parama atizaya saMpannane, samyam vyAyAmane eTale samyakrakriyAanuSThAnane karanArA chadmasthane, sayogikevalIne ane jeNe saghaLA yogono nirodha karI dIdho che evAne abhinava=apUrva(=navA) karmano upacaya eTale karmabaMdha thato nathI. pUrvopacita eTale pUrve baMdhAyelA (karmono) tapa-AcaraNa vagere nirjarAnA hetuothI yathokta ghAtikarmono kSaya thAya che. taratuM eTale aghAtikarmano kSaya. aghAtikarmano kSaya bhavadhAraNIya(AyuSya) karmanA kSayathI thAya che. tyAra pachI eTale ghAtakarmanA kSaya pachI tarata ja "sarvadravyaparyAyaviSayana" evA prayogathI ATaluM ja jANavA yogya che ema sUcave che. para eTale prakRSTa. aizvarya eTale vibhUti. athavA para eTale asAdhAraNa. aizvarya eTale izvarapaNuM. aMta na hovAthI, uccheda na karI zakAya tevuM hovAthI anaMta che. kevala eTale sahAya vinAnuM, arthAt mati
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10. sUtra-3 AdithI rahita. jJAna ane darzana anaMtajJAna ane anaMtadarzanane prApta karIne. zuddha eTale jeNe sakala karmarUpa maLane dhoI nAkhyo che athavA dUra karyo che tevo. je bodhane pAme te buddha, arthAt jJAnasvabhAvavALo. kevaLajJAnavaDe badhuM jANe che mATe sarvajJa che. kevaLadarzanathI badhu jue che mATe sarvadarzI che. rAga, dveSa ane mohane jItavAthI jina che. kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna thayuM hovAthI kevalI che. tata: eTale tyArabAda. jemane kevaLajJAna utpanna thayuM che evA mahAtmAne tyArabAda prAyaH ("pratanuzmavatu:vizeSa:") pratanuM eTale atizayaalpaanubhavavALA ane zubhavipAkavALA vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra e cAra karmo jene bAkI rahe che te sayogIkevalI. AyuSyakarmanA saMskAranA kAraNe (AyuSya hoya tyAM sudhI) vicare che. saMskAra eTale pratyeka kSaNe anusaravuM. virAti eTale vihAra kare che. bhavyajanarUpa kumudavanane bodha karavA mATe caMdranI jema vihAra kare che ane eka sthaLe paNa rahetA (te mahAtmA) vividha rajane hare che mATe vihAra kare che ema kahevAya. tyArabAda kahevAyela vidhithI vihAra karatA e mahAtmAnuM AyuSyakarma kSaya thaye chate e mahAtmA bIjA paNa traNa karmone khapAve che. (10-2) bhASyAvataraNikA- tto'sybhASyAvataraNitArtha- tyArabAda te mahAtmAne TIkAvataraNikA- at:TIkAvataraNikArtha- AthI- mokSanI vyAkhyAuttarpakSa mokSa: 20-rA sUtrArtha- sarvakarmono kSaya e mokSa che. (10-3) 1. koIka sayogIkevalIne tIvra vipAkavALA paNa karyo hoya mATe prAyaH ema lakhyuM che. 2. kumuda=caMdravikAsI kamaLa. 3. kumudavanane bodha karavA mATe eTale kumudone vikasAvavA mATe.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 bhASyaM- kRtsnakarmakSayalakSaNo mokSo bhavati / pUrvaM kSINAni catvAri karmANi pazcAdvedanIyanAmagotrAyuSkakSayo bhavati / tatkSayasamakAlamevaudArikazarIraviyuktasyAsya janmanaH prahANam / hetvabhAvAccottarasyAprAdurbhAvaH / eSA'vasthA kRtsnakarmakSayo mokSa ityucyate // 10-3 // bhASyArtha- sarvakarmono kSayarUpa mokSa thAya che. cAra (ghAti)karmono pUrvekSaya thaI gayo che. pachI vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya (karma)no kSaya thAya che. cAra karmono kSaya thavAnA samAna kALe ja zarIrathI rahita banelA A janmano nAza thAya che. hetuno abhAva hovAthI pachInA zarIranI utpatti thatI nathI. A avasthA sarvakarmanA kSayarUpa mokSa che mema upAya che. (10-3) TIkA- kRtsnaM-saMpUrNa niravazeSaM karma jJAnAvaraNAdyantarAyaparyavasAnamaSTavidhaM mUlaprakRtizabdavAcyaM, uttaraprakRtInAM tu dvAviMzatyuttaraM zataM, etat kRtsnaM karma tasya kSayaH zATaH Atmapradezebhyo'pagamaH karmarAzermokSaH, AtmanaH AtmanyavasthAnamiti / kRtsnakarmakSayalakSaNo mokSo bhavatItyAdi bhASyaM, kRtsnakarmakSayo lakSaNaM yasya mokSasya, kRtsnakarmavimuktyA''tmA mukta iti lakSyate, sa eva mokSaH, sakalakarmavimuktasya jJAnadarzanopayogalakSaNasyAtmanaH svAtmanyavasthAnaM mokSaH, na punarAtmAbhAva eva, pariNAmino niranvayanAze na upapattidRSTAntau, pariNAmitvAdeva jJAnAdyAtmA, na so'bhAvaH, sa ca karmaNAmapagamaH krameNAmuneti darzayati-pUrvaM kSINAni catvAri kANIti kevalajJAnotpatteH prAk pUrvaM mohanIyajJAnadarzanAvaraNAntarAyAkhyAni catvAri ghAtikarmANi kSINAni, tataH kevalajJAnotpattiH, pazcAdvedanIyanAmagotrAyuSkakSayo bhavatIti, kevalajJAnotpAdAt pazcAdvedanIyAdIni catvAri karmANi kSayaM pratipadyante bhavadhAraNIyAni, evaM tatkSayasamakAlameva sakalakarmakSayatulyakAlamevaudArikazarIraviyukta
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-3 syAsya manuSyajanmanaH prahANamiti chedaH bandhahetvabhAvAccottarasya janmano'prAdurbhAvaH eSA'vastheti pUrvajanmoccheda uttarajanmAprAdurbhAvaH kevalI AtmA jJAnAdyupayogalakSaNaH zuddha ityeSA'vasthA kRtsnakarmakSayalakSaNA mokSa ityAkhyAyate, avasthAgrahaNamAtmA'nucchedapratipAdanArthamiti l/20-rA TIkArtha- kRtna eTale saMpUrNa, arthAt niravazeSa. mULa prakRtinI apekSAe jJAnAvaraNathI prAraMbhIne aMtarAya sudhInuM ATha prakAranuM karma che. uttaraprakRtinA to ekaso bAvIza bhedo che. ATalA bhedo kRtna karma che, arthAt uttaraprakRtinA badhA maLIne ekaso bAvIza bhedo thAya che. temano kSaya eTale te prakRtionuM Atmapradezo parathI kharI javuM, arthAt karmarAzithI(kakarmasamUhathI) AtmAno mokSa(=chUTakAro) thAya che. AtmAnuM AtmAmAM avasthAna(=rahevAnuM) thAya che. stramaikSayatnakSaNo mokSo vitItyAdri" bhASya che. jenuM lakSaNa kRtna karmakSaya che te mokSa che. [arthAtu mokSa sivAya bIjI koI vastunuM AvuM lakSaNa nathI.] saghaLA karmothI mukta thayelo AtmA mukta e pramANe oLakhAya che ane te ja mokSa che. saghaLA karmothI vimukta ane jJAnadarzananA upayoga svarUpa AtmAnuM potAnAmAM(AtmAmAM) avasthAna (=rahevuM) te mokSa che. paNa AtmAno abhAva ja thato nathI. pariNAmI evA AtmAno niranvaya nAza thavAmAM (koI) hetu(yukti) ane dRSTAMta nathI. pariNAmI hovAthI AtmA jJAnAdi svarUpa che. pariNAmI AtmA abhAva rUpa thato nathI. te abhAva karmanA dUra thavA rUpa che. A kramathI karmo dUra thAya che"pUrva lIna vatvAri khoti" kevalajJAnanI utpatti pUrve(pahelA) mohanIya-jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya ane aMtarAya e cAra ghAtikarmono kSaya thAya che. tyArabAda kevaLajJAna utpanna thAya che. "pazcAtIyanAmotrAyuSpakSayo mavatIti" kevaLajJAna thayA pachI bhavadhAraNIya evA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya e cArano kSaya thAya che. A pramANe "tat kSayasAmeva (rUti)" saghaLA karmono kSaya thAya tyAre tatkAla ja "gaurirIviyuvatI manuSyananara: prImiti" audArika zarIrathI rahita thayelA A mahAtmAnA manuSya janmano nAza thAya che ane baMdhahetuno abhAva hovAthI navo janma thato nathI. "kSAvasthA" eTale pUrvajanmano nAza ane uttarajanmanA abhAvavALA kevalI AtmAnI jJAnAdi upayoga svarUpa zuddha ane saMpUrNa karmakSaya svarUpa A avasthA mokSa ema kahevAya che. AtmAno nAza thato nathI e jaNAvavA mATe avasthA zabdano prayoga karyo che. (10-3) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA-kiJcAnyadityanena tasyAmavasthAyAM praSTavyazeSamAzaGkate, "aupazamikakSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ce"tyuktaM jIvasvatattvaM, tat kiM tasyAmavasthAyAM sakalameva parizaTati uta naiva, Ahozvit kiJcit parizaTati kiJcinneti sandehApanayanArthamAha sUtrakAra: TIkAvataraNikAW- grInya" evA prayogathI te avasthAmAM bAkI rahelA pUchavA yogyanI zaMkA kare che- "gauparamakSArthi bhAvI mizraNa nIvarya svatattvamayipariNAmijI ra" pUrve (a.2 sU.1)mAM jIvanuM tattva svarUpa(=svabhAva) jaNAvyuM che te svarUpa te avasthAmAM saghaLuM ya nAza thAya che ke nahi ja? athavA kaMIka nAza pAme che ke kaMIka nAza nathI pAmatuM? e pramANe saMdeha (zaMkA) dUra karavA mATe sUtrakAra kahe che kayA bhAvonA abhAvathI mokSa thAya- aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktva jJAnadarzanasiddhatvebhyaH // 10-4 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-4 sUtrArtha- kevaLa(kSAyika)samyakatva, kevaLajJAna, kevaLadarzana ane siddhatva vinA aupazamikAdi bhAvonA tathA bhavyatvanA abhAvathI mokSa thAya che. (10-4) bhASyaM- aupazamikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikAnAM bhAvAnAM bhavyatvasya cAbhAvAnmokSo bhavati, anyatra kevalasamyaktvakevalajJAnakevaladarzanasiddhatvebhyaH / ete hyasya kSAyikA nityAstu muktasyApi bhavanti // 10-4 // bhASyArtha-pazamika, lAyopathamika, audAyika ane pAriNAmika e bhAvono ane bhavyatvano abhAva thavAthI mokSa thAya che paNa kevaLa (sAyika) samyaktva, kevaLajJAna,kevaLadarzana ane siddhatvae cAra bhAvono nAza thato nathI. enA(=muktajIvanA) A bhAvo zAyika hovAthI nitya cha tethI musta mAtmAne. 542mAvo Doya che. (10-4) TIkA- upazame bhavaM aupazamikaM upazamena vA nirvRttaH, sa AdiryeSAM te ime aupazamikAdayaH, AdigrahaNena kSAyikakSAyopazamikaudayikapAriNAmikAH gRhItAH, setsyallakSaNaM bhavyatvaM, aupazamikAdayazca bhavyatvaM ca aupazamikAdibhavyatvAni eSAmabhAvaH aupazamikAdibhavyatvAbhAvaH, cazabdaH samuccaye, aupazamikAdyabhAvAdbhavyatvAbhAvAcca muktAtmA bhavati, kiM sarveSAmaupazamikAdInAmabhAvo ?, netyucyate, anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH zeSA na santi, aupazamikakSAyopazamikaudayikAH sarvathA na santyeva, kSAyike tu bhAve kevalasamyaktvaM, kSAyikasamyaktvamityarthaH, kevalajJAnaM kevaladarzanaM siddhatvaM ca sambhavati muktAtmani, pAriNAmike tu bhAve bhavyatvamekameva kevalaM siddhatve na sambhavati, nanvaupazamikAdigrahaNAt bhavyatvaM saMgRhItameva, kimarthaM punarbhavyatvagrahaNaM?, ucyate, pAriNAmikabhAve bhavyatvameva kevalaM siddhe na samasti,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 15 * utparva, zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 zeSAH prAyeNa santIti jJApanArthaM, astitvaguNavattvAsarvagatatvAnAditvAsaGkhyeyapradezavattvanityatvAdayaH santyeva, etadanusAri bhASyaM-'aupazamike'tyAdi aupazamikAdayaH kRtadvandvAH SaSThIbahuvacanena nirdiSTAH, eSAmabhAvAdbhavyatvAbhAvAcca mokSaH, anyatra kevalasamyaktvAdibhyaH ityupapadalakSaNA paJcamI, darzanasaptakakSayAt kSAyikaM kevalasamyaktvaM, samastajJAnAvaraNakSayAt kSAyikaM kevalajJAnaM, azeSadarzanAvaraNakSayAt kSAyikaM kevaladarzanaM, samastakarmakSayAt siddhatvamityete kSAyikA bhAvA yasmAnnityAH tasmAnmuktasyApi bhavantIti I10-4ll. TIkArtha- upazamamAM thayelo bhAva te aupathamika athavA upazamathI thayelo bhAva te aupathamika. aupazamika jenI AdimAM che te aupazamikAdi sUtramAM samAsano vigraha A pramANe che- gaupamitiyaza bhavyatvaM ca aupazamikAdibhavyatvAni eSAmabhAvaH aupazamikAdibhavyatvAbhAvaH tasmAta saupazamijamAvAn bhavyatvAmIvAt 3. ahIM Adi zabdanA grahaNathI kSAyika, kSAyopathamika, audayika ane pAriNAmika e bhAvo grahaNa karyA che. je siddha thaze te bhavya che. evuM bhavyatvanuM lakSaNa che. aupazamikAdi bhAvono ane bhavyatvano abhAva thAya che. aupazamikAdinA abhAvathI ane bhavyatvanA abhAvathI jIva muktAtmA ( muktasvarUpa) bane che. prazna- zuM aupazamikAdi badhA bhAvono abhAva thAya che? uttara-nA, kevaLa samyakatva, kevaLajJAna, kevaLadarzana ane siddhatva e bhAvo sivAya bAkInA bhAvo rahetA nathI. aupathamika, kSAyopathamika ane audayika e bhAvo sarvathA hotA nathI. kSAyikabhAvamAM to kevaLa samyakatva, kevaLajJAna, kevaLadarzana ane siddhatva e (cAra) muktAtmAmAM hoya che. kevaLa samyaktva eTale kSAyika samyaktva. pariNAmikabhAvamAM to mAtra eka bhavyatva ja siddhAvasthAmAM nathI hotuM.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-4 prazna- aupazamikAdi e pramANe Adi zabdanA ullekhathI bhavyatvanuM grahaNa thaI ja jAya che to pachI bhavyatva evA zabdanuM pharI grahaNa zA mATe karyuM che? uttara- pAriNAmikabhAvamAM kevaLa bhavyatva ja siddhamAM na hoya bAkInA bhAvo prAyaH karIne hoya che e jaNAvavA mATe bhavyatva zabdanuM grahaNa karyuM che. astitva, guNavattva, sarvagatatva, anAdita, asaMkhyayapradezavatva ane nityatva vagere bhAvo siddhamAM che ja. Ane(sUtrane) anusaranAruM bhASya A pramANe che- "gauma" phatyAdri, sUtramAM aupazamika vagere zabdono dvandra samAsa karyo che ane e samAsano chaThThI vibhaktinA bahuvacanathI nirdeza karyo che. aupazamikAdi bhAvonA abhAvathI ane bhavyatvanA abhAvathI mokSa thAya che. "anyatra" eTale have kahevAze te bhAvo sivAyanA bhAvono abhAva thAya che. ahIM upapadamAM pAMcamI vibhakti che. ahIM darzanasaptakanA kSayathI kevala samyakatva-sAyika samyakatva, saghaLA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayathI kSAyika kevaLajJAna, saghaLA darzanavaraNIyakarmanA kSayathI kSAyika kevaLadarzana ane saghaLA karmonA kSayathI siddhatva pragaTa thAya che. A bhAvo kSAyika che ethI nitya che. tethI mukta AtmAone paNa A bhAvo hoya che. (10-4) TIkAvataraNikA- sa punarmuktAtmA yatra muktaH samastakarmabhiH kiM tatraivAvatiSThate utAnyoti pRSTo jagAda 1. vibhaktinA kAraka ane upapada ema be prakAra che. kArakanA kAraNe thayelI vibhakti kArakavibhakti che. jemake grAmavAcchata ahIM paMcamI vibhakti apAdAnakArakamAM che. anyo maitrAt caitraH ahIM upapada paMcamI vibhakti che. je paMcamI vibhakti upapadanA=pAMcamI vibhaktinI samIpamAM rahelA padanA kAraNe thayelI hoya te upapada paMcamI kahevAya che. anyo maitrAt caitra: ahIM maitrAt e paMcamI vibhakti samIpamAM rahelA anya padanA kAraNe che. prastutamAM vastItvAgi: e sthaLe paMcamI vibhakti samIpamAM rahelA anyatra padanA yogathI AvelI che. mATe te upapada lakSaNA paMcamI kahevAya.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-5 17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 TIkAvataraNikArtha- te muktAtmA saghaLA karmothI jyAM mukta thAya che tyAM ja rahe che ke bIje rahe che e pramANe pUchAyelA sUtrakAre (A pramANe) cha mukta thayelo AtmA kyAM jAya? tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 10-5 // sUtrArtha- tyaa25||6 mAtmA 752. dosita sudhI. ya che. (10-5) bhASyaM- tadanantaramiti kRtsnakarmakSayAnantaramaupazamikAdyabhAvAnantaraM cetyarthaH / mukta UrdhvaM gacchatyAlokAntAt / karmakSaye dehaviyogasidhyamAnagatilokAntaprAptayo'sya yugapadekasamayena bhavanti / tadyathAprayogapariNAmAdisamutthasya gatikarmaNa utpattikAryArambhavinAzA yugapadekasamayena bhavanti tadvat // 10-5 // bhASyArtha- tyArabAda eTale saghaLA karmono kSaya thayA pachI ane aupazamikAdi bhAvono abhAva thayA pachI AtmA lokAMta sudhI jAya che. saghaLA karmono kSaya thavAthI muktAtmAne zarIrano viyoga siddha thatA AtmAnI gati ane lokAMtanI prApti A badhuM ekI sAthe eka samaye thAya che. te A pramANe- jevI rIte prayogapariNAmAdithI utpanna thayela gatikAryanI utpatti, kAryaAraMbha ane vinAza (e traNe) ekI sAthe eka samayamAM thAya che tevI rIte pUrvokta dehaviyoga vagere ekI sAthe eka samayamAM thAya che. (10-5) TIkA- tacchabdena kRtsnakarmakSayaH parAmRzyate, aupazamikAdibhavyatvAbhAvo vA, tadanantaramiti kRtsnakarmakSayAnantaraM anu-satatameva muktaH sannUvaM gacchatyUrdhvameva gacchati, kIyatI bhUmimityAha-AlokAntAt paJcAstikAyasamudAyo lokastasyAnto-mastakaH tatreSatprAgbhArA nAma kSoNI tuhinazakaladhavalA uttAnakacchatrAkRtistasyAzcopari yojanamekaM lokaH tasyAdhastanakrozatrayaM hitvA turIyakrozasya uparitanake SaDbhAge trayastriMzaduttaradhanustriMzatImite
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-5 dhanutribhAgAdhike lokAntazabdo varttate, AGo maryAdAyAM prayogaH, A udakAntAditi yathA, evamAlokAntAt, na gacchati tataH paramiti, tasya ca muktAtmano dehaviyogaH sarvAtmanA taijasakArmaNayoH kSayaH, siddhyamAnagatiriti tAcchIlye cAnaH, sedhanazIla evAsau, nAnyazIlaH, avazyameva siddhyati, tasya gatirito gamanaM muktasya sataH lokAntaprAptirlokAntAvasthAnaM etatritayamapyekena samayena paramaniruddhena kAlavizeSeNa yugapadbhavati, gatizca samayAntaraM pradezAntaraM cAspRzantI bhavati, tasyAcintyasAmarthyAt caitat sarvaM yugapadbhavati dehaviyogAdi, kecidAhu:-karmakSayakAlazca dehaviyogAdisamakAla eva kathaM bhavatIti ?, 'tadyathe' tyAdinA dRSTAntayati prasiddhena dRSTAntavastunA siddhasya utpAdAdInAmekakAlatA sAdhyate, prayogo vIryAntarAyakSayopazamAt kSayAdvA ceSTArUpapariNAmaH AdigrahaNAt svAbhAviko vA paramANvAdInAM gatipariNAmastatsamutthasya tasmAjjAtasya gatikarmaNo gatikriyAvizeSasya kAryadvAreNotpattikAlaH kAryArambhazca kAraNavinAzazca paryAyAntareNa vyaNukAdikAryArambhaH pUrvaparyAyavinAzaH tadvat siddhasyApi karmakSayadehaviyogAdayaH samakAlAH, ekasamayena bhavantItyarthaH, utpAdavigamasthAnavaditi sujJAnaM // 10-5 // 2Irtha- sUtramA 298 // tadanantaraM" sevA prayogamA tat zathI kRtsnakarmakSayaH OM pahano bhane aupazamikAdibhavyatvAbhAvaH me pahanI 52marza 42||y che. tadanantaram bheTale. saghaNA (n| kSaya pachI tarata 4 (71) bhuta thaye chate 752 4 04 che. prazna- 3260. pRthvI sudhI. 752. 14 cha ? uttara- AlokAntAt=paMyAstiyana samudAya 35 saaun| mNtmastaka sudhI. tyAM ISat prAmbhArA nAmanI pRthvI che. te pRthvI baraphanA sapheda TukaDA jevI che. cattI chatrInA AkAra jevI che. tenI upara eka
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 yojanA sudhI loka che. te eka yojanA nIcenA traNa gAu choDIne uparanA cothA gAunA uparanA chaThThA bhAgamAM 333-1/3 dhanuSya pramANa AkAzamAM lokAMta zabdano prayoga thAya che. ahIM "zabdano prayoga maryAdA arthamAM che. jemake nA 3jAntAt eTale pANI sudhI. tevI rIte prastutamAM lokAMta sudhI, tevI rIte loka pachI jato nathI=loka pUrNa thayA pachI AgaLa jato nathI. viyoga:=taijasa ane kArmaNa zarIrano sarvathA kSaya. "fsamAnatiiita" ahIM tAtsalya arthamAM mAna pratyaya che. "teno svabhAva" e arthamAM mana pratyaya che. A jIva siddha thavAnA svabhAvavALo ja che, bIjA svabhAvavALo nathI. avazya ja siddha thAya che. mukta thatA te AtmAnI ahIMthI lokAMta sudhI gati thAya che. totaprAta:=lokAMtamAM rahevuM. A traNeya eka ja samayamAM(=atyaMta sUkSmakALavizeSamAM) ekI sAthe thAya che. anya samayanA ane anya pradezanA sparzathI rahita gati thAya che. tenA (siddha thatA AtmAnA) aciMtya sAmarthyathI dehaviyoga vagere A badhuM ekI sAthe thAya che. prazna- karmakSayakALa dehaviyogAdinA samakALe ja kevI rIte thAya che? uttara- bhASyakAra "tadyavetyAdinAthI prasiddha anya daSTAMtathI siddhanA utpAdAdi ekI sAthe eka samaye thAya che e siddha kare che. "prayoga" eTale viyaMtarAyanA kSayopazamathI ke kSayathI ceSTArUpa pariNAma. Adi zabdanA grahaNathI paramANu AdinA svAbhAvika gatipariNAmanuM grahaNa karavuM. e prayogapariNAmathI utpanna thayelA gatikAryathI=gatirUpa kriyAvizeSanA kAryadvArA utpattikALa kAryAraMbha ane kAraNa vinAza thAya 1. mAhuM maryAdA ane abhividhimAM yojAya che. maryAdA sImA, hada. abhividhi=avadhi sahita. jemake bApaTatIputrAt vReo : ahIM mA no maryAdA evo artha levAmAM Ave to pATalIputra zarU thAya tyAM sudhI varasAda varasyo, paNa pATalI putramAM na varasyo. abhividhi artha levAmAM Ave to pATalIputranI avadhi pUrI thAya tyAM sudhI varasAda varasyo, arthAt saMpUrNa pATalIputramAM paNa varasAda varasyo. prastutamAM mA maryAdA arthamAM hovAthI lokanA aMta sudhI evo artha thAya.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-6 che, arthAt paryAyAMtarathI caNukAdi kAryano AraMbha thAya che ane pUrvaparyAyano vinAza thAya che. tenI jema siddha thatA jIvane paNa karmakSaya ane dehaviyoga vagere samakALe eka samayamAM thAya che. jemake eka ja padArthamAM utpatti, vinAza ane sthiratA eka ja samayamAM thAya che tema. A viSaya A rIte sArI rIte samajI zakAya che. (10-5) bhASyAvataraNikA - atrAha prahINakarmaNo nirAssravasya kathaM gtirmavatIti| annonyate- bhASyAvataraNikArtha- prazna-- jenA saghaLA karmono kSaya thai gayo che ane je AzravathI rahita che tevA AtmAnI gati kevI rIte thAya ? uttara- ahIM uttara kahevAya che- TIkAvataraNikA - 'atrAhe' tyAdinA sUtraM sambadhnAti, prakSINakarmmaNa iti, kSapitaniravazeSakarmmarAzernirAzravasya nirastakAyavAGmanoyogasya kathaM kena prakAreNa gatiH lokAntaprAptirbhavati, ayaM manyate-yogAbhAvAt sa sadA niSkriyo gatistu kriyA, ato lokAntagamanamanupapannamiti, atrocyate- yathA gamanaM samasti muktAtmanastathocyate tr TIkAvataraNikArtha-- "matrA" ityAdithI bhASyakAra AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDe che- ''vrukSILarmaLa kRti" karma samUhane jeNe khapAvI nAkhyA che ane "nirAzravaNya" vacana, kAyA ane manoyogane jeNe dUra karI dIdhA che evA jIvanI gati=lokAMtaprApti kevI rIte thAya ? koi ajJAnI jIva A pramANe mAne che ke yogano abhAva hovAthI jIva sadA niSkriya thAya che ane gati to kriyA che. AthI lokAMta sudhI javAnuM ghaTatuM nathI. ahIM uttara kahevAya che- muktAtmAnI je rIte gati che te rIte kahevAya che-- AtmA Urdhvagati zA mATe kare ? pUrvaprayogAdasaMgatvAdbandhacchedAttathAgatipariNAmAcca tavRtti: 60-6 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtrArtha- sarvakarmakSaya thatA pUrvaprayoga, asaMga, baMdhaviccheda ane tathAgatipariNAma e cAra hetuothI AtmA urdhvagati kare che. (10-6) 21 bhASyaM - pUrvaprayogAt / yathA hastadaNDacakrasaMyuktasaMyogAtpuruSaprayatnatazcAviddhaM kulAlacakramuparateSvapi puruSaprayatnahastadaNDacakrasaMyogeSu pUrvaprayogAdbhramatyevA''saMskAraparikSayAt / evaM yaH pUrvamasya karmaNA prayogo janitaH sa kSINe'pi karmaNi gatiheturbhavati / tatkRtA gatiH / kiJcAnyat- asaGgatvAt / pudgalAnAM jIvAnAM ca gatimattvamuktaM, nAnyeSAM dravyANAm / tatrAdhogauravadharmANa: pudgalA UrdhvagauravadharmANo jIvAH / eSa svabhAvaH / ato'nyAsaGgAdijanitA gatirbhavati / yathA satsvapi prayogAdiSu gatikAraNeSu jAtiniyamenAdhastiryagUrdhvaM ca svAbhAvikyo loSTavAyvagnInAM gatayo dRSTAH, tathA saGgavinirmuktasyordhvagauravAdUrdhvameva sidhyamAnagatirbhavati / saMsAriNastu // karmasaGgAdadhastiryagUrdhvaM ca // kiJcAnyat- bandhacchedAt / yathA rajjubandhacchedAtpeDAyA bIjakozabandhanacchedAccairaNDabIjAnAM gatirdRSTA tathA karmabandhanacchedAtsidhyamAnagatiH / kiJcAnyat- tathAgatipariNAmAcca / UrdhvagauravAtpUrvaprayogAdibhyazca hetubhyaH tathAsya gatipariNAma utpadyate, yena sidhyamAnagatirbhavati / Urdhvameva bhavati, nAdhastiryagvA / gauravaprayogapariNAmasaGgayogAbhAvAt / tadyathA- guNavadbhUmibhAgAropitamRtukAlajAtaM bIjodbhedAdaGkurapravAlaparNapuSpaphalakAleSvavimAnitase kadaurhRdAdipoSaNakarmapariNataM kAlacchinnaM zuSkamalAbu apsu na nimajjati / tadeva gurukRSNamRttikAlepairghanairbahubhirAliptaM ghanamRttikAlepaveSTanajanitAgantukagauravamapsu prakSiptaM tajjalapratiSThaM bhavati, yadA tvasyAdbhiH klinno mRttikAlepo vyapagato
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-6 bhavati tadA mRttikAlepasaGgavinirmuktaM mokSAnantaramevordhvaM gacchati AsalilordhvatalAt / evamUrdhvagauravagatidharmA jIvo'pyaSTakarmamRttikAlepaveSTitaH tatsaGgAt saMsAramahArNave bhavasalile nimagno bhavAsakto'dhastiryagUrvaM ca gacchati, samyagdarzanAdisalilakledAtprahINASTavidhakarmamRttikAlepa UrdhvagauravAdUrdhvameva gacchatyAlokAntAt / syAdetat lokAntAdapyUrvaM muktasya gatiH kimarthaM na bhavatIti / atrocyate / dharmAstikAyAbhAvAt / dharmAstikAyo hi jIvapudgalAnAM gatyupagraheNopakurute / sa tatra nAsti / tasmAd gatyupagrahakAraNAbhAvAtparato gatirna bhavati apsu alAbuvat / nAdho na tiryagityuktam / tatraivAnuzreNigatirlokAnte'vatiSThate mukto niSkriyaH iti // 10-6 // bhASyArtha-pUrvaprayo-hAtha, daMDa ane cakranA saMyukta saMyogathI ane puruSanA prayogathI jamADAyela kuMbhAracakra(kuMbhArano cAkaDo) puruSaprayatna, hAtha, daMDa ane cakrano saMyoga aTakI javA chatAM (pUrvanA) saMskArano kSaya na thAya tyAM sudhI pUrvanA prayogathI bhame ja che. A pramANe jIvano pUrva karma vaDe je prayoga utpanna karAyo che te karmano kSaya thaI javA chatAM gatino hetu thAya che. Ama pUrvaprayogathI karAyelI gati thAya che. vaLI bIjuM- asatvI-pugalo ane jIvo gativALA che ema pUrve (a.2 sU.27 mAM) kahyuM che. (jIvo ane pugalo sivAya) anya dravyo gativALA nathI. temAM pudgalo nIce javAnA svabhAvavALA che ane jIvo UMce javAnA svabhAvavALA che. A svabhAva che. AnAthI anya gati saMgAdithI utpanna karAyelI thAya che. jemake- gatinA kAraNa pUrvaprayogAdi hovA chatAM jAtinA=janmanA niyamanathI nIce, tirjI ane upara gati thAya che. temAM DhephAnI nIcI, vAyunI tirjI ane agninI Urdhva svAbhAvika gati jovAmAM AvI che. saMgathI mukta
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 banelAno upara javAno svabhAva hovAthI tenI(trasiddha thatA jIvanI) upara ja gati thAya che ane saMsArI jIvanI to karmanA saMgathI nIcI, tirjI ane upara gati thAya che. vaLI bIjuM- vizvachatA- jevI rIte dorInuM baMdhana chedAvAthI peDAnA uparanA paDanuM Urdhvagamana thAya che=upara jAya che ane jevI rIte baMdhanano cheda thavAthI eraMDAnA bIjonI Urdhvagati jovAmAM AvI che tevI rIte karmanA baMdhanano cheda thavAthI siddha thatA jIvanI gati Urdhva thAya che. vaLI bIjuM- tathA atipariNAmantra upara javAno svabhAva hovAthI ane pUrvaprayoga Adi hetuothI Ano (siddha thatA AtmAno) tevA prakArano gatipariNAma utpanna thAya che, jethI siddha thatA jIvanI Urdhvagati thAya che, nIcI ke tithvagati thatI nathI. kemake siddha thatA jIvane gatiprayogapariNAma ane saMgano yoga hoto nathI. te A pramANe- guNavALI bhUmimAM vAveluM (yogya) RtukALe thayeluM, bIjano uddabheda thavAthI (anukrame) aMkura-pravAla-parNa-puSpa-phaLanA kALamAM AdarapUrvaka siMcana karAyela, dohalAdinA poSaNa kAryathI pariNAma pAmeluM(pAkeluM) velAmAMthI kALe laNeluM sUkuM tuMbaDuM pANImAM DUbatuM nathI. te ja tuMbaDAne vajanavALI (bhAre) kALI mATIvALA ghaNAM ghanazepothI lepavAmAM Ave tyAre temAM ghanamATInA lepone vIMTavAnA kAraNe bhArepaNuM utpanna karAya che. (have) pANImAM nAMkheluM te tuMbaDuM taLiye besI jAya che. jyAre pANIthI bhIMjAtA bhIno thayela mATIno lepa dUra thAya che te vakhate mATInA lepanA saMgathI tuMbaDuM saMpUrNapaNe mukta bane che. mATInA lepathI mukta banyA pachI tarata ja upara pANInI sapATI sudhI jAya che. e pramANe upara gati karavAnA svabhAvavALo jIva paNa ATha karmarUpa mATInA lepothI vIMTaLAyelo tenA saMgathI(=ATha karmanA saMgathI) saMsAra1. zabdakoSamAM paDI=moTo paTAro" evo artha che. moTA peTArAmAM samAya tenA karatA paNa adhika sAmAna bharI dabAvIne doraDAthI bAMdhyA pachI jyAre doraDAnA baMdhanano cheda karavAmAM Ave tyAre peTArAnuM uparanuM DhAMkaNuM upara jAya che. (ahIM AvuM tAtparya jaNAya che.)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 suutrrUpa mahAsAgaramAM bhavarUpa pANImAM DUbelo che ane bhavamAM Asakta thayelo nIce-tirtho ane upara jAya che. samyagdarzanAdi rUpa pANIthI bhIno thavAnA kAraNe ATha karmarUpa mATIno lepa jeno jato rahyo che evo te (jIva) upara javAnA svabhAvavALo hovAthI upara ja lokAMta sudhI jAya che. prazna-mukta thayelA AtmAnI lokAMtathI upara gati kema thatI nathI? uttara- dharmAstikAyano abhAva hovAthI. dharmAstikAya jIvone ane pugalone gati karavAmAM sahAya karavA vaDe upakAra kare che. alokamAM dharmAstikAya nathI, tethI gatimAM upagraharUpa kAraNa na hovAthI lokAMta pachI gati thatI nathI. jema pANInA uparanA tara pachI tuMbaDAnI gati thatI nathI tema. zreNI(rekhA) pramANe gati karavAnA svabhAvavALo mukta thayelo jIva lokAMte rahe che ane koIpaNa prakAranI kriyAthI rahita hoya che. (10-6). TIkA- uparatakartRvyApAro yaH kAlastasmAt pUrva-prathama kartRvyApAraH kartRkriyA tasyAH prayogaH prayuktiH pUrvaprayogaH tasmAt pUrvaprayogAt pUrvavyApArAt yathA kulAlacakraM hastadaNDacakrasaMyuktasaMyogAt hastena daNDaH saMyuktaH daNDena cakraM saMyuktamiti saMyuktasaMyogastasmAt puruSaprayatnatazca puruSaparispandAccAviddhaM vegitaM preritaM uparateSvapi puruSavyApArAdiSu pUrvaprayogAddhastAdivyApArapreraNAt bhramatyeva AsaMskAraparikSayAt, saMskAro'navaratakriyAprabandhaH, dRSTAntena dArTAntikamarthaM samIkurvannAha- evaM yaH pUrvamasyetyAdi yoganirodhAbhimukhasya yat karma kriyA tena karmaNA yaH prayogo janitaH sa kSINe'pi karmaNi avicchinnasaMskAratvAdyogAbhAve'pi gatiheturbhavati tena hetunA kriyate gatirityarthaH, kiJcAnyaditi dvitIyaM hetvantaramupanyasyati-asaGgatvAditi saGgatvaM skhalitatvamityarthaH, na saGgatvamasaGgatvamaskhalitatvaM tasmAt asaGgatvAt
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 25 siddhasyordhvaM gatiH siddhA, na hi svAbhAvikyA gatyA gacchannUz2a kvacit skhalanamAsAdayati, etadvyAkhyAnAyAha-pudgalAnAmityAdi, pUraNAd galanAcca pudgalAHparamANuprabhRtayaH jIvAstu jJAnadarzanopayogalakSaNAH, eSAM pudgalajIvAnAM gatimattvamuktaM, nAnyeSAM dharmAdharmAkAzadravyANAM, tatra svabhAvata evAdho'dhastAt gauravaM bhArikatvaM pariNAmavizeSaH gauravaM dharmo yeSAM te gauravadharmANaH pudgalAH, UrdhvagauravadharmANo jIvA iti, jIvAnAmapi tAdRzaM gauravaM-pariNAmavizeSo lAghavaM yeSAmiti, evaMvidhaM teSAM gauravaM viziSTaM yenordhvaM gacchanti, eSa pudgalAnAM jIvAnAM ca svabhAvaH, ato'nyeti svAbhAvikI gatimapahAya saGgAdijanitA gatirbhavati, saGgaH karmakRtaM skhalanaM, AdigrahaNAdabhighAtapreraNAdi gRhyate, yathA satsvapi vidyamAneSvapi prayogAdiSu gatikAraNeSu jAtiniyamena jAtiH pRthivyanilAnalavyaktibhedena bhinnA pRthivItvavAyutvAgnitvAkhyA tayA niyamaH kriyate, tatra pRthivItvaniyamenAdhogatirloSThaH, yo hi bAdaraH pRthivIpariNAmaH sa sarvo'dhogatiH, evaM tiryaggatirvAyuH UrdhvagatirdahanaH svajAtiniyamenaiva, evameSAmetAH svAbhAvikyo gatayo yathA tathA saGgavinirmuktasya karmakRtaskhalanarahitasya UrdhvagauravAt pariNAmavizeSAt Urdhvameva siddhyamAnagatirbhavati, saMsAriNastu narakAdigaticatuSTayavartinaH saMsAre paribhramataH karmasaMgAt karmajanitaskhalanAd adhastiryagUz2a cAniyamena gatirbhavati / kiJcAnyaditi yuktyantaropanyAsasUcanaM bandhacchedAditi badhyate yena rajjvAdinA sa bandhaH tasya chedaH zastreNa toDanaM, tad vyAcaSTe-yathA rajjvA gADhamApiDya baddhAyAH peDAyAH rajjubandhacchedAduparitanapuTasya gamanamUrdhvaM dRSTaM bIjakozabandhanacchedAcca bIjakozaH phalaM phalI vA tasyAstu bandhanaM-gADhasampuTatA savitRkarajAlazoSitAyAH pariNatikAle sampuTodbhedaH
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra chedaH tatazca eraNDAdiphalabhede bIjAnAM gatirdRSTA tAni tUDDIya dUre patanti tathA karmmabandha: phalakaDAhasthAnIyaH tacchedAt tadvighaTanAdanantaramevordhvaM siddhyamAnagatiriti / kiJcAnyaditi vivakSitArthaprabodhanAya hetvantaramupAdatte, tathAgatipariNAmAcceti tathA tena prakAreNa sarvakarmmavinirmuktasyAsya gatipariNAmo bhavati vigatayogasyApi, cazabdaH samuccaye, ebhyaH pUrvoktahetubhyaH UrdhvagauravAt pUrvaprayogAdibhyazca gatipariNAma utpadyate yena siddhyamAnagatirbhavati, bhavati ca gatipariNAma Urdhvameva bhavati, nAdhastiryag vA, pUrvAbhihitahetunirapekSaH UrdhvagauravaprayogapariNAmAd vinA asaGgayogaM cAntareNetyata Aha-gauravaprayogapariNAmAsaGgayogAbhAvAditi, tadyathetyAdinA dRSTAntamAha, alAbuno'vasthAH pUrvikA vizeSyante, guNavadbhUbhibhAgAropitAditi bIjAvasthAguNavAn bhUmibhAgo'nupahataH kSAramUtrapurISAdibhistatrAropitaM niropitaM sat kAle varSAsu jAtaM, tatazcocchUnAvasthAdbIjodbhedAdaGkuraH pravAlaM - kizalayaM parNa-jaraThaM tataH puSpaM tataH phalaM, eSAM bIjAropaNodbhedAdaGkurapravAlaparNapuSpaphalAnAM kAleSu sveSu sveSu vimAnitaH prAptakAlo na kRtaH kRtastato'vimAnitaH seko daurhRdazca, AdigrahaNAdasthidhUmabhasmAvaguNThanAdiparigrahaH, evamAdinA poSaNakarmmaNA pariNataM jaraThIbhUtaM pakvaM kAle paripAkottarakAle chinnaM zuSkamalAbu apsu na nimajjati na jalAntaH pravizati, sarveSAM vizeSaNAnAmidaM tattvaM-nirupahataM vAtenAnAzliSTaM azuSiramiti, tadeva ca punargurvyAH kRSNamRttikAyA lepairghanaiH - nirantarairbahubhiraSTAbhirdarbhaveSTanottarakAlamAliptaM tena ca ghanamRttikAlepena veSTanena ca darbhAdinA janitamAgantukaM gauravaM yasya tadevaMvidhamapsu prakSiptaM talapratiSThitaM bhavati, uttarakAlaM yadA tvasyAdbhiH sambandhata: klinno mRttikAlepo vyapagato bhavati tadA tatsaGgavinirmuktaM darbhAdibandhanamRttikAdimokSaNasamanantaramevordhvaM gacchatyAsalilordhvatalAdityeSa dRSTAntaH, , - -
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ suutrzrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 27 samprati dArTAntikaM darzayati-'evamUrdhvagaurave'tyAdi, saMsArodadhau bhavasalile bhava audArikAdikAyanirvRttiH bhava eva salilaM tatra magno bhavAsaktaH zarIrI aniyamenAdhastiryagUrvaM ca gacchati, tataH samyagdarzanajJAnacaraNasalilArdIkRtaH prahINASTavidhakarmamRttikAlepa Urdhvameva gacchatyAlokAntAditi / syAdetadityAdinA idamAzaGkate-UrdhvaM gacchatyAlokAntAditi ko niyamaH ?, svAbhAvikyA gatyA lokAntAdapi pareNa gacchatu, gatenivArakasyAbhAvAditi / atrocyate- dharmAstikAyAbhAvAditi, astyeva nivArakaM dharmadravyaM, taddhyapekSAkAraNaM, svayameva gatipariNatasya jIvapudgaladravyasya dharmadravyamupagrAhakaM bhavati, mInasyeva vAri dravyaM, natvagacchantaM jhaSaM balAdvAri nayati, evaM gatipariNatasyAtmanaH pudgalasya vA svata eva gatyupagrahakArI dharmAstikAyaH kAraNIbhavati, sa ca lokAntAt parato nAsti, tasmAd gatyupagrahakAriNo'bhAvAt parato gatirnAsti, apsu yathA'lAbunaH, alAbu hi mRllepApagamanAt svayameva gacchati, jalamastakapratiSThaM bhavati, na parato yAtyupagrAhakajaladravyAbhAvAd, Urdhvameva ca prayAti, nAdho na tiryagityuktameva tatraivAnuzreNigatirlokAnte'vatiSThata iti yatra deze sthito mucyate samastaiH karmabhistatra yA zarIrasyopari RjvI zreNirnabhasastayaiva gatvA lokAnte'vatiSThate muktAtmA niSkriya iti, evameSAM muktAtmanAM pUrvaprayogAdibhiryuktibhistadgatiriti vacanAt teSAM gatiH siddheti // 10-6 // TI - "pUrvaprayogAt" hebha sAno vyApAra 1250 gayo cha tev| kALanI pUrve(=pahelA) kartAnI je kriyA teno prayoga te pUrvaprayoga. te pUrvaprayogathI=pUrvakriyAthI.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-6 "dastAvaiyuvatayoti" (tyAdri), hAthathI daMDa saMyukta che ane daMDathI cakra saMyukta che e pramANe saMyuktano saMyoga che. tenAthI ane puruSanA prayatnathI vegavALuM ane preraNA karAyeluM cakra hastAdi kriyAthI thayela saMskArano kSaya na thAya tyAM sudhI bhame ja che. saMskAra eTale kriyAnI satata racanA athavA kriyA satata cAlavI. dAntika arthane dRSTAMta dvArA tulanA karatA(=ghaTAvatA) bhASyakAra kahe che "vaM yaH pUrvamI phatyAdri yoganirodhanI sanmukha thayelA AtmAnI kriyAthI je prayoga utpanna karAyelo che te prayoga saMskArano nAza na thavAnA kAraNe yoganA abhAvamAM paNa gatino hetu thAya che, arthAt te (pUrvaprayogarU5) kAraNathI gati karAvAya che. vaLI bhASyakAra bIjA hetuno prAraMbha kare che- "satva" saMgati eTale skUlanA. smalanA na thavI te, arthAt alanAno abhAva te asaMgati. asaMgatithI siddhanI Urdhvagati siddha che. svAbhAvika gatithI upara jato AtmA kyAMya skUlanA pAmato nathI. AnuM ja vyAkhyAna karavA mATe bhASyakAra kare che- "putAnAmatyAti" pUrNa thavAnA kAraNe(=bharAvAnA kAraNe) ane gaLavAnA kAraNe(=ochA thavAnA kAraNe) pudgala kahevAya che. paramANu vagere pudgala che. jIvo jJAna-darzananA upayogarUpa lakSaNavALA che. (AnAthI) pudgalo ane jIvo gativALA che ema kahyuM. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAza e dravyonI gati hotI nathI. temAM pudgalo adhogaurava dharmavALA che. gaurava eTale bhArepaNuM. bhArepaNuM e pariNAmavizeSa che. gaurava jeno dharma che te gauravadharmavALA pudgalo che. jIvo UrdhvagauravavALA che. jIvonuM paNa tevA prakAranuM lAghava-gaurava=pariNAmavizeSa che. temanuM evA prakAranuM viziSTa gaurava che ke jethI jIvo upara jAya che. A (nIce javuM ane upara javuM e) pudgala ane jIvono svabhAva che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 "toDati" svAbhAvika gatine choDIne anya gati saMgAdithI utpanna karAyelI hoya che. saMga eTale karmathI karAyelI alanA. Adi zabdanA grahaNathI abhighAta(GghA karavo) ane preraNA vagere grahaNa karAya che. jemake gatinuM kAraNa evA prayoga vagere hovA chatAM "jJAtiniyana" pRthvI, vAyu ane agni e vyakti bhedathI bhinna jAti che. pRthvItva, vAyutva, agnitva evA nAma rUpe niyama(=niyamana) karAya che. (te niyamana A pramANe che.) temAM pRthvItvaniyamathI DhekuM adhogativALuM che. je pRthvIpariNAma bAdara che te saghaLo ya adhogativALo che=nIce javAnA svabhAvavALo che. e pramANe vAyu svajAtiniyamathI tirthogativALo che. agni svajAtiniyamathI UrdhvagativALo che. je pramANe pRthvItva vagerenI A gatio svAbhAvika che te pramANe saMgathI saMpUrNa mukta karmathI karAyela anAthI rahita siddha thatA AtmAnI Urdhva gauravarUpa pariNAmavizeSathI Urdhva ja gati thAya che. narakAdi cAra gatiomAM rahelA ane ethI saMsAramAM paribhramaNa karatA saMsArI jIvanI to karmathI utpanna karAyelI alanAthI koI paNa prakAranA niyamana vinA nIce, tirjI ane upara gati thAya che. vaLI bIjuM- vaLI bIjuM e prayoga anya yuktinA upanyAsanuM sUcana kare che. vizvachAviti doraDI AdithI baMdhAvuM te baMdha. teno cheda karavoHzastrathI toDavuM. bhASyakAra baMdha chedane kahe che- jema doraDIthI kasIne baMdhAyela peDAnA uparanA paDanuM Urdhvagamana jovAmAM AvyuM che. "vIjJozanaSThIva" bIjakoza eTale phaLa athavA phaLI tenuM baMdhana eTale gADha be paDa. sUryanA kiraNathI sukAyelA be paDa pAke tyAre be paDa bhedAya che, arthAt be paDano cheda thAya che tethI eraMDAdinA phaLano bheda thaye chate bIjonI Urdhvagati jovAmAM AvI che. te bIjo (upara) uDIne dUra paDe che. te rIte prastutamAM phaLanA paDanA sthAne
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 30 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 karmabaMdha che tenA chedathI te paDanA alaga thavAthI karmanA alaga thavAthI tarata ja siddha thatA AtmAnI Urdhvagati thAya che. vaLI bIjuM- vivakSita arthano vizeSa bodha karavA mATe anya hetune grahaNa kare che- "tathAtiparimAnnati te rIte sarvakarmathI saMpUrNa mukta evo siddha thato AtmA yoga rahita hovA chatAM teno) tathAgatipariNAma thAya che. A pUrvokta hetuothI Urdhvagaurava hovAne kAraNe ane pUrvaprayogAdithI gatipariNAma utpanna thAya che, jethI siddha thatA AtmAnI gati thAya che ane gatipariNAma Urdhva ja thAya che nIce ke tiryagu thato nathI. pUrve kahela pUrvaprayoga vagere hetuothI nirapekSa evo siddha thato AtmA uparagati karavAnA pariNAmathI saMga ane yoga vinA Urdhvagati ja kare che. AthI ja kahe che- "ravAyo pariNAmasikramAvAriti" gauravathI(=UrdhvagatipariNAmathI) prayogathI(=pUrvaprayogathI) pariNAmathI(=tathAgatipariNAmathI) asaMgathI(FkarmakRta khalanAno abhAva hovAthI) ane yoganA abhAvathI siddha thatA AtmAnI Urdhvagati thAya che. "nAtha" ItyAdithI dAMtane kahe chetuMbaDAthI pUrvAvasthAone vizeSathI kahe che-guNavabhUmimA AropitAvitibIjanI avasthA sArI hovI joie eTale ke bIja navuM, sakSama hovuM joIe, paNa junuM ke saDeluM na hovuM joie. bhUmibhAga guNavAna joIe, arthAt kSAra-mUtra-purISa vagerethI haNAyela na hovo joIe. AvuM paNa bIja varSAkALe vavAyeluM hoya to ja Uge che. tethI te bhUmibhAgamAM varSAkALe vavAyeluM hovuM joie. pachI uchUna avasthAthI, arthAt bIjonA UgavAthI aMkura, kizalaya, pAMdaDuM, puSpa ane phaLanI avasthA kramasara prApta thAya che. A bIjanuM AropaNa, bIjanuM UgavuM, aMkura, pravAla, parNa, puSpa, phaLanI mAvajata potapotAnA kALe karAyelI hoya to vimAnita thAya
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 che ane potapotAnA kALe na karAyelI hoya to avimAnita thAya che. seka(siMcana), dohalo vimAnita thayelA hovA joie. Adi zabdanA grahaNathI hADakA, dhUmADo, bhasma, avaguMThana vagere kAraNone grahaNa karavA. AvA prakAranA poSaNanA kAryothI kALe tuMbaDI paripakva bane che. paripakva thayA pachI kApelI tuMbaDI sukAyA pachI pANImAM DUbatI nathI, arthAt pANInI upara tare che. A badhA vizeSaNo mUkavAnuM kAraNa e che ke tuMbaDI (nakkara) pavanathI nirupahata taiyAra thAya che paNa pokaLa taiyAra thatI nathI. pachI e ja tuMbaDInI upara ghAsa vIMTIne bhAre kALI mATInA kramasara ATha lepothI lepavAmAM Ave tyAre temAM AgaMtuka (navuM) bhArepaNuM utpanna thAya che. pachI e tuMbaDIne pANImAM nAkhatA taLiye sthira thAya che. pachI e tuMbaDI pANInA saMparkathI bhInI thatA mATIno lepa dUra thAya che tyAre ghAsAdinA baMdhanathI ane mATI AdithI mukta thayA pachI turata ja upara (pANInA uparanA tara) sudhI jAya che. A pramANe A daSTAMta che. have dAntikane batAve che- "avamUthvIratyAti bhavarUpa samudramAM audArikAdi zarIranI utpatti thAya che. bhava e ja pANI ane temAM magna thayelo=bhavamAM Asakta thayelo jIva niyamana vinA nIce, tirtho ane upara jAya che. tyAra pachI samyagdarzana-jJAna-cAritrarUpI pANIthI bhIno karAyelo ane ATha prakArano karmarUpa mATIno lepa jeno nAza thaI gayo che evo te jIva upara ja lokAMta sudhI jAya che. cAta" ItyAdithI AzaMkA kare che ke upara lokAMta sudhI jAya che emAM kayo niyama che? svAbhAvika gatithI lokAMtathI paNa AgaLa jAya che. kema ke gatine rokanArano abhAva che, arthAtu lokAMtathI AgaLa gatine koI rokatuM nathI. 1. bhASyamAM sauhaMtati e sthaLe Adi zabdanA grahaNathI hADakA, dhUmADo, rAkha, avagUMThanAdinuM grahaNa karavuM ema jaNAvyuM che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- bhUmimAM hADakA na hovA joIe, tyAM dhUmADo na thavo joie, bhUmimAM rAkhanuM mizraNa na hovuM joie ityAdi grahaNa karavuM.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10. sUtra-7 ahIM uttara kahevAya che- dharmAstikAyano abhAva hovAthI dharmAstikAyadravya lokAMtathI AgaLa jatA roke che. dharmAstikAyadravya gatinuM apekSA (=nimitta) kAraNa che. svayaM ja gatinA pariNAmavALA thayelA jIvapudgaladravyane dharmAstikAyadravya anugraha karanAra thAya che. jema pANIdravya mAchalAne (gati karavAmAM) upagraha kare che tema. (na cAlatA) mAchalAne pANI baLAtkAre laI jatuM nathI. e pramANe jAte ja gatinA pariNAmavALA thayelA AtmAne ke pudgaladravyane dharmAstikAyadravya gatimAM upagraha karanAro thAya che. e rIte dharmAstikAyadravya gatimAM kAraNa thAya che. dharmAstikAyadravya lokAMta pachI nathI. tethI upagraha karanArano abhAva hovAthI lokAMtathI AgaLa gati nathI. mATIno lepa dUra thavAthI tuMbaDa upara ja jAya che nIce ke tiththu nahi ema pUrve A ja sUtramAM) kahyuM ja che ane tyAM ja (a.2 sU.27 mAM) AkAzapradezanI zreNI pramANe gativALo te lokAMte rahe che. je dezamAM(=sthAnamAM) rahelo saghaLA karmothI mukAya che tyAM ja zarIranI upara AkAzanI je Rju zreNI che te Rju zreNIthI ja jaIne lokAMte muktAtmA nitya rahe che. A pramANe mukta jIvonI pUrva prayogAdi yuktiothI taddagati evA vacanathI muktAtmAonI gati siddha thaI. (10-6) TIkAvataraNikA- ta ete siddhAH kSetrAdibhi'dazabhiranuyogadvArairanugantavyAH 'pramANanayairadhigama' iti vacanAdityAha TIkAvataraNitArtha- A siddhAM kSetra vagere bAra anuyogadvArothI jANavA joIe. kemake pramANanadhAma evuM (a.1 sU.6 nuM) vacana che. AthI sUtrakAra kahe che- kSetrAdi bAra anuyogadvArothI siddhonI vicAraNAkssetrkaalgtilinggtiirthcaaritrprtyekbuddhbodhitjnyaanaav gAhanAntarasaGkhyA'lpabahutvataH sAdhyAH // 10-7 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 33 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtrArtha- kSetra, pa, ti, liMga, tIrtha, yAritra, pratyesuddhapodhita, zAna, sAunA, maMtara, saMdhyA bhane satya-tva me pAra dvArothI siddhanA jIvonI vizeSa vicAraNA karavI joie. (10-7) bhASyaM- kSetraM kAlaH gatiH liGgaM tIrthaM cAritraM pratyekabuddhabodhitaH jJAnamavagAhanA antaraM saMkhyA alpabahutvamityetAni dvAdazAnuyogadvArANi siddhasya bhavanti / ebhiH siddhaH sAdhyo'nugamyazcintyo vyAkhyeya ityekArthatvam / tatra pUrvabhAvaprajJApanIyaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca dvau nayau bhavataH / tatkRto'nuyogavizeSaH tadyathA kSetram / kasmin kSetre sidhyatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyaM prati siddhikSetre sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janma prati paJcadazasu karmabhUmiSu jAtaH sidhyati / saMharaNaM prati mAnuSakSetre sidhyati / tatra pramattasaMyatAH saMyatAsaMyatAzca saMhiyante / zramaNyapagatavedaH parihAravizuddhisaMyataH pulAko'pramattazcaturdazapUrvI AhArakazarIrIti na sNhiynte| RjusUtranayaH zabdAdayazca trayaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyAH, zeSA nayA ubhayabhAvaM prajJApayantIti / kAlaH / atrApi nayadvayam / kasminkAle sidhyatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya akAle sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janmataH saMharaNatazca / janmato'vasarpiNyAmutsarpiNyAmanavasarpiNyutsarpiNyAM ca jAtaH sidhyati / evaM tAvadavizeSataH / vizeSato'pyavasarpiNyAM suSamaduHSamAyAM saGkhyeyeSu varSeSu zeSeSu jAtaH sidhyati / duHSamasuSamAyAM sarvasyAM sidhyati, duHSamasuSamAyAM jAto duHSamAyAM sidhyati, na tu duHSamAyAM jAtaH sidhyati, anyatra naiva sidhyati / saMharaNaM prati sarvakAleSvavasarpiNyAmutsapiNyAmanavasarpiNyutsarpiNyAM ca sidhyati / gatiH / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatyAM sidhyati / zeSAstu nayA dvividhA anantarapazcAtkRtagatikazca ekAntarapazcAtkRtagatikazca /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 anantarapazcAtkRtagatikasya manuSyagatyAM sidhyati / ekAntarapazcAtkRtagatikasyAvizeSeNa sarvagatibhyaH sidhyati / liGgaM strIpuMnapuMsakAni / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAvedaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasyAnantarapazcAtkRtagatikasya paramparapazcAtkRtagatikasya ca tribhyo liGgebhyaH sidhyati / / tiirthm| santi tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe, notIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe, atIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe / evaM tIrthakarItIrthe siddhA api / liGge punaranyo vikalpa ucyate / dravyaliGgaM bhAvaliGgamaliGgamiti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAliGgaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya bhAvaliGgaM prati svaliGge sidhyati / dravyaliGgaM trividhaM svaliGgamanyaliGgaM gRhiliGgamiti, tatprati bhAjyam / sarvastu bhAvaliGgaM prAptaH sidhyati / caaritrm| pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI no'cAritrI sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH- anantarapazcAtkRtikazca prmprpshcaatkRtikshc| anantarapazcAtkRtikasya yathAkhyAtasaMyataH sidhyati / paramparapazcAtkRtikasya vyaJjite'vyaJjite ca / avyaJjite tricAritrapazcAtkRtazcatuzcAritrapazcAtkRtaH paJcacAritrapazcAtkRtazca / vyaJjite sAmAyikasUkSmasAmparAyikayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH chedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH sAmAyikacchedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH / pratyekabuddhabodhitaH / asya vyAkhyAvikalpazcaturvidhaH / tadyathAasti svayaMbuddhasiddhaH / sa dvividhaH-aha~zca tIrthakaraH prtyekbuddhsiddhshc| buddhabodhitasiddhaH tricaturtho vikalpaH, parabodhakasiddhAH sveSTakArisiddhAH /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 35 jJAnam / atra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya kevalI sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH anantarapazcAtkRtikazca, paramparapazcAtkRtikazca avyaJjite ca vyaJjite ca / avyaJjite dvAbhyAM jJAnAbhyAM sidhyati / tribhizcaturbhiriti / vyaJjite dvAbhyAM matizrutAbhyAm / tribhirmatizrutAvadhibhimatizrutamanaHparyAyairvA / catubhirmatizrutAvadhimanaHparyAyairiti / avagAhanA / kaH kasyAM zarIrAvagAhanAyAM vartamAnaH sidhyati / avagAhanA dvividhA utkRSTA jaghanyA ca / utkRSTA paJcadhanuHzatAni dhanuHpRthaktvenAbhyadhikAni / jaghanyA saptaratnayo'GgalapRthaktvena hInAH / etAsu zarIrAvagAhanAsu sidhyati pUrvabhAvaprajJApanIyasya / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya tu etAsveva yathAsvaM tribhAgahInAsu sidhyati / antaram / sidhyamAnAnAM kimantaram / anantaraM ca sidhyanti sAntaraM ca sidhyanti / tatrAnantaraM jaghanyena dvau samayau, utkRSTenASTau samayAn / sAntaraM jaghanyenaikaM samayam, utkRSTena SaNmAsA iti / saGkhyA / katyekasamaye sidhyanti / jaghanyenaika utkRSTenASTazatam / alpabahutvam / eSAM kSetrAdInAmekAdazAnAmanuyogadvArANAmalpabahutvaM vAcyam / tadyathA kSetrasiddhAnAM janmataH saMharaNatazca, karmabhUmisiddhAzcAkarmabhUmisiddhAzca sarvastokAH saMharaNasiddhAH, janmato'saGkhyeyaguNAH / saMharaNaM dvividhaM, parakRtaM svayaMkRtaM ca / parakRtaM devakarmaNA cAraNavidyAdharaizca / svayaMkRtaM cAraNavidyAdharANAmeva / eSAM ca kSetrANAM vibhAgaH karmabhUmirakarmabhUmiH samudrA dvIpA Urdhvamadhastiryagiti lokatrayam / tatra sarvastokA UrdhvalokasiddhAH, adholokasiddhAH saGkhyeyaguNAH, tiryaglokasiddhAH saGkhyeyaguNAH, sarvastokAH samudrasiddhAH, dvIpasiddhAH saGkhyeyaguNAH /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 evaM tAvadavyaJjite / vyaJjite'pi sarvastokA lavaNasiddhAH, kAlodasiddhAH saGkhyeyaguNA, jambUdvIpasiddhAH saGkhyeyaguNAH, dhAtakIkhaNDasiddhAH saGkhyeyaguNAH, puSkarArdhasiddhAH saGkhyeyaguNA iti / ___ kAla iti trividho vibhAgo bhavati / avasarpiNI utsarpiNI anavasarpiNyutsarpiNIti / atra siddhAnAM (vyaJjitAnAM) vyaJjitAvyaJjitavizeSayukto'lpabahutvAnugamaH kartavyaH / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA utsarpiNIsiddhA, avasarpiNIsiddhA vizeSAdhikA, anavasarpiNyutsarpiNIsiddhAH saGkhyeyaguNA iti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAkAle sidhyati / nAstyalpabahutvam / gatiH / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatau sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasyAnantarapazcAtkRtikasya manuSyagatau sidhyati / nAstyalpabahutvam / paramparapazcAtkRtikasyAnantarA gatizcintyate / tadyathAsarvastokAstiryagyonyanantaragatisiddhA, manuSyebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhyeyaguNA, nArakebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhyeyaguNA, devebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhyeyaguNA iti / liGgam / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya vyapagatavedaH sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA napuMsakaliGgasiddhAH, strIliGgasiddhAH saGkhyeyaguNAH, pulliGgasiddhAH saGkhyeyaguNA iti / tIrtham / sarvastokAH tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe notIrthakarasiddhAH saGkhyeyaguNA iti / tIrthakaratIrthasiddhA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH / tIrthakaratIrthasiddhAH striyaH saGkhyeyaguNAH / tIrthakaratIrthasiddhAH pumAMsaH saGkhyeyaguNA iti / __ cAritram / atrApi nayau dvau pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca pUrvabhAvaprajJApanIyazca / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI noacAritrI sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya vyaJjite cAvyaJjite
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 c| avyaJjite sarvastokAH paJcacAritrasiddhAzcatuzcAritrasiddhAH saGkhyaguNAstricAritrasiddhAH saGkhyaguNAH / vyaJjite sarvastokAH sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH sAmAyikacchedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH sAmAyikaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtasiddhAH saGkhyeyaguNAH sAmAyikasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH chedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saGkhyeyaguNAH / 39 pratyekabuddhabodhitaH / sarvastokAH pratyekabuddhasiddhAH / buddhabodhitasiddhA napuMsakAH saGkhyeyaguNAH / buddhabodhitasiddhAH striyaH saGkhyeyaguNAH / buddhabodhitasiddhAH pumAMsaH saGkhyeyaguNA iti / jJAnam / kaH kena jJAnena yuktaH sidhyati / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya sarvaH kevalI sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA dvijJAnasiddhA:, caturjJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH, trijJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH / evaM tAvadavyaJjite / vyaJjite'pi sarvastokA matizrutajJAnasiddhAH, matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnasiddhAH saGkhyaguNAH, matizrutAvadhijJAnasiddhAH saGkhyeyaguNAH / avagAhanA / sarvastokA jaghanyAvagAhanAsiddhAH, utkRSTAvagAhanAsiddhAstato'saGkhyeyaguNAH, yavamadhyasiddhA asaGkhyeyaguNAH, yavamadhyoparisiddhA asaGkhyeyaguNAH, yavamadhyAdhastAtsiddhA vizeSAdhikAH, sarve vizeSAdhikAH / antaram / sarvastokA aSTasamayAnantarasiddhAH saptasamayAnantarasiddhAH SaTsamayAnantarasiddhA ityevaM yAvad dvisamayAnantarasiddhA iti saGkhyeya
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 guNAH / evaM tAvadanantareSu, sAntareSvapi sarvastokAH SaNmAsAntarasiddhAH, ekasamayAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, yavamadhyAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, adhastAdyavamadhyAntarasiddhA asaGkhyeyaguNAH, upariyavamadhyAntarasiddhA vizeSAdhikAH, sarve vizeSAdhikAH / saGkhyA / sarvastokA aSTottarazatasiddhAH viparItakramAtsaptottarazatasiddhAdayo yAvat paJcAzat ityanantaguNAH / ekonapaJcAzadAdayo yAvatpaJcaviMzatirityasaGkhyeyaguNAH / caturviMzatyAdayo yAvadeka iti saGkhyeyaguNAH / viparItahAniryathA - sarvastokA anantaguNahAnisiddhAH, asaGkhyeyaguNahAnisiddhA anantaguNAH saGkhyeyaguNahAnisiddhA saGkhyeyaguNA iti / I evaM nisargAdhigamayoranyatarajaM tattvArthazraddhAnAtmakaM zaGkAdyaticAraviyuktaM prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM vizuddhaM samyagdarzanamavApya samyagdarzanopalambhAd vizuddhaM ca jJAnamadhigamya nikSepapramANanayanirdezasatsaGkhyAdibhirabhyupAyairjIvAdInAM tattvAnAM pAriNAmikaudayikaupazamikakSAyopazamikakSAyikAnAM bhAvAnAM svatattvaM viditvA AdimatpAriNAmikaudayikAnAM ca bhAvAnAmutpattisthityanyatAnugrahapralayatattvajJo virakto nistRSNastriguptaH paJcasamito dazalakSaNadharmAnuSThAnAt phaladarzanAcca nirvANaprAptiyatanayAbhivardhita zraddhAsaMvego bhAvanAbhirbhAvitAtmA'nuprekSAbhiH sthirIkRtAtmAnabhiSvaGgaH saMvRtatvAnnirAsravatvAdviraktatvAnnistRSNatvAcca vyapagatAbhinavakarmopacayaH parISahajayAdvAhyAbhyantarataponuSThAnAdanubhAvatazca samyagdRSTiviratAdInAM ca jinaparyantAnAM pariNAmAdhyavasAyavizuddhisthAnAntarANAmasaGkhyeyaguNotkarSaprAptyA pUrvopacitakarma nirjarayan sAmAyikAdInAM ca sUkSmasamparAyAntAnAM saMyamavizuddhisthAnAnAmuttarottaropalambhAtpulAkAdInAM ca nirgranthAnAM saMyamAnupAlanavizuddhisthAnavizeSANAmuttarottarapratipattyA ghaTamAno'tyantaprahINArtaraudradhyAno dharmadhyAnavijayAda
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 39 vAptasamAdhibalaH zukladhyAnayozca pRthaktvaikatvavitarkayoranyatarasminvartamAno nAnAvidhAnRddhivizeSAnprApnoti / tadyathA__ AmarSoMSadhitvaM vipuDauSadhitvaM sarvauSadhitvaM zApAnugrahasAmarthyajananImabhivyAhArasiddhimIzitvaM vazitvamavadhijJAnaM zarIravikaraNAGgaprAptitAmaNimAnaM laghimAnaM mahimAnamaNutvam / aNimA bisacchidramapi pravizyAsIta / laghutvaM nAma laghimA vAyorapi laghutaraH syAt / mahattvaM mahimA merorapi mahattaraM zarIraM vikurvIta / prAptirbhUmiSTho'GgalyagreNa meruzikharabhAskarAdInapi spRzet / prAkAmyamapsu bhUmAviva gacchet bhUmAvapsviva nimajjedunmajjecca / jaGghAcAraNatvaM yenAgnizikhAdhUmanIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotiSkarazmivAyUnAmanyatamamapyupAdAya viyati gacchet / viyadgaticAraNatvaM yena viyati bhUmAviva gacchet zakunivacca praDInAvaDInagamanAni kuryAt / apratighAtitvaM parvatamadhyena viyatIva gacchet / antardhAnamadRzyo bhavet / kAmarUpitvaM nAnAzrayAnekarUpadhAraNaM yugapadapi kuryAt / tejonisarge sAmarthyamityetadAdi / iti indriyeSu matijJAnavizuddhivizeSAddUrAt sparzanAsvAdanaghrANadarzanazravaNAni viSayANAM kuryAt / saMbhinnajJAnatvaM yugapadanekaviSayaparijJAnamityetadAdi / mAnasaM koSThabuddhitvaM bIjabuddhitvaM padaprakaraNoddezAdhyAyaprAbhRtavastupUrvAGgAnusAritvamRjumatitvaM vipulamatitvaM paracittajJAnamabhilaSitArthaprAptimaniSTAnavAptItyetadAdi / _vAcikaM kSIrAstravitvaM madhvAsravitvaM vAditvaM sarvarutajJatvaM sarvasattvAvabodhanamityetadAdi / tathA vidyAdharatvamAzIviSatvaM bhinnAbhinnAkSaracaturdazapUrvadharatvamiti / tato'sya nistRSNatvAt teSvanabhiSaktasya mohakSapakapariNAmAvasthasyASTAviMzatividhaM mohanIyaM niravazeSataH prahIyate / tatazchadmasthavItarAgatvaM prAptasyAntarmuhUrtena jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANi yugapadazeSataH prahIyante /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 tataH saMsArabIjabandhanirmuktaH phalabandhanamokSApekSo yathAkhyAtasaMyato jinaH kevalI sarvajJaH sarvadarzI zuddho buddhaH kRtakRtyaH snAtako bhavati / tato vedanIyanAmagotrAyuSkakSayAtphalabandhananirmukto nirdagdhapUrvopAttendhano nirupAdAna ivAgniH pUrvopAttabhavaviyogAdhetvabhAvAccottarasyAprAdurbhAvAcchAntaH saMsArasukhamatItyAtyantikamaikAntikaM nirupamaM niratizayaM nityaM nirvANasukhamavApnotIti / evaM tattvaparijJAnAdviraktasyA''tmano bhRzam / nirAsravatvAcchinnAyAM navAyAM karmasantatau // 1 // pUrvAjitaM kSapayato yathoktaiH kSayahetubhiH / saMsArabIjaM kAtsnye na mohanIyaM prahIyate // 2 // tato'ntarAyajJAnaghnadarzanaghnAnyanantaram / prahIyante'sya yugapat trINi karmANyazeSataH // 3 // garbhasUcyAM vinaSTAyAM yathA tAlo vinazyati / tathA karmakSayaM yAti mohanIye kSayaM gate // 4 // tataH kSINacatuSkarmA prAptoyathAkhyAtasaMyamam / bIjabandhananirmuktaH snAtakaH paramezvaraH // 5 // zeSakarmaphalApekSaH zuddho buddho nirAmayaH / sarvajJaH sarvadarzI ca jino bhavati kevalI // 6 // kRtsnakarmakSayAdUrdhvaM nirvANamadhigacchati / yathA dagdhendhano vahninirupAdAnasantatiH // 7 // dagdhe bIje yathAtyantaM prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe nArohati bhavAGkaraH // 8 // tadanantaramevordhvamAlokAntAtsa gacchati / pUrvaprayogAsaGgatvabandhacchedordhvagauravaiH // 9 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 kulAlacakre dolAyAmiSau cApi yatheSyate / pUrvaprayogAtkarmeha tathA siddhagatiH smRtA // 10 // sUtra mRllepasaGganirmokSAdyathA dRSTA'psvalAbunaH / karmasaGgavinirmokSAttathA siddhagatiH smRtA // 11 // eraNDayantrapeDAsu bandhacchedAdyathA gatiH / karmabandhanavicchedAtsiddhasyApi tatheSyate // 12 // UrdhvagauravadharmANo jIvA iti jinottamaiH / adhogauravadharmANa: pudgalA iti coditam // 13 // yathAdhastiryagUrdhvaM ca loSTavAyvagnivItayaH / svabhAvataH pravartante tathordhvaM gatirAtmanAm // 14 // atastu gativaikRtyameSAM yadupalabhyate / karmaNaH pratighAtAcca prayogAcca tadiSyate // 15 // adhastiryagathordhvaM ca jIvAnAM karmajA gatiH / Urdhvameva tu taddharmA bhavati kSINakarmaNAm // 16 // dravyasya karmaNo yadvadutpattyArambhavItayaH / samaM tathaiva siddhasya gatimokSabhavakSayAH // 17 // utpattizca vinAzazca prakAzatamasoriha | yugapadbhavato yadvat tathA nirvANakarmaNoH // 18 // tanvI manojJA surabhiH puNyA paramabhAsvarA / prAgbhArA nAma vasudhA lokamUni vyavasthitA // 19 // nRlokatulyaviSkambhA sitacchatranibhA zubhA / UrdhvaM tasyAH kSiteH siddhA lokAnte samavasthitAH // 20 // tAdAtmyAdupayuktAste kevalajJAnadarzanaiH / samyaktvasiddhatAvasthA hetvabhAvAcca niSkriyAH // 21 // 41
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 tato'pyUrdhvaM gatisteSAM kasmAnnAstIti cenmatiH / dharmAstikAyasyAbhAvAtsa hi heturgateH paraH // 22 // saMsAraviSayAtItaM muktAnAmavyayaM sukham / avyAbAdhamiti proktaM paramaM paramarSibhiH // 23 // syAdetadazarIrasya jantornaSTASTakarmaNaH / kathaM bhavati muktasya sukhamityatra me zRNu // 24 // loke catuSvihArtheSu sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve vipAke mokSa eva ca // 25 // sukho vahniH sukho vAyurviSayeSviha kathyate / duHkhAbhAve ca puruSaH sukhito'smIti manyate // 26 // puNyakarmavipAkAcca sukhamiSTendriyArthajam / karmaklezavimokSAcca mokSe sukhamanuttamam // 27 // sukhaprasuptavat kecidicchanti parinirvRtim / tadayuktaM kriyAvattvAt sukhAnuzayatastathA // 28 // zramaklamamadavyAdhimadanebhyazca sambhavAt / mohotpattervipAkAcca darzanaghnasya karmaNaH // 29 // loke tatsadRzo hyarthaH kRtsne'pyanyo na vidyate / upagIyeta tad yena tasmAnnirupamaM sukham ||30| liGgaprasiddheH prAmANyAdanumAnopamAnayoH / atyantaM cAprasiddhaM tad yattenAnupamaM smRtam // 31 // pratyakSaM tadbhagavatAmarhatAM taizca bhASitam / gRhyate'stItyataH prAjJairna chadmasthaparIkSayA // 32 // 42 sUtra yastvidAnIM samyagdarzanajJAnacaraNasampanno bhikSurmokSAya ghaTamAnaH kAlasaMhananAyurdoSAdalpazaktiH, karmaNAM cAtigurutvAdakRtArthaM evoparamati,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 43 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sa saudharmAdInAM sarvArthasiddhAntAnAM kalpavimAnavizeSANAmanyatame devatayopapadyate / tatra sukRtakarmaphalamanubhUya sthitikSayAt pracyuto dezajAtikulazIlavidyAvinayavibhavaviSayavistaravibhUtiyukteSu manuSyeSu pratyAyAtimavApya punaH samyagdarzanAdivizuddhabodhimavApnoti / anena sukhaparamparAyuktena kuzalAbhyAsAnubandhakrameNa paraM trirjanitvA sidhyatIti // 10-7 / / - bhASyaprazastiH vAcakamukhasya zivazriyaH prakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandikSamaNasyaikAdazAGgavidaH // 1 // vAcanayA ca mahAvAcakakSamaNamuNDapAdaziSyasya / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrteH // 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenAya'm // 3 // arhadvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / duHkhArtaM ca durAgamavihatamati lokamavalokya // 4 // idamuccai garavAcakena sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastattvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham // 6 // // iti tattvArthAdhigame svopajJabhASyasamete dazamo'dhyAyaH samAptaH // // samAptazcAyaM granthaH // bhASyArtha- kSetra, 11, gati, siMga, tIrtha, yAritra prtyesuddhbodhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpabadutva A bAra anuyoga dvArA siddhanA(siddhanI vicAraNA mATe) che. A bAra tArothI siddho sAdhya che. sAdhya, anugamya, citya ane vyAkhyaya(=vyAkhyAna
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 karavA yogya) A badhA zabdono eka ja artha che. temAM(=siddhonI vicAraNAmAM) pUrvabhAva(=atItakALa)prajJApanIya ane pratyutpannabhAva (=vartamAnakALa)prajJApanIya e be nayo che tenAthI (pUrvabhAvaprajJApanIya ane pratyutpannabhAvaprajJApanIya e be nayothI) karAyelo anuyoga (=vyAkhyA)vizeSa che, arthAt vizeSa vyAkhyA che. te A pramANe-- (1) kSetra-- kayA kSetramAM siddha thAya che tenI vicAraNA pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne siddhikSetramAM siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne paMdara karmabhUmimAM janmelo jIva siddha thAya che. saMharaNane AzrayIne manuSyakSetramAM siddha thAya che. temAM pramattasaMyata ane devarita jIvo saMharaNa karAya che. sAdhvI, avedI, parihAravizuddhisaMyata, pulAka, apramatta, caudapUrvadhara ane AhArakazarIrI A jIvo saMharaNa karAtA nathI. RjusUtra ane zabdAdi traNa nayo pratyutpannabhAvane AzrayIne prajJApanIya che. bAkInA nayo ubhayabhAvane AzrayIne prajJApanA kare che. (2) kALa-- ahIM paNa be naya che. kALadvAramAM kayA kALamAM siddha thAya che tenI vicAraNA che. pratyupannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne akALe siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne janmathI ane saMharaNathI e be vicAraNA che. temAM avasarpiNI, utsarpiNI ane noavasarpiNI-noutsarpiNImAM janmelo siddha thAya che. A pramANe sAmAnyathI che. vizeSathI to avasarpiNImAM suSamaduSama(=trIjA) ArAmAM saMkhyAtA varSo bAkI rahe tyAre siddha thAya che. duSamasuSama (=cothA) ArAmAM sarvakALamAM janmelo siddha thAya che. cothA ArAmAM janmelo pAMcamA ArAmAM siddha thAya che. pAMcamAM ArAmAM janmelo siddha thato nathI. A sivAyanA kALamAM janmelo jIva siddha thato ja nathI. saMharaNane AzrayIne avasarpiNI, utsarpiNI ane noavasarpiNInoutsarpiNI ema sarvakALe siddha thAya che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 45 (3) gati pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne siddhigatimAM siddha thAya che. bAkInA nayo anaMtara pazcAtakRtagatika ane ekAMtara pazcAtakRtagatika ema be prakAre che. temAM anaMtara pazcAtakRtagatikane AzrayIne manuSyagatimAM siddha thAya che. ekAMtara pazcAtakRtagatikane AzrayIne sarvagatimAMthI Avelo manuSya siddha thAya che. (4) liMga- strI, puruSa ane napuMsaka ema traNa ligo che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne vedarahita manuSya siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne anaMtara pazcAtkRtagatika ane paraMpara pazcAskRtagatikane AzrayIne traNeya liMgothI siddha thAya che. (5) tIrtha- tIrthakaronA tIrthamAM tIrthakara siddho hoya che. notIrthakara siddho tIrthakaranA tIrthamAM hoya che. atIrthakara siddho tIrthakaranA tIrthamAM hoya che. e pramANe tIrthakarI tIrthamAM siddha thayelA jIvo paNa hoya che. liMga- vaLI liMgamAM anya vikalpa kahevAya che. dravyaliMga-bhAvaliMga ane aliMga. pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne liMgarahita (manuSya) siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyanA bhAvaliMgane AzrayIne svaliMgamAM siddha thAya che. dravyaliMga-svaliMga, anyaliMga ane gRhiliMga ema traNa prakAranuM che. tene AzrayIne vikalpa karavA yogya che. saghaLA jIvo bhAvaliMgane pAmelA siddha thAya che. (6) cAritra- pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne nacAritrI noacAritrI siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIya anaMtara pazcAkRtika ane paraMpara pazcAskRtika ema be prakAre che. anaMtara pazcAtakRtikanI vyaMjita ane avyaMjitamAM vicAraNA che. atyaMjitamAM tricAritrapazcAtakRta, catuSAritrapazcAtakRta, paMcacAritrapazcAtakRta ema traNa bheda che. vyaMjitamAM sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta pazcAdbhUta siddho hoya che. chedopasthApanIya, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta pazcAskRta siddho hoya che. sAmAyika-chedopasthApya-sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 pazcAtakRta siddho hoya che. chedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMpAyayathAkhyAta pakSAkRta siddho hoya che. sAmAyika-chedopasthApyaparihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta pazcAdbhUta siddho hoya che. (7) pratyekabuddhabodhita- AnI vyAkhyAnA vikalpo cAra prakAre che. te A pramANe- svayaMbuddhasiddho hoya che. svayaMbuddhasiddha tIrthaMkarasiddha ane pratyekabuddhasiddha ema be prakAranA che. buddhabodhitasiddhano trIjo ane cotho vikalpa A pramANe che- parabodhakasiddha ane svacchakArisiddha. (8) jJAna- ahIM pratyutpannabhAvaprajJApanIyatAnI apekSAe kevalI siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyatAnA anaMtarapazcAkRtika ane paraMparapazcAtakRtika ema be prakAra che. ane tenI vyaMjita ane avyaMjitamAM vicAraNA che. atyaMjitamAM be, traNa ke cAra jJAnathI siddha thAya che. vyaMjitamAM mati-zrata e be jJAnathI siddha thAya che. mati-zrutaavadhi ke mati-zruta-mana:paryava e traNa jJAnathI siddha thAya che. (9) avagAhanA- koNa kaI avagAhanAmAM vartato siddha thAya che. avagAhanA utkRSTa ane jaghanya ema be prakAranI che. utkRSTa avagAhanA 2 thI 9 dhanuSathI yukta evA 500 dhanuSya utkRSTa avagAhanA che. 2 thI 9 aMgulIna sAta hAtha jaghanya avagAhanA che. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne A zarIra avagAhanAomAM siddha thAya che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne potAnA zarIra pramANe trIjo bhAga nyUna evI A ja avagAhanAmAM siddha thAya che. (10)aMtara- A dvAramAM siddha thatA jIvonuM aMtara keTaluM paDe che tenI vicAraNA che. aMtara vinA ane aMtara sahita siddha thAya che. temAM aMtara vinA jaghanyathI 2 samaya sudhI ane utkRSTathI ATha samaya sudhI siddha thAya che. aMtara sahita jaghanyathI eka samaya pachI ane utkRSTathI 6 mAsa pachI siddha thAya che. (11)saMkhyA-eka samayamAM keTalA siddha thAya? jaghanyathI eka ane utkRSTathI ekaso ATha siddha thAya.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 47 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 (12)alpabadutva- A dvAramAM kSetra vagere agiyAra anuyoga vAronuM alpabahuta kahevA yogya che. te A pramANe- (1) kSetra- kSetrasiddhonuM alpabadutva janmathI ane saMharaNathI ema be rIte tathA karmabhUmisiddho ane akarmabhUmisiddho ema be rIte vicAravuM. temAM saMharasiddho sauthI thoDA che. (tenAthI) janmathI siddho asaMkhyaguNA che. saMkaraNa parakRta ane svayaMkRta ema be prakAre che. devakarmathI ane cAraNa-vidyAdharothI karAyeluM saMkaraNa parata che. svayaMskRta saMtaraNa cAraNa-vidyAdharonuM ja hoya che. A kSetrono vibhAga karmabhUmiakarmabhUmi-samudro-dvIpo, upara, nIce ane tiU ema traNa loka che. temAM Urdhvalokasiddho sauthI thoDA che (enAthI) adholokasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI ticchalokasiddho saMkhyAtaguNA che. samudrasiddho sauthI ochA che. (tenAthI) dvIpasiddho saMkhyAtaguNA che. e pramANe A avyaMjitamAM kahyuM. vyaMjitamAM paNa lavaNasamudrasiddho sarvathI ochA che. tenAthI kAlodadhi samudrasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI jaMbUDhIpasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI dhAtakIkhaMDasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI puSkarArdhadrIpasiddho saMkhyAtaguNA che. (2) kALa- kALanA traNa vibhAga che. avasarpiNI, utsarpiNI ane noavasarpiNI-noutsarpiNI. ahIM siddhonA alpabadutvamAM vyaMjita ane atyaMjita evo vizeSa anugama karavo. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne utsarpiNI siddho sauthI thoDA che. enAthI avasarpiNIsiddho vizeSAdhika che. enAthI noavasarpiNI-noutsarpiNIsiddho saMkhyAtaguNA che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne akALe siddha thAya che. AmAM alpabadutva nathI. (3) gati pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne siddhigatimAM siddha thAya che. AmAM alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyanA anaMtara pazcAtakRtikane AzrayIne manuSyagatimAM siddha thAya che. AmAM alpabadutva
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 nathI. paraMpara pazcAtakRtikane AzrayIne anaMtaragati vicArAya che. te A pramANe- tiryaMcayonimAMthI AvelA anaMtaragatisiddho sauthI thoDA che. tenAthI manuSyomAMthI AvelA anaMtaragatisiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI nArakomAMthI AvelA anaMtaragatisiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI devomAMthI AvelA anaMtaragatisiddho saMkhyAtaguNA che. (4) liMga- pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne vedarahita siddha thAya che. AmAM alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne napuMsakaliMgasiddho sauthI thoDA che. tenAthI strIliMgasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI puruSaliMgasiddho saMkhyAtaguNA che. (5) tIrtha- tIrthaMkarasiddho sauthI thoDA che. tenAthI tIrthakaranA tIrthamAM notIrthaMkarasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI tIrthakaratIrthasiddhanapuMsako saMkhyAtaguNA che. tenAthI tIrthakaratIrthasiddhastrIo saMkhyAtaguNA che. tenAthI tIrthakaratIrthasiddhapuruSo saMkhyAtaguNA che. (6) cAritra- ahIM paNa pratyutpannabhAvaprajJApanIya ane pUrvabhAvaprajJApanIya evA be nayo che. temAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne nocAritrI-noacAritrI siddha thAya che. AmAM alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne vyaMjita ane atyaMjitamAM vicAraNA karavI. temAM atyaMjitamAM siddho sauthI thoDA che. tenAthI pAMca cAritrasiddho ane cAra cAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI traNa cAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. vyaMjitamAM sAmAyika-chedopasthApyaparihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtacAritrasiddho sauthI thoDA che. (tenAthI) chedopasthApya-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtacAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI sAmAyika-chedopasthApyasUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtacAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI sAmAyika-parihAravizuddhi-sUkSmasaMparAya-yathAkhyAtacAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI sAmAyika-sUkSmasaMpAya-yathAkhyAtacAritrasiddho
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 saMkhyAtaguNA che. tenAthI chedo pasthApya-sUkSmasaMparAya ane yathAvAtacAritrasiddho saMkhyAtaguNA che. (7) pratyekabuddhabodhita pratyekabuddhasiddho sauthI thoDA che, tenAthI buddhabodhitasiddhanapuMsako saMkhyAtaguNA che. tenAthI buddhabodhitasiddhastrIo saMkhyAtaguNI che. tenAthI buddhabodhitasiddhapuruSo saMkhyAtaguNA che. (8) jJAna- A dvAramAM koNa kayA jJAnathI siddha thAya che tenI vicAraNA che. pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne sarva kevalI siddha thAya che. kevalI kevalajJAnathI yukta siddha thAya che. AmAM alpabadutva nathI. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne be jJAnasiddho sauthI thoDA che. tenAthI cAra jJAnasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI traNa jJAnasiddho saMkhyAtaguNA che. A avyaMjitanI vAta karI. vyaMjitamAM paNa matizrutajJAnasiddho sauthI thoDA che. tenAthI mati-zruta-avadhi-mana:paryavajJAnasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI mati-zruta-avadhijJAnasiddho saMkhyAtaguNA che. (9) avagAhanA- jaghanya avagAhanAvALA siddho sauthI thoDA che. enAthI utkRSTa avagAhanAvALA siddho asaMkhyAtaguNA che. tenAthI yavamadhya siddho asaMkhyAtaguNA che. tenAthI yavamadhyanI upara siddha thayelA asaMkhyAtaguNA che. tenAthI yavamadhyanI nIce siddha thayelA vizeSAdhika che. badhA maLIne vizeSAdhika che. (10)aMtara- ATha samaya anaMtarasiddho sauthI thoDA che. sAta samaya anaMtarasiddho, cha samaya anaMtarasiddho e pramANe yAvat be samaya anaMtarasiddho sudhI siddho saMkhyAtaguNA jANavA. A pramANe anaMtaramAM kahyuM. aMtarasahitamAM paNa chamAsa aMtarasiddho sauthI thoDA che. tenAthI eka samaya aMtarasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI yavamadhya aMtarasiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI nIcenA yavamadhya aMtarasiddho asaMkhyAtaguNA che. tenAthI uparanA yavamadhya aMtarasiddho vizeSAdhika che. badhA maLIne vizeSAdhika che. -
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 (11)saMkhyA- ekaso ATha siddhI sauthI thoDA che. have viparIta kramathI ekaso sAta siddhothI AraMbhI pacAsa siddho sudhInA siddho anaMtaguNA che. have ogaNapacAsathI AraMbhI paccIsa sudhInA siddho asaMkhyAtaguNA che. have covIsathI AraMbhI eka sudhInA siddho saMkhyAtaguNA che. viparItahAni A pramANe che- anaMtaguNahAnisiddho. sauthI thoDA che. tenAthI asaMkhyaguNahAnisiddho anaMtaguNA che. tenAthI saMkhyAtaguNahAnisiddho saMkhyAtaguNA che. A pramANe nisarga ke adhigama e bemAMthI koI ekathI utpanna thayeluM ane tattvArthazraddhAnarUpa, zaMkAdi aticArathI rahita ane zama-saMveganirveda-anukaMpA-Astikya lakSaNavALuM, vizuddha samyagdarzanane prApta karIne ane samyagdarzananI prAptithI vizuddhajJAnane meLavIne nikSepapramANa-naya-nirdeza-satu-saMkhyA vagere upAyathI jIvAdi tattvone ane pAriNAmika-audayika-aupathamika-kSAyopathamika ane kSAyika bhAvonuM svarUpa jANIne Adimatu pAriNAmika-audayika bhAvonI utpattisthiti-anyatAnugraha-pralayarUpa tattvane jANanAro virakta thAya che. tRSNArahita thAya che. traNa guptithI gupta thAya che. pAMca samitithI samita thAya che. darzanalakSaNavALA dharmanA AcaraNathI ane phaLa jovAthI mokSanI prApti mATe karAtI yatanAthI vRddhi karAyelI zraddhA ane saMvegavALo thAya che. AtmAne bhAvanAothI bhAvita kare che. anuprekSAthI AtmAne sthira kare che ane rAgathI rahita bane che. saMvaravALo hovAthI, Azravarahita thavAthI, virakta thavAthI ane tRSNAthI rahita thavAthI navA karmone ekaThA karato nathI. parISahone jItavAthI ane bAhya-atyaMtaratapane AcaravAthI ane anubhAvathI samyagdaSTi ane viratathI prAraMbhI jina sudhInA pariNAma adhyavasAyanI vizuddhinA sthAnomAMthI koI eka sthAnanI asaMkhyayaguNavRddhinI prAptinI pUrve ekaThA karelA karmonI nirjarA karato sAmAyikathI mAMDI sUkSmasaMgharAya sudhInA saMyamavizuddhisthAnomAM pachI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 51 pachInA vizuddhisthAnonI prApti thavAthI pulAka vage2e nigraMthonA saMyamanuM pAlana karavAthI pachI pachInA vizuddhisthAnonI prAptithI jenA AtaMraudradhyAna atyaMta kSINa thai gayA che evA te dharmadhyAna para vijaya meLavavAthI samAdhibaLane prApta kare che ane pRthavitarka ane ekatvavitarka e be zukladhyAnamAMthI koi eka dhyAnamAM vartato evo te vizeSa prakAranI vividha Rddhione pAme che. te A pramANe- Amarza auSadhi-vidhruauSadhi-sarvoSadhi-zApa-anugrahasAmarthyajananI abhivyavahArasiddhi, izitva, vazitva, avadhijJAna, zarIravikaraNAMgaprAptitA, aNimA, laghimA, mahimA, aNutva (Rddhione pAme che. temAM)- aNimA eTale kamaLanA nALamAM(=DAMDImAM) pravezIne rahe. laghutva eTale halakApaNuM. laghutva(labdhi)thI vAyuthI paNa adhika halako thAya. mahattva eTale moTAi. mahattvalabdhithI meruthI paNa moTuM zarIra viSurve. prApti eTale bhUmi para rahelo AMgaLInA agrabhAgathI meruzikharane athavA sUrya vagerene paNa sparze. prAkAmya eTale pANImAM bhUminI jema cAle ane bhUmimAM paNa pANInI jema DUbe ane upara Ave. jaMghAcAraNalabdhithI agnijvALA, dhUmADo, barapha, jhAkaLa, vAdaLanA pANInI dhArA, karoDiyAnI jALa, sUryanA kiraNo ane vAyu A badhAmAMthI koi ekanuM paNa (AlaMbana) laine AkAzamAM jAya. AkAzagati cAraNatvalabdhithI AkAzamAM bhUminI jema jAya ane pakSInI jema upara-nIce ane tirjI gamana kare. apratighAtitva eTale parvatanA madhyamAMthI AkAzanI jema jAya. aMtardhyAna eTale adazya thAya. kAmarUpitva eTale judA judAmAM rahelA aneka rUpone ekI sAthe paNa dhAraNa kare. tejolezyAne pragaTAvavAnuM sAmarthya ityAdi. indriyomAM(indriya saMbaMdhI) matijJAnanI vizuddhivizeSathI dUrathI paNa viSayone grahaNa kare, arthAt sparzI zake, svAda lai zake, suMghI zake, joi zake ane sAMbhaLI zake. saMbhinnajJAnatva eTale aneka viSayonuM ekI sAthe jJAna thAya. ityAdi.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 mAnasa, koSTabuddhitva, bIjabuddhitva, padAnusAritva, prakaraNAnusAritva, uddezAnusAritva, adhyAyanusAritva, prAbhRtAnusAritva, vastuanusArita, pUrvAgAnusAritva, Rjumatitva, vipulamatitva, paracittajJAna, abhilakSitArthaprApti, aniSTanI aprApti ityAdi. vAcika, kSIrAgnavitva, madhuAgnavitva, voditva, sarvarutajJatva, sarvasattAvabodha ItyAdi. tathA vidyAdharata, AzIviSatva, bhinnabhinnAkSaratva, caturdazapUrvatva e pramANe Rddhio prApta thAya che. tyAra bAda tRSNAthI rahita hovAthI temAM(RddhiomAM) AsaktithI rahita mohane khapAvavAnA pariNAmamAM rahelA e mahAtmAnuM aThThAvIza prakAranuM mohanIyakarma saMpUrNapaNe kSaya pAme che. tethI chabastha vItarAgapaNAne pAmelA e mahAtmAnA aMtarmuhUrtamAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya ekI sAthe saMpUrNapaNe kSaya pAme che. tyArabAda saMsArarUpa bIjanA baMdhanathI saMpUrNa mukta phaLabaMdhananI muktinI apekSAvALo, yathAkhyAtasayata, jina, kevalI, sarvajJa, sarvadarzI, zuddha, buddha, kRtakRtya ane snAtaka thAya che. tyArabAda vedanIya, nAma, gotra ane AyuSyano kSaya thavAthI, phaLabaMdhanathI saMpUrNa mukta, pUrve lIdhelA kASTho baLI gayA che jenA ane je navA kASThone leto nathI evo agni jema zAMta thAya che tema AtmApUrvegrahaNa karelA bhavanA viyogathI ane hetuno abhAva hovAthI navA bhavanI utpatti na thavAthI zAMta thAya che. tathA saMsArasukha oLaMgIne AtyaMtika, ekAMtika, nirupama, niratizaya ane nitya mokSasukhane prApta kare che. samyagdarzana, jJAna ane cAritrathI saMpanna ane mokSa mATe prayatna karato je sAdhu hamaNAM kALa-saMvanana ane AyuSyanA doSathI alpazaktivALo che tathA karmathI atibhArI hovAthI kRtArtha thayA vinA ja
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 53 aTakI jAya che, te sAdhu saudharma vagere kalpomAM ke sarvArthasiddha sudhInA vimAna vizeSomAMthI koIpaNa eka kalpamAM ke vimAnamAM devarUpe utpanna thAya che. tyAM sukRta karmaphaLane anubhavIne sthitinA kSayathI velo deza-jAtikula-zIla-vidyA-vinaya-vibhava-viSaya-vistAra-vibhUtithI yukta manuSyomAM janma pAmIne pharI samyagdarzanAdi vizuddhabodhine prApta kare che. A sukhaparaMparAthI yukta evA kuzala abhyAsanA anukramathI utkRSTathI traNavAra utpanna thaIne siddha thAya che. noMdha- bhASyamAM rahelA zlokono artha TIkAmAM AvI jato hovAthI ahIM teno artha lakhyo nathI. (10-7) bhASyaprazasti jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcaka mukhyanA praziSya agiyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdikSamAzramaNanA ziSya vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDapAdanA ziSya vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsasUtagotravALI (umA nAmanI) mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA kusumapura(pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA uccanAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra ane mananAM) duHkhothI pIDita tathA durAgamathI (mithyAzAstrothI) naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI che. je tattvArthAdhigama nAmanA zAstrane jANaze ane temAM kahyA mujaba karaze te avyAbAdha sukharUpa paramArthane(=mokSane) alpakALamAM prApta karaze. TIkA- kSetrAdInAmalpabahutvAntAnAM dvandvaH, kSetrAdIni ca dvAdazApi dvArANi pratipadaM darzayati bhASyeNa,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 tatra kSetramAkAzaM jIvapudgalAnAM nivAsagativizeSaNAt lokAkAzaparigrahaH, tasyApi lokAkAzasyaikadezagrahaNaM, arddhatRtIyA dvIpAH samudradvayamISatprAgbhAropalakSitazca gaganapradeza iti / kAlo'nAdiranantastasyApyutsarpiNyavasarpiNI anutsarpiNyavasarpiNI ca grAhyA / gatirnArakAdibhedena caturvidhA / liGgaM puMstrInapuMsakAkhyaM, athavA dravyaliGgaM bhAvaliGgamaliGgamiti / tIrthamiti tIrthakaratvaM prApya siddha ityAdivikalpaM / cAritraM sAmAyikAdi mUlaguNottaraguNabhedaM / pratyekabuddhabodhitaH svayaMbuddhasiddhAdibhedaM / jJAnaM matizrutAdibhedaM / avagAhanamiti zarIrAvagAhagrahaNaM / antaramekasamayAdikaM SaNmAsAntaM / saGkhyetyekasmin samaye kiyantaH sidhyantItyAdi / alpabahutvamiti kSetrasiddhAdyantaHpAtinAM parasparaM cintyate, etAni dvAdazAnuyogadvArANi siddhasya siddhatvalAbhe kAraNAni bhavanti, etadeva spaSTayati-'ebhirityAdi bhASyaM, tatra-asmin siddhavyAkhyAne kartavye dvau nayau pUrvabhAvaprajJApanIyaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca pUrvamatItaM bhAvaM prajJApayatIti, pUrvabhAvaprajJApanIyaH / pratyutpannaM-vartamAnaM bhAvaM prajJApayatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyaH / naigamAdiprasiddhanayebhyazca nemau vyatiriktau, eteSAmeva vAcoyuktibhedena grahaNam / tatra naigama-saGgrahavyavahArAH sarvakAlArthagrAhitvAt pUrvabhAvaprajJApanIyazabdavAcyAH / RjusUtra-zabda-samabhirUDhaivambhUtAstu vartamAnakAlArthapratigrAhitvAt
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 55 pratyutpannabhAvaprajJApanIyazabdavAcyA vijJeyAH / AbhyAM nayAbhyAM kSetrAdayo vyAkhyeyAH / tatkRtaH tAbhyAM kRto'nuyogavizeSo - vyAkhyAprakAraH / tadyathetyAdinA kSetraM nirUpayati kasmin kSetre sidhyati / tatra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhikSetre siddhyatIti tatra siddhaH pratiSThitaH, yathA cAgama:-"iha boMdiM caittANaM tattha gaMtUNa sijjhai " aprAptasthAnastu naiva siddhaH, kRtyazeSatvAt / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janma yatra jAtaH karmmabhUmiSu paJcasu bharateSu paJcasvairavateSu paJcasu videheSu siddhyati, saMharaNaM prati mAnuSakSetre sidhyati / sUtra saMharaNaM dvidhA-svakRtaM parakRtaM ca tatra svakRtaM cAraNAnAM vidyAdharANAM vecchAto viziSTasthAnAzrayaNaM, parakRtaM cAraNavidyAdharadevaiH pratyanIkatayA'nukampayA votkSipyAnyatra kSepaNaM saMharaNaM tacca na sarvasyaiva sAdhoH saMharaNaM samastItyetadvivekena darzayati tatra pramattasaMyatAH saMyatAsaMyatA dezaviratAH saMhriyante, kecidAhuH - aviratasamyagdRSTirapIti, amI punarna jAtucit saMhriyante zramaNI - saMyatItyarthaH apagatavedaH kSapitavedaH parihAravizuddhisaMyataH uktalakSaNaH tathA pulAkasaMyataH apramattasaMyataH caturdazapUrvadharaH AhArakazarIrIti ete saptApi na saMhriyante, , Agame'pi "samaNi avagatavedaM parihArapulAgamappamattaM ca / coddasapuvvi AhAragaM ca navi ko'vi saMharati // 1 // " RjusUtranayaH zabdAdayazca trayaH zabdasamabhirUDhaivambhUtAH pratyutpannabhAvaprajJApanIyA: varttamAnArthagrAhiNaH zeSA naigamAdayo nayA ubhayabhAvaM prajJApayantyatItaM varttamAnaM ceti, kAlatrayAbhyupagamAditi / kAla ityatrApi tadeva nayadvayaM kasmin kAle sidhyatIti ?, tatra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya akAle avidyamAnakAle ISatprAgbhAropalakSitagagane -sidhyati, na ca tatra kAlaH samasti, tatazca tatra sidhyati,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 56 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 itarasya tu janmanaH saMharaNatazca, tatra janmato'vasarpiNyAdiSu triSvapi jAtaH sidhyati, evaM tAvadavizeSataH, sAmAnyenetyarthaH, sa vizeSatastu avasarpiNyAM suSamaduSSamAyAM tRtIye kAlavibhAge saGkhyeyeSu varSeSu zeSeSu jAtaH siddhyati, duSSamasuSamAyAM sarvasyAM caturthe kAlavibhAge sarvatra siddhyati, duSSamasuSamAyAM jAto duSSamAyAM paJcame kAlavibhAge siddhyati, natu duSSamAyAM jAtaH kadAcit siddhyatIti, anyatretyatiduSSamAyAmapi jAto naiva sidhyati, saMharaNaM prati saMharaNaM vivakSyate yadA tadA sarvakAleSu avasarpiNyAdiSu triSvapi sidhyatIti / __gatidvAre pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatyAM sidhyati, nAnyasyAM gatau, zeSAstrikAlaviSayA nayA dviprakArAH-anantarapazcAtkRtagatikA ekAntarapazcAtkRtagatikAzcetyanantarA pazcAtkRtA gatiryeSAM te'nantarapazcAtkRtagatikAsteSAM manuSyagatyAM siddhyati, ekAntarAH pazcAtkRtA gatayo yena tasyApi avizeSeNa sarvagatibhyaH siddhyati, ekayA manuSyagatyA antaritAH-pazcAtkRtAH narakAdigatayo yenetyarthaH / liGgaM stryAdi tatra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya avedo vigataliGgaH siddhyati, liGgaM veda ityeko'rthaH, pUrvabhAvaprajJApanIyasya tu anantarapazcAtkRtagatikasya, anantarapazcAtkRtaliGgasyetyarthaH, gatau caturvidhAyAM niyamena liGga, liGge cAvazyaMbhAvinI gatiriti liGgazabdo noccaritaH, avinAbhAvAd yadevAnantaraM puMlliGgaM strIliGgaM napuMsakaliGgaM vA ekameva, ekAntarapazcAtkRtagatikasya cetyatrApi gatizabdo liGgavAcI, ekenAntareNa liGgena pazcAtkRtAni zeSaliGgAni yena tasya, tribhyo'pi liGgebhyaH sidhyati / tIrthamityatra santIti vidyante tIrthakarasiddhAH tIrthakaranAmakarmAnubhavanapUrvakAH siddhAH tIrthakarasiddhAH, te ca tIrthakaratIrthe tIrthakareNa prAk
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 pravartitaM tIrthaM tasmin sati punaH sa eva tIrthasya pravartayitA tIrthakaraH sidhyati, notIrthakarasiddhAH pratyekabuddhAH, te ca tIrthakaratIrthe, atIrthakarasiddhAH sAdhavaH tIrthakaratIrthe, evamuktena prakAreNa tIrthakarItIrthe siddhA api vAcyAH, tIrthakarItIrthatastIrthakarI siddhyatItyAdi / liGge punaranyo vikalpa ucyate nanu ca pUrvamevopanyasanIyaH syAt, satyameva, kSamyatAmidamekamAcAryasya, triprakAraM liGgaM dravyaliGgaM bhAvaliGgaM aliGgamiti, tatra pratyutpannagrAhiNo nayasya zuddhasyAliGga eva siddhyati, yato dravyaliGgaM na sambhavatyeva, dravyaliGgaM trividhaM-rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTakAdi svaliGga, anyaliGga bhautaparivrAjakAdiveSaH, gRhiliGgaM dIrghakezakacchabandhAdi, tadevaMvidhaM, dravyaliGgaM bhAjyaM, kadAcit saliGgaH kadAcidaliGga iti, bhAvaliGgaM zrutajJAnakSAyikasamyaktvacaraNAni, tatra kiJcidanuyAyi kiJcinnivarttate, zrutaM nAsti siddhe, kSAyikasamyaktvaM tu vidyate, caraNamapi sAmAyikAdi vyAvarttata eva, pUrvabhAvaprajJApanIyasya bhAvaliGgaM zrutAdikaM svaliGgaM tatrasthaH siddhyati, saGkhapatastu sarvo bhAvaliGgaprAptaH siddhyatIti niyamaH / cAritramiti vartamAnagrAhiNo nayasya nocAritrI noacAritrI siddhyati, nozabdaH sarvatra pratiSedhe, nAstyasya cAritraM sAmAyikAdi, noacAritrI dvau nau prakRtamarthaM gamyata ityapi vaktuM na zakyate, tasmAnna virato nAvirata iti, pUrvabhAvaprajJApanIyo dvidhA-anantarasya pazcAtkRtiH-pazcAtkaraNaM yatrAsAvanantarapazcAtkRtiko nayaH, asya tu yathAkhyAtacAritrI siddhyati, itarasya tu vyaJjite vyaktimApAdite spaSTIkRte vizeSite avyaJjite1. navame'dhyAye pulAkAdinirgrantheSu tIrthAdanantaraM liGgadvAramiti tIrthAnantaraM liGgadvAraparAmarzaH, vedarUpaliGgAnAM tIrthAt prAgbhAve'pi svaliGgasya tIrthe evotpAdAt nepathyarUpaliGgasya tIrthadvArAnantaraM cintyatA syAt / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 sAmAnyamAtre'vizeSite vaktavyaM, tatrAvyaJjite tricatuHpaJcacAritrapazcAtkRtikaH sidhyati, avizeSitamidaM, kAni trINi cAritrANi catvAri paJca vA?, ato vyaJjite sAmAyikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, athavA chedopasthApyaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtamiti tricAritrasya vikalpadvayaM, catuzcAritrasyApi vikalpadvayameva sujJAnaM, paJcacAritrasyaika eva vikalpaH / pratyekabuddhasiddha iti caturddhA vyAkhyAyate-tIrthakaraH pratyekabuddhaH parabodhakaH sveSTakArI ceti, tadyathetyAdinA darzayati, asti svayaMbuddhasiddhaH svayameva buddho nAnyena bodhitaH, sa dvividhaH-tIrthakaro'rhan tIrthakaranAmakarmodayabhAka, tathA paraH pratyekabuddhasiddhaH pratyekamekamAtmAnaM prati kenacinnimittena saJjAtajAtismaraNAdinA valkalacIriprabhRtayaH karakaNDvAdayazca pratyekabuddhAH, buddhabodhito'pi dvividhaH-buddhena-jJAtasiddhAntena viditasaMsArasvabhAvena bodhito buddhabodhitaH, parabodhakaH parasmAyupadezaM dadAti, aparaH punaH svasmai hitaM iSTaM sveSTaM tatkaraNazIlaH sveSTakArI, na parasmAyupadizati kiJciditi caturtho vikalpaH, ete catvAro'pi vikalpadvayamanupravizanti, tatra svayaMbuddhasiddha tIrthakaraH pratyekabuddhazca, buddhabodhitasiddhe parabodhakaH sveSTakArI ceti / jJAnamityatrApi tAveva dvau nayau, tatra vartamAnakAlagrAhiNaH kevalajJAnavAn siddhayati, itaro dvividhaH, tatrAnantaraM kadAcit kiJcit jJAnaM bhavati, paramparapazcAtkRtikasyAvyaJjite vyaJjite ceti catvAro vikalpAH, tatrAvyaJjite dve trINi catvAri vA jJAnAni pazcAtkRtAni, vyaJjite mati 1. yadyapi sAmAyikamantarA na chedopasthApyasambhavaH tathApi mUlAnavasthApyAdinA tadvinAze tricatuzcaritravikalpayoruttaravikalpasambhavaH / /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 pa9 zrutavAn matizrutAvadhimAn matizrutamanaHparyAyavAn vA matizrutA'vadhimanaHparyAyavAn sidhyatIti / avagAhaneti AtmanaH zarIre'vagAhaH-anupravezaH saGkocavikAzadharmatvAdAtmanaH, taccharIraM kiMpramANamiti cintyate, avagAhanA caramazarIre, sA'vagAhanA dvidhA-utkRSTA jaghanyA ca, tatrotkRSTA paJcadhanuHzatAni dhanuHpRthaktvenAdhikAni, dviprabhRtyA navabhyaH pRthaktvasaMjJA, etaccotkRSTaM dehamAnaM marudevIprabhRtInAM sambhavati, tIrthakarANAM paJcaiva dhanuHzatAni utkRSTA, jaghanyA ca saptahastA tIrthakarANAmeva, (dvihastA) aGgalapRthaktvonA, sAmAnyena tu jaghanyA dvihastAnAmeva kUrmAsutAdInAmiti, tatra pUrvabhAvaprajJApanIyasya etAsvevAvagAhanAsu sidhyati, pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya tu yathAsvaM paJcadhanuHzatAdikAsu tRtIyabhAgahInAsu sidhyatIti / antaramiti sidhyatAM jIvAnAmantaramanantaraM ca, tatrAntarameko vartamAnasamaye siddhastato'nyaH kiyatA kAlena setsyatIti siddhigamanazUnyaH kAlo'taramantarAlamityarthaH, anantaramantaravyavacchedo'nusaMtatamityarthaH, tatra nairantaryeNa jaghanyataH siddhyati dvau samayau utkRSTAnaSTau samayAniti, tataH paraM vyavacchedaH, antaraM tu jaghanyenaikaH samayaH utkRSTena SaNmAsAH sidhyataH, siddhyatAM vyavacchedaH kadAcidekasmin samaye dvayostriSu cetyAdi yAvat SaNmAsA iti / saGkhyeti ekasmin samaye kati sidhyanti ?, jaghanyata ekaH sidhyati utkRSTenASTottarazatamiti / / alpabahutvameSAmityAdi kSetrAdInAM saGkhyAntAnAmekAdazAnAmalpabahutvaM cintyate, janmataH saMharaNatazceti, janmataH paJcadazasu karmabhUmiSu, akarmabhUmayastriMzat haimavatAdyAH, tatra saMharaNaM karmabhUmiSvakarmabhUmiSu vA, tatra sarvastokAH saMharaNasiddhAH, ata evAsaGkhyeyaguNA janmataH siddhAH,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 saMharaNaM dvividhamityAdi gatArthaM, samabhUtalAdbhUbhAgAnavayojanazatAnyAruhya tata upayu'rdhvalokaH, adholoko'pi navayojanazatAnyavagAhya parataH, aSTAdazayojanazataparimANo madhye tiryaglokaH, bhASyazeSaM paThitasiddhaM, evaM kSetragatamalpabahutvamabhidhAya kAlakRtamalpabahutvaM bhaNyatekAla iti trividho vibhAgo bhavatItyAdi sujJAnameva bhASyaM, gatAvalpabahutvaM cintyate-tiryagyonyanantaragatisiddhA iti, tiryagyoneruvRttya manuSyagatau siddhastathA manuSyagaterevovRtya manuSyeSUtpadya siddhAH, evaM zeSeSvapi vAcyaM, liGgamiti stryAdikaM, napuMsakasiddhAH stokAH, strIsiddhAH saGkhyeyaguNAH, puMsiddhAH saGkhyeyaguNA iti / tIrthamityatra alpabahutvacintA, tIrthakaratIrthe notIrthakarasiddhA atIrthakarAH santaH siddhAstIrthakarasiddhebhyaH saGkhyeyaguNAH, te napuMsakAdayo'pi sarve saGkhyeyaguNAH tIrthakarasiddhebhyaH, / evaM cAritramityatrApi tAveva dvau nayau, catuzcAritrasiddheSu dvau vikalpau tricAritrasiddheSvapi dvAveva, sarvatra saGkhyeyaguNatvaM, pratyekabuddhabodhita ityatra sarvastokAH pratyekabuddhasiddhAH, sarvatra saGkhyeyaguNatvaM / jJAnamityatrApi sarvatra saGkhyeyaguNatvam / avagAhanetyatra utkRSTAvagAhanAsiddhAH asaGkhyeyaguNAH, dvAvasaGkhyeyaguNau dvau vizeSAdhikAviti / antaramityatrASTAsu samayeSu nairantaryeNa siddhAH aSTasamayasiddhAzca te'nantarasiddhAzceti samAsaH, evaM sapta, sarve'pi saGkhyeyaguNAH, sAntareSvapItyAdi, ekasamayAntarasiddhAH saGkhyeyaguNAH, yavamadhyaM prAyastapo'nuSThAnaM tasmin yavamadhyAntare ca sahakhyeyANA, adhastAdyavamadhyAntare asaGkhyeyaguNAH /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 saGkhyetyatra aSTottarasiddhAH sarvastokAH, viparItakramAditi aSTottarazatAt saptottarazatasiddhA anantaguNAH, evaM viparItahAnyA yAvat paJcAzadityanantaguNAH, viparItahAniryathetyAdinA darzayati, sarvastokA anantaguNahAnisiddhAH, asaGkhyeyaguNahAnisiddhA anantaguNAH, saGkhyeyaguNahAnisiddhAH saGkhyeyaguNA iti / evamityAdinA mandabuddhyanugrahArthaM sakalameva tattvArthazAstrArthaM samAsataH kathayati-vizuddhaM samyagdarzanamavApyetyetasya vizeSaNAni nisargAdhigamAdIni, jJAnaM ca vizuddhamadhigamya samyagdarzanopalambhAt, mithyAdarzanAropitamajJAnameva niyamato mithyAdRSTeH, samyaktvalAbhAttu vizuddhaM jJAnaM, nikSepo nAmAdiH, pramANe pratyakSaparokSe, nayA naigamAdayaH, tathA nirdezasvAmitvAdibhiH satsaGkhyAkSetrAdibhizca jIvAdInAM tattvAnAM pAriNAmikAdayo ye bhAvAsteSAM svarUpaM viditvA dharmAdharmAdInAmanAdyanantAnAM ca pAriNAmikAdInAM ghanazarIrAdInAmutpattisthitivinAzavatAmanugraha:-upakArastatkRtaH pralayaH-upaghAta ityevamavagamya tattvajJo viraktaH sAMsArikebhyo bhAvebhyaH vigatatRSNo guptyAdyanuSThAnAt phaladarzanAditi nirvANameva phalaM tatprAptau yatanayA prayatnAt abhivarddhitazraddhAsaMvegaH paJcAnAM vratAnAM bhAvanA. IryAsamityAdayastAbhirbhAvitAtmA anityAdyanuprekSAbhiH sthirIkRtAtmA'nabhiSvaGgo na kvacidAbaddhasnehaH saMvRtatvAdibhiH vyapagatAbhinavakarmopacayaH, karmaNAM cAnubhAvataH samyagdRSTyAdiguNasthAnAnAM kevaliparyantAnAmasaGkhyeyaguNotkarSaprAptyA pUrvopacitakarmanirjaraNAt sAmAyikAdyupalambhAt pulAkAdisthAnAvApte~petAtaraudradhyAno dharmadhyAnavijayAbhyAsAdavAptAdyazukladhyAnadvayasya nAnAvidhA labdhaya utpadyante, svahastapAdAdyavayavaparAmarSamAtreNaiva sarvarogApanayanamAmazaiSadhitvaM tadIyamUtrapurISAvayavasamparkAccharIranairujyaM vipuDauSadhitvaM, tathA sarva eva
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 tadIyAvayavA duHkhArtAnAmauSadhIbhavantIti sarvauSadhitvaM, abhivyAhArasiddhirvAGmAtreNaiva zApadAnasAmarthya anugrahakaraNasAmarthya vA, IzitvaM sarvabhUtezvaratvaM, vazitvaM sarvabhUtAni vazavartIni, tathA'vadhijJAnamanekarUpaM vaikriyazarIrakaraNaM tadeva ca darzayatyaNimAdiviziSTaM, jaGghAcAraNatvamagnizikhAdhUmAdyapi niHzritya vyomani gacchet, markaTatantuH kolikakozakRtatantuH, aparaM viyadgaticAraNatvaM nirnizra eva vizrabdhaM / bhUmAviva vyomani gacchet, yathA ca zakunirviyati praDInamupariSThAt gamanaM avaDInaM adhastAdgamanaM karotyevamasAvapi kuryAt, gacchan parvatabhittyAdibhirapi na pratihanyata iti apratighAtitvaM antardhAnaM-adRzyatvaM yugapadanekarUpitvaM kAmarUpitvaM, tejolezyAmokSaNasAmarthyamAdigrahaNAcchItalezyAnisargazaktiH matijJAnavizuddhiprakarSAdviSayANAM rUpAdInAM dezapramANaniyamollaGghanenApi grahaNaM kuryAt, yugapadanekaviSayagrahaNaM saMbhinnajJAnatvaM, AdigrahaNAdindriyavyatyAsenApi viSayagrahaNasAmarthya, mAnasaM manovyApArajAtaM koSThabuddhitvaM yatkiJcit padavAkyAdi gRhItaM tanna kadAcinazyatIti koSThaprakSiptadhAnyavad, bIjabuddhitvaM alpamapi pradarzitaM vastu anekena prakAreNa gamayati, tadyathA-padena pradarzitena prakaraNena uddezakAdinA vA sarvamarthaM granthaM cAnudhAvati, paracittaM jAnAti, abhilaSitamarthaM prApnotyeva aniSTaM ca naivApnoti, evamAdayo'tizayAH zubhAnubhAvAdaparimitAstasyAmavasthAyAM prAduHSyantIti / vAcikamapi atizayavattvaM tasya kSIrAvitvaM zrRNvatastadIyavacanaM kSIramiva svadate, evaM madhvAzravitvaM, vidvatsaMsanmadhyeSvaparAjitatvaM vAditvaM, sarveSAM mlecchamRgapazupakSiprabhRtInAM rutArthajJAnaM, sarvAn sattvAn abuddhikAnapi vibodhayatIti sarvasattvAvabodhanaM, AdigrahaNAdikSurasAvitvAdigrahaNaM, tathA vidyAH sarvAH eva tasya tadA svayamevopatiSThante,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 AzIviSatvaM karmmajAtibhedAdanekaprakAraM, bhinnAkSarANi kiJcinyUnAkSarANi caturdaza pUrvANi sampUrNAni vA abhinnAkSarANi vA taddhAraNatvaM, tato'syetyAdi / teSvatizayeSvanabhiSaktasyAnupajAtagArddhasya mohakSapakapariNAmAvasthasyeti aviratasamyagdRSTyAdisthAnavarttino mohakSapaNAbhimukhasya zreNyA niravazeSamohakSaye sati jJAnAvaraNAdiprahANe ca saMsArabIjabandhanaM mohajJAnAvaraNAdi tena nirmuktaH kevalI bhavati, 63 tatazca phalabandhanaM vedanIyAdicatuSkaM tanmokSaNApekSastenApi vedanIyAdinA'zeSaphalabandhanena vimukto dhyAnAgninirdagdhapUrvopAttakarmendhano nirindhana ivAgniH pUrvopAtto bhavaH audArikAdikAyastadviyogAduttarasya ca kAyasya hetvabhAvAt saMsAre punaraprAdurbhAvAcchAntaH paramAhlAdamupagataH kAraNApekSaM saMsArasukhamatItya AtyantikaM sAdyaparyavasAnaM ekAntikaM ekAntenaiva bhavati, na kadAcinna bhavatItyarthaH, nirupamamiti nAstIha kiJcittasyopamAnaM tatsadRzamiti, niratizayamiti nAsyAtizayaH prakarSApakarSalakSaNo vidyate, sarvamuktAnAM tulyatvAt, nityamiti dhruvaM kUTasthamavikArI nivArNasukhamavApnotIti / satkArArhaH satataM, nirutsuko nirbhayo 'vizuddhamada:(yaH) niSpraNayo nirdeSo, nirdvandvo nIrajA vitanuH // 1 // saMsArAgni nirvApya dahantaM paramasaukhyasalilena / nirvAti svAtmastho, gatajAtijarAmaraNarogaH // 2 // vyAbAdhAbhAvAcca sa, sarvajJatvAcca bhavati paramasukhI / vyAbAdhAbhAvo nu, svasthasya jJasya nanu prasukhaM // 3 // anupamamameyamavyayamanaghaM zivamajaramarujamabhayatRSam / ekAntikamAtyantikamavyAbAdhaM sukhaM hyetat // 4 // 1. virug vigadaH iti pAThAntaram /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 triSvapi kAleSu sukhAni yAni tiryaGmanuSyadevAnAm / sarvANi tAni na samAni tasya mAtrA sukhenApi // 5 // tAni hi rAgodrekAdvyAbAdhApUrvakANi ca sukhAni / na hyasti rAgamapavidhya tatra kiJcit sukhamapRktaM // 6 // evaM kSAyikasamyaktvavIryasiddhatvadarzanajJAnaiH / AtyantikaiH sa yukto, nirdvandvenApi ca sukhena // 7 // sampratyenameva zAstrArthaM zlokairupasaMharati, dvirbaddhaM subaddhaM bhavatIti / evamityAdi // 1 // uktanItyA yAni jIvAdIni tattvAni tatparijJAnAd viraktasya viSayasukhavitRSNasya bhRzamAtmanaH sthagitAzravadvAratvAd vichinAyAmabhinavakarmasantatau karmasantAne / pUrvetyAdi // 2 // prAktanaM karma kSapayataH tapo'nuSThAnAdibhiH kSayahetubhiH saMsAratarorbIjaM samastameva mohanIyaM prahIyate kSapakazreNyAM / tata ityAdinA // 3 // antarAye jJAnadarzanAvaraNayozca kSINayoryugapat azeSataH / grbhsuucyaamityaadi||4|| mastakasUcyAM dhvastAyAM sarvAtmanA vinAzamupaiti sakalastAlataruH, evaM mohanIye kSINe zeSaM karma kSayameti sarvaM / tata ityAdi // 5 // kSapitasakalaghAtikA yathAkhyAtasaMyamamanuprAptaH bIjabandhanena mohanIyAdinA vimuktaH, snAtako'ntarmalApagamAt paramezvaraH kevalarddhiprAptaH / zeSa ityaadi||6|| vedanIyAdikarmaphalApekSaH zuddho mohAdimalApagamAd buddhaH kevalajJAnAvApteH nirAmayo nirgatAzeSaroganidAnaH kevalI bhavati / __ kRtsnetyAdi // 7 // sakalakarmanirmuktaH Urdhvameva nirvANamadhigacchati, nirvRttasya sthAnamapyupacArAnirvANaM, athavA nirvANaM nirvRttatvaM siddhatvaM prakSiptapradagdhendhano vahniriva nirdagdhakASThAdhupAdAnasantAnaH /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 ___ 65 dagdha ityAdi // 8 // bIje'tyantaM bhasmasAtkRte nAGkarasya prAdurbhAvaH, evaM karmabIje dhvaste saMsArAGkurasyAprAdurbhAvaH / / tadanantaretyAdi // 9 // sakalakarmakSayasamanantaramAlokAntAdUrdhvaM sa gacchati, kathaM muktasya gatirityAzaGkAyAmidamAha-pUrvaprayogAdasaGgatvAt bandhacchedAt UrdhvagauravAcca gatirasya siddhA bhavati / pUrvaprayogasyodAharaNAni darzayati__ kulAletyAdi // 10 // pUrvaprayogAt karma kriyA yathA kulAlacakrAdiSu tathA siddhigatiH smRtA / mRllepetyAdi // 11 // alAbuno'psUnmajjanaM dRSTaM mRllepasaGganirmokSAt, evaM kASTakasaGgatyAgAt siddhigatiH siddhA / ___ 'eraNDe'tyAdi // 12 // vyAghrapAdabIjabandhanacchedAdyantrabandhanacchedAt peDAbandhanacchedAcca gatirdRSTA miJjAphAlapeTApuTAnAM evaM karmabandhanavicchedAt siddhasya gatiH / 'Urdhva'ityAdi // 13 // UrdhvagamanapariNatiH eva gauravaM dharma:svabhAvo jIvAnAM, pudgalAstvadhogamanadharmANa iti sarvajJavacanaM / yathetyAdi // 14 // yathAkramamadhogamanAdi loSThAdInAM vItayo-gatayaH svabhAvAdeva jAyate, tathordhvagatirAtmanAM / atastvityAdi // 15 // asmAduktAt prakArAt yathA gativaikRtyaM yadbhavati gatervikArarUpaM tat karmaNaH-kriyAyAH pratighAtAgiribhittyAdiSu prayogAcca puruSecchAnuvidhAnAt tadiSyate sarvaM / __ adha ityAdi // 16 // sarvato gatirjIvAnAmadhaH tiryagUrdhva ca karmajA gatiH, kSINakarmaNAM Urdhvameva gatiH taddharmA sA svAbhAvikI gatirdharmo yeSAmiti /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10. sUtra-7 dravyasyetyAdi // 17 // dravyasya paramANvAdeH karmaNaH-kriyAyA yathA utpattirArambho gatizca samaM-yugapat tathA siddhasya gatimokSabhavakSayA gatiH muktiH mokSaH bhavakSayaH svAtmanyavasthAnaM janmakSayaH saMsArakSayo veti / utpattirityAdi // 18 // prakAzatamasoryathA yugapadutpattivinAzau yasmin kAle prakAza utpadyate tasminneva kAle tamaso vinAza iti yugapad, evaM nirvANaM karmakSayazcetyeka eva kAlaH / tathA'nyatrApyuktaM "satyaM bandhanamokSAdUrdhvaM jIvaH pravegato yAti / nanveraNDakabIjaM, bandhanamuktaM vrajatyUrdhvaM // 1 // saGgatyAgAdvA laghurAtmA bhUtvA sa utpatatyUrdhvaM / nanu gatalepA'lAbUrudyAti jale nimagnApi // 2 // dhyAnena tathA cAtmA, prayojito yena sa vrajatyUrvaM / tiSThAsurapi na zaktaH, pravegito nanu naraH sthAtuM // 3 // api cAgneriva gamanaM, svAbhAvikamUrdhvamAtmanastasya / AtmAgnizikhAyA gatiranyA kAnilavazAddhi // 4 // svavazasyAnabhisandhezca tasya na ca vigrahA gatirbhavati / bhavati hi vigrahagamanaM, karmavazasyArthinazceha // 5 // api cAnuzreNigatirjIvAnAM caiva pudgalAnAM ca / svAbhAvikISyate yena tena sA'vigrahA siddhA // 6 // siddhasya gatirayuktA, svavazatvAnniSprayojanatvAcca / nAsiddhatA ca yuktA, karmavimuktasya niHpatataH // 7 // bandhavimokSAt saGgatyAgAt pUrvaprayogato vApi / nanu gacchato'nyavazatA na ca mukto'bhISyate vivazaH // 8 // ityevaM vipralApo'spRSTagatau nAntarA'sti yat kAlaH / satyAM hi sottarAvasthAyAM syAt siddha itaro vA // 9 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 so'spRSTayA hi gatyA'nantarameva samaye jagacchikharaM / avagAhatetarAM tena nAsti nanu bho vrajatkAlaH // 10 // siddhyati gatvA hyAtmA, siddhikSetre prahAya dehamiha / na hyantarA'sti siddhi siddhizcAsti muktasya // 11 // svavazasyAnabhisandheH, kRtakRtyasya ca yathA svabhAvena / tasyopayoga iSTaH tathA gatiH sA svabhAvena ||12||ath yasyAH pRthivyA upari muktAnAmavasthAnaM sA kiMsvarUpetyAhatanvItyAdi // 19 // madhye yojanASTakabahalA pradezaparihAnyA coparyupari makSikApatrAt tanutarA paryante'titanvI manojJeti atyantarucirA surabhiriSTagandhA puNyavadbhiH pRthivIkAyikairnirvarttitA puNyA bhRzaM bhAsanazIlA prAgbhAreti nAma tasyAH, sA ca lokamUni vyavasthitA / / nRloketyAdi // 20 // nRloke'rdhatRtIyA dvIpA mAnuSottaramahIdharaparikSiptAH tattulyaviSkambhA, paJcacatvAriMzadyojanalakSavistaretyarthaH, uttAnIkRtasitacchatrakAkRtiH zubharUpAdyAtmikA zubhA tasyAH kSitarupari lokAntaspRzAM siddhAnAmavasthAnaM / 'tAdAtmye' tyAdi // 21 // sa AtmA-svabhAvo yeSAM te tadAtmAnastadbhAvastAdAtmyaM tasmAt-kevalajJAnadarzanasvabhAvAd AtmanaivopayuktAH kSAyikasamyaktvasiddhatvAvasthAH, hetvabhAvAcca niSkriyAH, kriyApariNAma prati na kiJcitteSAmasti nimittamiti / tato'pyUrdhvamityAdi // 22 // lokAntAt parato'pi gatisteSAM kasmAnna bhavatIti cet gaterheturdharmAstikAyaH paraH pradhAnamapekSAkAraNaM, tadabhAvAnna parato gatiH / saMsAretyAdi // 23 // saMsAraviSayamatItaM muktAnAM sukhamavyayatvAdvigatavyAbAdhaM ca paramaM-prakRSTaM paramarSibhistIrthakarAdibhirabhihitaM /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 syAdetadityAdi // 24 // naSTASTakarmaNo vigatayogatrayasya kathamakaraNasya sukhasambhava ityatra me zrRNu / loke ityAdi // 25 // pratItiM darzayati, sukho viSayaH zabdAdiH tathA duHkhavedanAyAzcAbhAve karmavipAke ca saveMdanIyAdike tathA sakalakarmakSayalakSaNe ca mokSe / sukho vahnirityAdi // 26 // udAharaNAni yathAkramaM darzayati / puNyakarmetyAdi // 27 // gatArthAveva zlokau / sukhaprasuptavatityAdi // 28 // zobhanena svApena sukhanidrayA suptavadicchanti nirvRti, tadetadayuktaM, yogavattvAt kriyAvattvAt tathA sukhAnuzayAcca, anuzayaprakarSApakarSatvaM / zrametyAdi / // 29 // zramaH khedaH klamo glAniH mado madyapAnAdijanitaH vyAdhiH jvarAdi: madanaH kAmAsevanamebhyazca susvApasuptatvasya sambhavAt ratyaratibhayazokAdirmohastasmAt susuptatvasambhavaH darzanaghnaM darzanAvaraNaM karma tasya vipAkAdudayAt sukhasuptatvamiti, na caitAni kAraNAni muktAtmanAM sambhavanti / loka ityAdi // 30 // mokSasukhasadRzo'rthaH sakale'pi loke na kvacidasti tato'nupamaM tat / liGgetyAdi // 31 // nApyupamAnaM tatra kramate, sAdRzyAbhAvAt, sAdRzyAkhyaM liGgaM nAsti mokSasukhasya, nApyanumAnasya muktasukhaM gocarIbhavati, yasmAttasya prAmANyaM liGgaprasiddhaH kAraNAt, pakSadharmAnvayavyatirekavalliGga, na cAsti tAdRg mokSasukhapratipattAvityato nApyanumeyaM / pratyakSamityAdi // 32 // arhatAM sarvajJAnAmeva tat pratyakSaM, pratyakSIkRtya ca tairyathAvadbhASitaM, vyapetarAgadveSamohaiH zraddheyavAkyaiH sarvajJairevaitadAkhyAtaM, ataH sarvajJapraNItAgamaprAmANyAttadastIti gRhyate, prajJAsAmarthyAnna chadmastha
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 69 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 parIkSayA AgamavyatiriktaiH pramANaiH chadmasthapratyakSAdibhiH parIkSyamANaM na jAtucidupalabhyata iti / evamanupamamavyAbAdhaM zAzvataM svAbhAvikaM muktisukhamanubhavati kSapitasakalakarmajAlaH / yaH punaradhunA duHkhabahulaM saMsAramavekSya tanniHsaraNakRtaprayatnaH samyagdarzanajJAnacaraNasampanno bhikSurmokSAya ghaTamAno mokSArthaM kRtotsAho duSSamAkAladoSAt paripelavakIlikAsevArtasaMhananadoSAdanekApAyAlpAyurdoSAccAlpazaktiratIvastokavIryaH karmaNAM ca mohanIyAdInAmatigurutvAditi tIvrAnubhAvAt akRtArtha eva akSapitakarmASTaka evoparamate kAlaM karoti, sa khalu upacitazubharAziH saudharmAdInAM dvAdazAnAM kalpAnAM vimAnAnAM ca sarvArthasiddhAntAnAmanyatamasmin kalpe vimAne devatayopapadyate, tatra saudharmAdiSu kalpeSu vimAneSu vA sukRtaM karma puNyaM tasya phalaM vipAkamanubhUyAyuSaH sthitikSayAt pracyuto magadhAdAvAryadeze kSatriyAdimanuSyajAtAvikSvAkukulAdiSu zIlavatsu sacceSTeSu vidyA muktyanuguNaM jJAnaM vinayo'bhyutthAnAdiH vibhavo dhanadhAnyadraviNasaMpat viSayAH zabdAdayaH sarveSAmevaiSAM vistaraH prAcuryaM vistara eva vibhUtiH tayukteSu manuSyeSu pratyAyAtimavApya janma samadhigamya punaH samyagdarzanAdivizuddhaM bodhimavApnotIti, jJAnacaraNe bodhizabdavAcye te samavApnotItyarthaH / anenoktalakSaNena kuzalAbhyAsAnubandhakrameNa sukhaparamparAyuktena paraM prakarSatastrirjanitvA manuSyo devaH punarmanuSya ityevaM trINi janmAni samavApya samyaktvajJAnalAbhAdAhitasaMvarastapasA kSapitasamastakarmarAziH siddhyati siddhikSetre iti / uktaM caevaM saMvaravarmA pinahya samyaktvavAhamadhirUDhaH / sajjJAnamahAcApo dhyAnAditapaHzitapRSatkaiH // 1 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-9 saMyamaraNAjirasthaM klezacamUM saMvidhUya bhavyAtmA / karmanRpaM parihatyApavargarAjyazriyaM labhate // 2 // evaM karmodayajairbhAvaiH karmakSayopazamajaizca / saMsAramuvAcArhan siddhi karmakSayAdeva // 3 // jJAnaM sumArgadIpaM satsamyaktvaM tadavipraNAzAya / cAritramAzravaghnaM kSapayati karmANi tu tapo'gniH // 4 // etena bhavati siddhiH siddhyaGgacatuSTayena jinavacane / na tu saMvararahitasya ca sA syAt jJAnamAtreNa // 5 // ityekAntasamaikadvIpaM vividhaM jhaSamekapAtAlaM / aSTagrAhaM dvirayaM caturAvartaM catuSkUlaM // 6 // trimahAvartaM tryudayaM SaDvegaM cturshiitiniytommi| .. saMsArArNavamAtmA nAvA caturaGgayottarati // 7 // 10-7 // sUriyazobhadrasya(hi) ziSyeNa samuddhRtA svabodhArtham / tattvArthasya hi TIkA jaDakAyArjanA dhRtA yAtyAM nRddhRtA (vyarjunoddhRtA'ntyArdhA) // 1 // haribhadrAcAryeNArabdhA vivRtA'rdhaSaDadhyAyAMzca / pUjyaiH punaruddhRteyaM tattvArthArddhasya TIkAntye // 2 // ti, etaduktaM bhavati-haribhadrAcAryeNAbhraSaNNAmadhyAyAnAmAdyAnAM TIkA kRtA, bhagavatA tu gandhahastinA siddhasenena navyA kRtA tattvArthaTIkA, navyairvAdasthAnairvyAkulA, tasyA eva zeSamuddhRtaJcAcAryeNa, (zeSaM mayA) svabodhArthaM, sA'tyantagurvI ca, DupaDupikA niSpannetyalaM prasaGgena, prastutaM prArabhyate, samprati vAcako nijAcAryAnvayaM dviprakAramapyAvedayate, tatrAyaM pravrAjakAnvayaH-zivazrI mavAcakaH pitAmahaH saGgrahakArasya, tasya ziSyo ghoSanandikSamaNastasyAyaM saGgrahakAraH ziSyaH,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 __samprati vAcanAcAryAnvayo-muMDapAdo nAma mahAvAcakaH kSamaNaH so'sya pitAmahaH saGgrahakArasya, tasya ziSyo mUlanAmA vAcakaH, tasyAyaM saGgrahakArakaH ziSyaH / sampratyAtmIyajanmAnvayasthAnamAcaSTenyagrodhikA nAma grAmastatra jAtena pATaliputre kusumapuranAmni viharatA kaubhISaNineti gotrAhvAnaM svAtitanayeneti piturAkhyAnaM, vAtsIsuteneti gotreNa nAmnA umeti mAturAkhyAnaM, sampradAyAvicchedanAya tamarhadvacanaM samyagavadhArya zArIraiH mAnasaizca duHkhairAta durAgamairaihikasukhopadezaprAyastrayIprabhRtibhiH pramANavighaTTanAyAmakSamairvihatamatimupahatavijJAnamavalokya lokamuccai garavAcakeneti svazAkhAsUcakaM tattvArthAdhigamAkhyaM zAstraM bhavyasattvAnukampayA viracitaM sphuTArthaM umAsvAtineti / tadetacchAstraM jIvAditattvArthAdhigamArthaM yo'vabhotsyate sUtrato'rthatazcAnuSThAsyati tatroktaM so'vyAbAdhasukhalakSaNamanantamanupamaM paramArthaM mokSamacireNa prApsyatIti / // iti zrItattvArthaTIkAyAM dazamo'dhyAya saMpUrNaH // ityAcAryaharibhadraprArabdhAyAM yazobhadrasUriziSyanirvAhitAyAM tattvArthaTIkAyAM dazamo'dhyAyaH samAptaH // samAptA ladhvI tattvArthaTIkA // TIkArtha- kSetrathI mAMDI alpabahutva sudhInA zabdono dvanda samAsa che. kSetra vagere bAreya dvAro che, te dareka kArone bhASyadvArA batAve che. (1) kSetra- temAM kSetra eTale AkAza. jIva ane pudgalone nivAsa( sthiti)-gati evI vizeSatAne kAraNe AkAza eTale lokAkAzanuM grahaNa karavuM. lokAkAzanA paNa AkAzanA eka dezanuM grahaNa karavuM. aDhI dvIpo, be samudro ane iSat prAmbhAra bhUmithI upalakSita AkAzapradeza eTaluM kSetra che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 (2) kALa-- kALa anAdi anaMta che. teno paNa utsarpiNI, avasarpiNI, noutsarpiNI-noavasarpiNI kALa grahaNa karavo. (3) gati- nArakAdi bhedathI cAra prakAranI gati che. (4) liMga- puliMga, strIliMga ane napuMsakaliMga ema traNa liMga che athavA dravyaliMga, bhAvaliMga ane aliMga ema traNa bhedo che. (5) tIrtha bhASyamAM tIrthaMkarapaNuM prApta karIne siddha thayela ityAdi vikalpa che. 72 (6) cAritra- mUlaguNa-uttaraguNa evA bhedavALuM sAmAyika vagere cAritra che. (7) pratyekabuddhabodhita-- A dvAra svayaMbuddhasiddha Adi bhedavALuM che. (8) jJAna- jJAna mati-zruta vagere bhedavALuM che. (9) avagAhanA-- ahIM zarIranuM parimANa grahaNa karavuM. (10)aMtara- aMtara eka samayathI prAraMbhI cha mAsa sudhInuM hoya che. (11)saMkhyA-- A dvAramAM 1 samayamAM keTalA siddha thAya che ityAdi bhASyamAM jaNAvyuM che. (12)alpabahutva- kSetrasiddha AdimAM siddhonuM paraspara alpabahutva vicArAya che. A bAra dvAro siddhane siddhatvanA lAbha thavAmAM kAraNo che. Ane ja spaSTa kare che. "mi:" ityAdi bhASya che. tatra eTale siddhonuM vyAkhyAna karavAmAM pUrvabhAvaprajJApanIya ane pratyutpannabhAvaprajJApanIya ema be nayo che. pUrvabhAvaprajJApanIyanaya pUrvanI=atItabhAvanI prajJApanA(=nirUpaNa) kare che ane pratyutpannabhAvaprajJApanIyanaya vartamAnakALanI prajJApanA(=nirUpaNa) kare che. A be nayo prasiddha naigama Adi nayothI judA nathI. kAraNa ke e naigama Adi nayonA vacanayuktibhedathI A be nayonuM grahaNa karyuM che. temAM naigama-saMgraha ane vyavahAranayo sarvakALane grahaNa karatA hovAthI pUrvabhAvaprajJApanIya zabdathI vAcya che. RjusUtra-zabda-samabhirUDha ane evaMbhUta nayo vartamAnakALano artha
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 73. grahaNa karanArA hovAthI pratyutpannabhAvaprajJApanIya zabdathI vAcya jANavA. A be nayothI kSetrAdinI vyAkhyA karavI. tat : eTale te be nayothI karAyelo anuyogavizeSa=vyAkhyAno prakAra. tadyathA ityAdithI kSetranuM nirUpaNa kare che(1) kSetra kayA kSetramAM siddha thAya che temAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne siddhakSetramAM siddhi thAya che siddhajIva siddhakSetramAM pratiSThita thAya che. ahIM AgamapATha A pramANe che"ahIM zarIrane choDIne siddhakSetramAM jaIne siddha thAya che." jeNe sthAnane prApta karyuM nathI te siddha thayelo ja nathI. kAraNa ke sthAnane prApta karavuM e kartavya bAkI rahe che (AthI kRtakRtya na kahevAya, siddha kRtakRtya hoya che.) pUrvabhAvaprajJApanIyanayanA abhiprAyathI janmanI apekSAe (jIva) jyAM utpanna thayo hoya tyAM siddha thAya che. pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca mahAvideha ema paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelo siddha thAya che. saMharaNane AzrayIne manuSyakSetramAM siddha thAya che. saMharaNa svakRta ane parakRta ema be prakAre che. temAM cAraNamunio ke vidyAdharo potAnI icchAthI viziSTa sthAnamAM ArAdhanA karavA jAya che tyAM gayelA kevaLajJAna pAmI siddha thAya to te svakRta saMharaNa che. cAraNamuni, vidyAdhara ke devo zatrunI buddhithI ke anukaMpAnI buddhithI upADIne anya kSetramAM mUke to te parakRta saMharaNa che. parakRta saMharaNa sarva sAdhuone hotuM nathI. A viSayane vibhAgathI batAve che. temAM pramattasaMyato ane dezavirata manuSyo saMharaNa karAya che. koI kahe che keavirata samyagdaSTinuM paNa saMharaNa karAya che. nIce kahevAze temanuM kyAreya saMharaNa thatuM nathI. sAdhvI, vedarahita, jemanuM lakSaNa pUrve kahyuM che te parihAravizuddhisaMyata, pulAkasaMyata, apramattasAdhu, caudapUrvadhara ane AhAraka zarIrI e sAteyanuM kyAreya paNa saMharaNa thatuM nathI.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 AgamamAM paNa kahyuM che- sAdhvI, avedI, parihAravizuddhisAdhu, pulAkasAdhu, apramattasAdhu, caudapUrvI ane AhAraka zarIrInuM koipaNa saMharaNa karatuM nathI. RjusUtranaya, zabdanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya e nayo vartamAna bhAvanuM nirUpaNa karanArA che, arthAt vartamAna arthane grahaNa karanArA che. bAkInA naigama vagere no bhUta ane vartamAna ema ubhayanuM nirUpaNa kare che. kemake e nayo traNeya kALane svIkAre che. (2) kALa- ahIM paNa kayA kALe siddha thAya che enI vicAraNA karavAmAM te ja be nayo che. temAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne akALe avidyamAna kALamAM iSaprAmbhArA pRthvIthI upalakSita AkAzamAM siddha thAya che ane tyAM kALa nathI. tethI akALe siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanayanayane AzrayIne to janmathI ane saMharaNathI ema be rIte siddha thAya che. temAM janmathI avasarpiNI Adi traNeya (arthAt avasarpiNI, utsarpiNI, noavasarpiNI-noutsarpiNI ema traNeya) kALamAM janmelo siddha thAya che. A pramANe sAmAnyathI kahyuM che. vizeSathI to avasarpiNImAM suSama-dukhamarUpa trIjA kALavibhAgamAM(5trIjA ArAmAM) saMkhyAtA varSo bAkI rahe tyAre janmelo siddha thAya che. duSama-suSamarUpa cothA kALavibhAgamAM(=cothA ArAmAM) janmelo badhAkALe siddha thAya che. duSama-suSamarUpa cothA ArAmAM janmelo duSamarUpa pAMcamA kALavibhAgamAM pAMcamAM ArAmAM) siddha thAya che. paNa duSamarUpa pAMcamA ArAmAM janmelo kyAreya siddha thato nathI. "catra" ti atidUSamAmAM-chaThThA ArAmAM paNa janmelo siddha thato ja nathI. saMharaNanI vivakSA karavAmAM Ave to saMharaNathI avasarpiNI Adi traNeya kALamAM siddha thAya che. (3) gati- gati dvAramAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne siddhigatimAM siddha thAya che, bIjI gatimAM nahi. bAkInA traNa kALanA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 viSayavALA nayo anaMtara pazcAtakRtika ane ekAMtara pazcAkRtika ema be prakAre che. anaMtara evI pazcAskRta gati che jemanI te anaMtara pazcAtagatika che. te nayonI apekSAe manuSyagatimAM siddha thAya che. ekAMtara evI pazcAtakRtagatio che jemanI te ekAMtara pazcAtakRtagatika che. tenI apekSAe paNa avizeSathI sarvagatiomAMthI siddha thAya che. (ekAMtara pazcAtakRtagatika zabdano artha A pramANe che-ke jenAthI(=je nayathI) eka manuSyagativaDe narakAdi gatio aMtarita che=pAchaLa karAyelI che te ekAMtara pazcAkRtagatika che. (4) liMga- strI Adi liMga che. temAM pratyutpannabhAvaprajJApanIyane AzrayIne vedarahita banelo jIva siddha thAya che. liMga ane veda e beno eka ja artha che. pUrvabhAvaprajJApanIyanA mate to anaMtara pazcAskRtagatikane AzrayIne, arthAta anaMtara pazcAtakRta liMgane AzrayIne traNe liMgamAM siddha thAya che. prazna-ahIM anaMtara pazcAtakRtagatikane badale anaMtara pazcAskRtaliMga evo zabda kema na lIdho? arthAt liMga zabdano uccAra kema na karyo? uttara- cAre prakAranI gatimAM liMga avazya hoya che ane liMgamAM gati avazya thAya che. AthI liMga zabdano uccAra karyo nathI. liMga ane gatino avinAbhAva hovAthI anaMtara puruSaliMga, strIliMga ke napuMsakaliMga ema eka ja liMga hoya che. "pAntarapazcAtAtiya va" e sthaLe gati zabda liMgavAcI jANavo. eka aMtaravALA liMgathI bAkInA liMgo pAchaLa karAyA che jenAthI te ekAMtarapazcAtakRtaliMga. A nayanI apekSAe traNeya liMgothI siddha thAya che. (5) tIrtha- tIrtha e sthaLe sakti eTale vidyamAna che. tIrthaMkaranAmano anubhava karavA pUrvaka je siddha thayA che te tIrthaMkarasiddha che ane te tIrthaMkarasiddha tIrthakaranA tIrthamAM=tIrthakara vaDe pravartAvAyelA tIrthamAM te
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 tIrtha vidyamAna hoya tyAre tIrthanA pravartaka te ja tIrthaMkara siddha thAya che. pratyekabuddho notIrthakara siddha che. pratyekabuddho tIrthaMkaranA tIrthamAM siddha thAya che. tIrthakaranA tIrthamAM siddha thayelA sAdhuo atIrthaMkarasiddha che. A pramANe ukta rIte tIrthakarInA tIrthamAM siddho paNa kahevA. tIrthakarInA tIrthathI tIrthakarI siddha thAya che ityAdi jANavuM. liMga- vaLI liMgamAM bIjo vikalpa kahevAya che. pUrvapakSa-pUrveja (liMga dvAramAM ja) bIjA vikalpano ullekha karavo joie. uttarapakSa tamAruM kathana satya ja che. AcAryanI A eka kSati aMge kSamA karavI. liMga dravyaliMga, bhAvaliMga ane aliMga ema traNa prakAre che. temAM vartamAnakALane grahaNa karanAra zuddha nayanI apekSAe liMga rahita ja siddha thAya che. kAraNa ke (tyAre) dravyaliMga hotuM ja nathI. dravyaliMga svaliMga, anyaliMga ane gRhasthaliMga ema traNa prakAranuM che. rajoharaNa, muhapatti ane colapaTTo vagere svaliMga che. bhautasAdhu ane saMnyAsI vagereno veza anyaliMga che. lAMbA vALa, kacchabaMdha vagere gRhasthaliMga che. A prakAranuM dravyaliMga vikalpa karavA yogya che. te A pramANe-kyAreka liMga sahita siddha thAya che. kyAreka liMga rahita siddha thAya che. zrutajJAna, kSAyikasamyaktva ane cAritra e bhAvaliMga che. temAM kaMIka siddhanI sAthe jAya che. kaMIka pAchuM phare che. siddhamAM zrata nathI, kSAyikasamyatva to che. cAritra paNa sAmAyika vagere pAchuM phare ja che. pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne zruta vagere bhAvaliMga svaliMga che. svaliMgamAM rahelo jIva siddha thAya che. saMkSepathI to saghaLA jIvo bhAvaliMgane pAmelA siddha thAya che evo niyama che. (6) cAritra- vartamAnakALane grahaNa karanArA nayanI apekSAe nocAritrI, noacAritrI siddha thAya che. nozabda badhA (baMne) sthaLe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 pratiSedha arthamAM che. nAsti varitra sAmayiti gati novatriI Ane cAritra nathI. tathA nAti kavAritre maNya ti no vAritrI A cAritra vinAno nathI. baMne sthaLe pratiSedhano artha karavo. be nagna prastuta arthane jaNAve che ema paNa kahevAnuM zakya nathI. [noacAritrI ema be vAra nokaniSedha karavAthI be niSedha prastuta arthane jaNAve che e nyAyathI noacAritrI e zabdano artha cAritrI evo thAya paNa cAritrI evo artha ISTa nathI mATe e nyAya ahIM na lagADI zakAya.] tethI virata nathI ane avirata nathI. pUrvabhAvaprajJApanIya anaMtara pazcAtakRtika ane paraMpara pazcAtakRtika ema be prakAre che. temAM anaMtara pazcAtakRtika nayano zabdArtha A pramANe che- jemAM anaMtarane pAchaLa karavAnuM thAya te anaMtara pazcAkRtika naya che. A nayanA mate yathAkhyAta cAritrI siddha thAya che. paraMpara pazcAkRtika nayanA mate vyaMjita ane atyaMjitamAM kahevuM. vyaMjita eTale spaSTa karAyela, arthAt vizeSa karAyela, avyaMjita eTale sAmAnya mAtra vizeSa na karAyela. temAM atyaMjitamAM traNa, cAra ke pAMca cAritramAM pazcAkRtika siddha thAya che. A avizeSita che eTale ke sAmAnyamAtra che. to e traNa, cAra ke pAMca cAritra kayA? AthI (kahe che ke) vyaMjitamAM sAmAyika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta e traNa cAritra athavA chedopasthApya, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAta cAritra ema traNa cAritranA be vikalpo che. cAra cAritranA paNa be vikalpo sahelAIthI jaNAI jAya tevA che. pAMca cAritrano to eka ja vikalpa che. (7) pratyekabuddhabodhitasiddha-pratyekabuddhasiddhanuM cAra prakAre vyAkhyAna karavAmAM Ave che. tIrthakara, pratyekabuddha, parabodhaka ane svaSTakArI ema cAra prakAra che. bhASyakAra "tathA" ityAdithI cAra prakArane batAve che- svayaMbuddhasiddha- svayaM ja bodha pAmelA, je bIjA vaDe bodha nahi pamADAyelA te
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 svayaMbuddha. svayaMbuddha tIrthaMkarasiddha ane pratyekabuddhasiddha ema be prakAranA che. tIrthaMkara nAmakarmanA udayane bhajanArA arihaMta tIrthaMkara che. pratyeka eTale eka. potAne utpanna thayelA jAtismaraNa vagere koika nimittathI pratyekane=kevala potAne ja bodha pamADe te pratyekabuddha, arthAt jAte ja bodha pAmelA hoya te pratyekabuddha che. valkalacIri vagere ane karakaMDu vagere pratyekabuddho che. buddhabodhitanA paNa parabodhaka ane sveSTakArI ema be prakAra che. siddhAMtanA jANakAra ane saMsArasvarUpane jANanArA vaDe bodha pamADAyela buddhabodhita che. je bIjAne upadeza Ape te parabodhaka che. potAne je hita=iSTa hoya tene ja karavAnA svabhAvavALo sveSTakArI che. sveSTakArI bIjAne kaMipaNa upadeza na Ape. A pramANe (pratyekabuddhabodhita dvArano) cotho vikalpa che. A cAreya vikalpo be vikalpamAM samAi jAya che=AvI jAya che. temAM svayaMbuddhasiddhamAM tIrthaMkara ane pratyekabuddha che. buddhabodhitasiddhamAM parabodhaka ane sveSTakArI che. 78 (8) jJAna-- ahIM paNa te be ja nayo che. temAM vartamAnakALagrAhInayanI apekSAe kevaLajJAnavALo jIva siddha thAya che. bhUtakALagrAhInaya anaMtara pazcAtkRtika ane paraMpara padmAkRtika ema be prakAre che. temAM anaMtara pazcAtkRtikane AzrayIne kyAreka koika jJAna hoya che. paraMpara pazcAtkRtika nayanI apekSAe avyaMjita ane vyaMjitamAM vicAraNA che. emAM cAra vikalpo che, temAM avyaMjitamAM be, traNa ke cAra jJAno pazcAdbhUta che. vyaMjitamAM mati-zrutavALo, mati-zruta-avadhivALo ke mati-zruta-mana:paryavavALo ema traNa jJAnamAM be vikalpa che. mati-zrutaavadhi ane mana:paryavajJAnavALo siddha thAya che e cotho vikalpa che. (9) avagAhanA-- avagAhanA eTale AtmAno zarIramAM praveza (AtmAno zarI2mAM jeTalA pramANamAM praveza hoya teTalI avagAhanA thAya). kemake AtmAno saMkoca-vikAsa svabhAva che. te zarIra keTalA pramANavALuM che ema vicArAya che. ahIM aMtima zarIranI avagAhanA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 79 samajavI. e avagAhanA utkRSTa ane jaghanya ema be prakAre che. temAM utkRSTa 2 thI 9 dhanuSa adhika evA pa00 dhanuSya che, arthAt 502 thI 509 dhanuSanI avagAhanA che. 2 thI 9 sudhInI saMkhyAnI pRtha saMjJA che ane A utkRSTa zarIra pramANa marudevI vagerene saMbhave che. tIrthaMkaronI utkRSTa avagAhanA 500 ja dhanuSa che. sAta hAtha jaghanya avagAhanA tIrthaMkarone ja hoya che. bIjAone 2 thI 9 aMgula nyUna be hAthanI (jaghanya) avagAhanA hoya che. sAmAnyathI to jaghanya avagAhanA be hAtha zarIravALA ja kUrmAputra vagerene hoya che. temAM pUrvabhAvaprajJApanIyane AzrayIne A ja avagAhanAomAM jIva siddha thAya che ane vartamAnabhAvaprajJApanIyane AzrayIne to potAnA zarIra pramANe pAMcaso dhanuSa vagere avagAhanAomAMthI trIjA bhAga hIna avagAhanAmAM siddha thAya che. (10)aMtara- ahIM siddha thatA jIvonuM aMtara ane anaMtara vicArAya che. temAM eka jIva vartamAna samayamAM siddha thayo pachI anya jIva keTalAkALe siddha thaze e pramANe siddhigamanarahitakALa aMtara che, arthAt aMtarAla che. anaMtara eTale aMtarano abhAva, arthAt satata mokSagamana. temAM jaghanyathI niraMtara be samaya sudhI siddha thAya che ane utkRSTathI niraMtara ATha samaya sudhI siddha thAya che. tyArabAda mokSagamanano abhAva thAya che. siddha thatA jIvanuM aMtara to jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha mAsa che. siddha thatA jIvonuM aMtara kyAreka eka samaya, kyAreka be samaya, kyAreka traNa samaya ityAdi yAvat cha mAsa che. (11)saMkhyA-- ahIM eka samayamAM keTalA siddha thayA te vicArAya che. utkRSTathI 108 jIvo eka samayamAM siddha thAya che. (12)alpabahutva-- "anvavattutvamAM" tyAdi kSetrathI prAraMbhI saMkhyA sudhInA agiyAra dvAronuM alpabahutva vicArAya che. (1) kSetra-- kSetradvAramAM janmathI ane saMharaNathI ema be rIte alpabahutva vicArAya che. janmathI paMdara karmabhUmimAM ane haimavaMta vagere trIsa
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 akarmabhUmimAM hoya che. temAM saMharaNa karmabhUmimAM ke akarmabhUmimAM hoya che. temAM saMharaNa siddho sauthI thoDA che. enA karatAM janmathI siddho asaMkhyaguNA che. "saMha dividha" ityAdino artha samajAI ja gayelo che. samabhUtalapRthvIbhAgathI 900 yojana upara gayA pachI Urdhvaloka che ane 900 yojana nIce gayA pachI adholoka che. e benI(=UrdhvalokaadholokanI) madhyamAM 1800 yojana parimANavALo ticchaloka che. bAkInuM bhASya bolavA mAtrathI samajAI jAya tevuM che. A pramANe kSetra saMbaMdhI alpabadutva kahIne kAlakRta alpabadutva kahevAya che- (2) kAla- "vAta rUti vividha vibhAgo mavati" ityAdi bhASya sArI rIte jANI zakAya tevuM ja che. (3) gati- gatimAM alpabadutva vicArAya che. "tirthocanantaratisiddha ti" tiryaMcayonimAMthI nIkaLIne manuSyagatimAM siddha tathA manuSya gatimAMthI nIkaLIne manuSyomAM utpanna thaIne siddha thayelA e pramANe bAkInAomAM paNa kahevuM. (4) liMga- "tti" ti, strI vagere liMga che, napuMsakasiddho sarvathI alpa che. tenAthI strIsiddho saMkhyAtaguNA che. tenAthI puruSasiddho saMkhyAtaguNA che. (5) tIrtha- "tIrtha" rUti ahIM alpabadutvanI vicAraNA karAya che. notIrthaMkarasiddho eTale tIrthakaranA tIrthamAM tIrthakara thayA vinA siddha thayelA. notIrthaMkarasiddho saMkhyAtaguNA che. napuMsaka vagere saghaLA paNa (siddho) tIrthaMkarasiddhothI saMkhyAtaguNA che. (6) cAritra- "vAritramiti" e pramANe ahIM paNa be nayo che. cAra cAritramAM siddha thayelAnA be vikalpo che. traNa cAritramAM siddha thayelAomAM paNa be vikalpo che. badhA sthaLe saMkhyAtaguNA jANavA.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 (7) pratyakabuddhabodhita- "pratyevRddhavadhata"ti ahIM pratyekabuddhasiddho sarvathI alpa che. badhA sthaLe saMkhyAtaguNa jANavA. (8) jJAna-"jJAnamati" ahIM paNa badhA sthaLe saMkhyAtaguNA jANavA. (9) avagAhanA "mavAdanA ti ahIM utkRSTa avagAhanAvALA siddho asaMkhyAtaguNA che. be (yavamadhya ane yavamadhyanI uparanA) asaMkhyAtaguNA che ane be (yavamadhyanI nIcenA ane bAkInA badhA) vizeSAdhika che. (10)aMtara- "sakhtara" ti ahIM niraMtara ATha samaya sudhI siddha thayelA jIvo anaMtarasiddha che. ATha samayomAM siddha thayelA ane anaMtarasiddho e pramANe samAsa che. e pramANe saptasamaya anaMtarasiddho vageremAM paNa jANavuM. badhAya saMkhyAtaguNA che. "sAntadhva"i tyAdri (cha mAsanA aMtaranI apekSAe) eka samaya aMtaravALA siddho saMkhyAtaguNA che. yavamadhya viziSTa prakArano tapa che. temAM yavamadhyanA aMtaramAM siddha thayelA jIvo (samayAMtara siddhothI) saMkhyAtaguNA che. nIcenA yavamadhya aMtaramAM siddha thayelA jIvo asaMkhyAtaguNA che. (11)saMkhyA- " sthA" ti 108 siddho sarvathI thoDA che. "viparItama" rUti 108 thI 107 siddho anaMtaguNA che. e pramANe viparIta hAnithI yAvat 50 siddho anaMtaguNA che tyAM sudhI kahevuM. viparIta hAnine "yathA" ItyAdithI batAve che. anaMtaguNahAnisiddho sarvathI alpa che. asaMkhyayaguNahAnisiddho anaMtaguNA che. saMkhyAtaguNahAnisiddho saMkhyAtaguNA che. "avamatyavi" thI maMdabuddhi jIvonA anugraha mATe tattvArthazAstranA saghaLA ja arthane saMkSepathI kahe che- "sagarzanamavALa" ema je kahyuM temAM nisarga, adhigama vagere samyagdarzananA vizeSaNo che. samyagdarzananI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10. sUtra-7 prAptithI jJAna vizuddha bane che mATe samyagdarzananI pachI "jJAna vizuddhathI" ema kahyuM. mithyASTinuM mithyAdarzanathI yukta jJAna avazya ajJAna ja che. samyaktvanI prAptithI jJAna vizuddha bane che. nAma vagere nikSepA che. pratyakSa ane parokSa be pramANa che. naigama vagere nayo che. tathA nirdeza, svAmitva vagerethI ane sata, saMkhyA, kSetra AdithI jIvAdi tattvonuM svarUpa jANIne, pariNAmika vagere je bhAvo che, tenA svarUpane jANIne, anAdi anaMta evA dharmAstikAya, adharmAstikAya Adi (dravyone jANIne), pAriNAmika Adi (bhAvone jANIne,) ghanazarIra vagere padArtho utpatti-sthiti-vinAzavALA che. temano anugraha thAya che=upakAra thAya che. anugrahathI pralaya=upaghAta karAya che e pramANe jANIne tattvonA jANakAra banelA sAMsArika bhAvothI virakta thayelA ane tRSNAthI rahita banelA, gupti Adine AcaravAthI nirvANarUpa phaLa jovAthI, arthAt nirvANarUpa phaLanI prApti thAya che ema jANavAthI tenI prApti mATe prayatnathI jeNe zraddhA ane saMveganI vRddhi karI che evA, pAMca vratonI IryAsamiti vagere bhAvanAothI jeNe AtmA bhAvita karyo che evA, anityAdi anuprekSAothI( bhAvanAothI) jeNe AtmAne sthira karyo che evA, rAgarahita, koIpaNa padArthamAM jeNe sneha bAMdhyo nathI evA, saMvarAdithI navA karmono samUha jeno jato rahyo che evA ane karmonA anubhAvathI samyagdaSTi AdithI AraMbhI kevalI sudhInA guNasthAnakanI asaMkhyayaguNa utkarSanI prAptithI pUrve ekaThA karelA karmonI nirjarA karavAthI sAmAyika vagerenI prAptithI pulAkAdi sthAnonI prApti thavAthI jenA AtaMraudra dhyAna jatA rahyA che evA, dharmadhyAnathI mana upara meLavelA vijayanA abhyAsathI jeNe prathamanA be zukladhyAnane prApta karyA che evA jIvane vividha prakAranI labdhio utpanna thAya che. 1. zarIranI utpatti e anugraha che. zarIrano nAza e pralaya che. devazarIranI utpatti thaI eTale pUrvanA manuSyazarIrano nAza thayo. eno artha e thayo ke devazarIranA anugrahathI manuSyanA zarIrano pralaya karAyo. AthI ja TIkAmAM tataH pratA kahyuM che.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 vividha prakAranI labdhio 83 potAnA hAtha paga vagere avayavo anyane sparze teTalA mAtrathI ja anyanA sarvarogo dUra thAya te AmarSa auSadhitva che. tenA mUtra ane viSThAnA avayavonA saMparkathI zarIra nirogI bane te viSuDauSadhitva che, tathA tenA badhA ja avayavo duHkhathI pIDAyelA jIvo mATe auSadhirUpa thAya che te sarvoSadhitva che. jenA vacanamAtrathI ja zApa ApavAnuM sAmarthya athavA anugraha karavAnuM sAmarthya hoya te abhivyAhAra siddhi che. rUzitva eTale sarvajIvo upara prabhutva. vazitva eTale sarvajIvo potAnA vazamAM rahe. tathA avadhijJAna aneka prakAranuM che. vaikriyazarIranuM karavuM. te (vaikriyaza2I2) ja aNimA Adi viziSTane batAve che. jaMghAcAraNa labdhithI tathA agninI jvALA ane dhUmADo vagerenI nizrA karIne= AlaMbana laine AkAzamAM jAya. markaTatantu eTale karoLiyAe karelA kozataMtuo=karoLiyAnI jALa. (tenuM AlaMbana lai AkAzamAM jAya.) bIjuM- AkAzagaticAraNatva nizrA vinA=AlaMbana vinA nirbhayapaNe jema bhUmimAM jAya tema AkAzamAM jAya. jevI rIte pakSI AkAzamAM upara jAya nIce gamana kare e pramANe A (AkAzagaticAraNa) paNa kare. jato evo te parvata ane bhIMta vagerethI paNa pratighAta pAmato nathI, e pramANe apratighAtitva che. aMtardvAna eTale adazya thavuM. ekI sAthe aneka rUpo karavAnI zakti te kAmarUpitva. tejolezyAne mUkavAnuM sAmarthya. "tavAvi" e sthaLe Adi zabda grahaNa karavAthI zItalezyA mUkavAnuM sAmarthya. matijJAnanI vizuddhinA prakarSathI rUpAdi viSayone dezapramANanA niyamanA ullaMghanathI paNa grahaNa kare. ekI sAthe aneka viSayone grahaNa karavuM te saMbhinnajJAnatva. Adi zabdanA grahaNathI indriyonuM vyatyAsathI (vyatyAsa eTale potAnA viSaya uparAMta anya indriyanA viSayane) paNa grahaNa karavAnuM sAmarthya pragaTa thavuM. (jemake AMkhathI suMghI zake, nAkathI paNa joi zake vagere).
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 mAnasa eTale mAnasika vyApArathI thayeluM. koSTabuddhitva eTale je kaMI pada-vAkyAdi grahaNa karyuM hoya te koThAramAM nAkhelA dhAnyanI jema kyAreya paNa nAza na pAme, arthAt bhUle nahi. bIjabuddhitva eTale alpa paNa batAvela vastu aneka prakAre jaNAve. te A pramANe batAvelA padathI, prakaraNathI ke uddezAdithI sarva arthane ane graMthane anusare che. paracittane jANe che. abhilaSita artha(vastu)ne prApta kare ja che ane aniSTa na ja pAme. A pramANe te avasthAmAM zubha anubhAvathI aniSTane na pAme ItyAdi ghaNA atizayo pragaTa thAya che. tene vAcika paNa kSIrAgnavitva atizaya prApta thAya che. kSIrAgnavitva eTale enA vacanane sAMbhaLatA loko dUdhanI jema AsvAdane grahaNa kare che. e pramANe madhvAsravitva. vidvAnonI sabhAmAM parAjita na thAya tevuM vAdipaNuM prApta thAya che. sveccha, haraNa, pazu, pakSI vagere saghaLA jIvonA avAjanA arthanuM jJAna thAya che. buddhivagaranA paNa saghaLA jIvone bodha pamADe che, mATe te sarvasattvAvabodhana atizaya che. Adi zabdanA grahaNathI ikSurasAstravitva vagerenuM grahaNa karavuM. tathA tyAre saghaLIya vidyAo tene svayaM ja upasthita thAya che. AzIviSa7(AzIviSa= sapI). kAryabheda ane jAtibhedathI aneka prakAranuM che. bhinna akSara eTale kaMIka nyUna. abhinna akSara eTale saMpUrNa caudapUrvane dhAraNa karavuM te. tatoDaye" rUtyAdri e atizayomAM AsaktithIegRddhithI rahita "mokSa pariNAmAvastha"ti aviratasamyagdaSTi Adi guNasthAnamAM vartatA ane mohano kSaya karavAnI sanmukha thayelA evA tenA zreNIthI saghaLA mohano kSaya thaye chate ane jJAnAvaraNAdino nAza thaye chate saMsAranA bIjabaMdhanarUpa evA moha ane jJAnAvaraNAdithI mukta thayelo te snAtaka kevalI thAya che. tyAra bAda phaLabaMdhana evA vedanIyAdi cArathI muktinI apekSAvALo te vedanIyAdi saghaLA phaLabaMdhanathI paNa mukta thayelo. pUrve grahaNa karelA karmarUpa kASThane jeNe dhyAnarUpI agnithI bALI nAkhyA che tevA, pUrve
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 grahaNa karelA bhavanA audArikAdi kAyAnA viyogathI ane hetuno abhAva hovAthI saMsAramAM pharI uttarazarIranI utpatti na thavAthI kAithI rahita agninI jema zAMta thayelA te mahAtmA kAraNanI apekSAvALA saMsAra sukhane oLaMgIne AtyaMtika, ekAMtika, nirupama, niratizaya ane nitya evA nirvANa sukhane pAme che. zAMta thayelA parama AhvAdane pAmelA. AtyaMtika sAdianaMta. aikAMtika-ekAMte thAya ja che, arthAt kyAreka hoya ane kyAreka na hoya evuM nathI( satata hoya che). nirupama=saMsAramAM te sukhanI koI upamA nathI, arthAt tenA jevuM koI sukha nathI. niratizaya te sukhano prakarSaapakarSarUpa vizeSa=bheda nathI. kemake sarva muktonuM sukha tulya che. nitya avinAzI. sadA eka svarUpe rahenAruM ane avikArI che. (7) TIkAkAranA vadhArAnA sAta zlokono artha satkArane yogya satata(=sadA) utsukatAthI rahita, nirbhaya, vizuddhimaya, premathI rahita, dveSathI rahita, harSa-zoka vagere dvandothI rahita karmarUpa rajathI rahita ane zarIrathI rahita jIva. (1) baLatA evA saMsAra rUpa agnine parama sukharUpa pANIthI bujhAvIne nirvANa pAme che. potAnA AtmAmAM rahe che. janma, jarA, maraNa ane rogathI rahita bane che. (2) pIDA na hovAthI ane sarvajJa hovAthI parama sukhI thAya che. potAnAmAM rahelA jJAnanuM prakRSTa sukha che, pIDAno abhAva che. (3) A sukha anupama(=upamA na ApI zakAya tevuM), ameya(=mApI na zakAya tevuM), nAza nahIM pAmanAruM, duHkharahita, upadravathI rahita, jarAthI rahita, rogathI rahita, bhaya ane tRSNA vinAnuM, ekAMtika, AtyaMtika, avyAbAdha hoya che. (4) traNeya paNa kALamAM tiryaMca, manuSya ane devonA je sukho che te sarva siddhanA sukhanA aMza samAna paNa nathI. (5)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 te sukho(=saMsAranA sukho) atizaya rAgathI yukta hoya che ane pIDApUrvakanA hoya che. saMsAramAM rAgane choDIne koi sukha nathI. koipaNa sukha rAgathI sparzAyA vinAnuM hotuM nathI. (6) A pramANe siddhano jIva AtyaMtika kSAyikasamyakatva, AtyaMtika kSAyikavIrya, AtyaMtika kSAyikasiddhatva, AtyaMtika kSAyikadarzana, AtyaMtika kSAyikajJAna tathA nirva=vikalpa vinAnA paNa sukhathI yukta hoya che. (7) be vAra bAMdheluM sArI rIte bAMdheluM thAya e nyAyathI have A ja zAstrArthano zlokothI upasaMhAra kare che- "maryAdri" ukta rIte je jIvAdi tattvo che te tattvonA vizeSa jJAnathI virakta thayelA, viSayasukhanI tRSNAthI rahita banelA, AzravanA dvArone atizaya baMdha karI dIdhelA hovAthI navA karmano vistAra chedAye chate (1). pUrvI" rUtyAti, tapazcaryAdi karmakSayanA hetuothI pUrvanA karmone khapAvatA jIvanuM saMsArarUpa vRkSanuM bIja evuM mohanIyakarma saghaLuMya kSapakazreNImAM kSaya pAme che. (2) tata: phatyAvi, tyArabAda (aMtarmuhUrta pachI) aMtarAya, jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya e traNa karmono ekI sAthe saMpUrNapaNe nAza thAya che. (3) "sU" rUtyAdi, jema garbhasUcino-madhyamAM rahelA taMtuno nAza thatA saMpUrNa tADavRkSa nAza pAme che tema mohanIyakarmano kSaya thatA zeSa (saghaLA) karmono kSaya thAya che. (4) tata:" rUtyavi, tyArabAda cAra ghAtikarmone khapAvIne yathAkhyAta saMyamI bane che(=kahevAya che). bIjanAM baMdhana evA mohanIyakarmathI mukAyelA vimukta kahevAya che. aMtarmalanA nAzathI snAtaka kahevAya che, kevaLa lakSmInI prAptithI paramezvara kahevAya che. (5)
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 "zeSa rUtyali, vedanIyAdi cAra aghAtI karmanA phaLanI apekSAvALo hovAthI zuddha kahevAya che. mohAdimalano nAza thayo hovAthI buddha kahevAya che. kevaLajJAnanI prApti thavAthI nirAmaya kahevAya che. sarvarogonuM kAraNa (ajJAna) cAlI javAthI kevalI kahevAya che. (6) "stra" tyAddhi, nAkhelA saghaLA kASTho bALI nAkhavAthI kAi rahita banelo agni jema nirvANa pAme che tema saghaLA karmono kSaya thavAthI (saMsAranA mULa kAraNonI paraMparAthI rahita banelA te mahAtmA) upara=siddhikSetramAM nirvANa mokSa pAme che. nirvANane pAmelAnuM sthAna paNa upacArathI nirvANa kahevAya che. nirvANane pAme che zAMtine pAme che. athavA nirvANa eTale nivRttapaNuM siddhapaNuM. (7). gha"rUTyAti, jema bIja sarvathA baLI jatA temAMthI aMkura utpanna thato nathI. tema karmarUpa bIja sarvathA baLI gayA bAda pharIthI bhavarUpa aMkuranI utpatti thatI nathI. (8) "taddanantara" rUtyavi, saghaLA karmono kSaya thayA bAda turata ja te mahAtmA lokAMta sudhI UMce jAya che. muktanI gati kevI rIte thAya ityAdi zaMkA thaye chate A (nIce mujaba) pUrvaprayogathI, asaMgatvathI, baMdha chedathI ane UrdhvagauravathI muktajIvanI gati siddha thAya che. (9) pUrvaprayoganA udAharaNo batAve che- rutA" phatyAti, preraNA vinA paNa pUrvaprayogathI(=pUrvanA vegathI) jema kuMbhAranuM cakra cAkaDo bhramaNa kare che, hiMDoLo hAle che, bANa AgaLa jAya che tema prastutamAM yogo na hovA chatAM pUrvaprayogathI siddha jIvonI gati karI che. (10) kRSa" tyakti, jema mATIno lepa dUra thatA haLavI banelI tuMbaDI pANInI upara Ave che tema karmano lepa dUra thavAthI haLavA banelA siddhAtmAnI Urdhvagati karI che. (11)
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 "ra" rUtyAti, jema eraMDAnA bIjanuM baMdhana chedAvAthI, yaMtranuM baMdhana chedAvAthI, peTAnuM baMdhana chedAvAthI anukrame bIja, phAla ane peTInA puTanI (uparanA paDanI) gati jovAI che tema ATha karmanA baMdhanA nAzathI siddhanA jIvanI gati jovAI che. (12) "a" phatyAddhi, dharma eTale svabhAva. jIvo UMce javAnA svabhAvavALA ane pudgalo nIce javAnA svabhAvavALA che ema jinezvaroe kahyuM che. (13) yathA rUtyAti, jema svabhAvathI DhekuM nIce jAya che, vAyu tiryakatirlIgati kare che, agni UMce gati kare che tema svabhAvathI ja AtmAnI gati Urdhva thAya che. (14) mRtatu" tyAdi, A kahevAyela prakArathI gatinA vikArarUpa je gativaikRtya- gatinI vikRti(=viparIta gati) thAya che te parvata ane bhitti( divAla) vageremAM kriyAnA pratighAta(=avarodha)thI thAya che ane puruSanI icchAnA Adeza mujaba thatA prayoga(=pravRtti)thI thAya che. viruddhagatimAM A sarva kAraNo icchAya che. (15) gha" tyAdri, jIvomAM karmathI utpanna thayelI gati nIce, tirthI ane Urdhva ema sarva bAju thAya che, paNa jenA karmo kSINa thaI gayA che evA jIvonI gati Urdhva ja thAya che. kemake teono tevo svabhAva che. (16) "vya" rUtyati, jema paramANu Adi dravyanI kriyAnI utpatti, AraMbha (vinAza) ane gati eka sAthe eka samaye) thAya che. te ja pramANe siddhanI gati, mokSa ane bhavakSaya ekI sAthe thAya che. temAM gati eTale mukti, arthAt siddhigati. mokSa eTale potAnA AtmAmAM avasthAna ane bhavakSaya eTale janmano kSaya (nAza) athavA saMsArano kSaya. (17) "utpattirUtyAdri, prakAzanI utpatti ane aMdhakArano nAza jema ekI sAthe thAya che, eTale ke je kALe prakAzanI utpatti thAya che te ja kALe
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 aMdhakArano nAza thAya che. tema nirvANanI=mokSanI utpatti ane karmano nAza e baMne ekI sAthe thAya che. (18) tathA bIjI jagyAe paNa kahyuM che ke jema baMdhanathI mukta thayeluM eraMDAnuM bIja Urdhva jAya che, tema karmanA baMdhanamAMthI chUTavAthI jIva pravegathI (atizaya vegathI) Urdhva jAya che te satya che, arthAt temAM koI zaMkA nathI.(1). pANImAM DUbelI paNa tuMbaDI lepa cAlI javAthI nakkIthI upara jAya che, tema saMganA tyAgathI laghu banIne AtmA Urdhva jAya che. (2) mANasa sthira rahevAnI icchAvALo hovA chatAM paNa pravegita(atizaya vegavALo) karAyelo nakkIthI rahevA mATe samartha thato nathI. te rIte dhyAnathI AtmA e rIte prayojAya che ke jethI te Urdhva jAya che. (3) vaLI agninI jema svAbhAvika ja te AtmAnI Urdhva gati thAya che, agnijavALAnI anyagati(=Urdhva sivAyanI gati) pavananA kAraNe thAya che. tevI rIte AtmArUpI agnijavALAnI anyagati(=Urdhva sivAyanI gati) karmarUpa pavananA kAraNe thAya che. (4) svavaza ane prayojana vinAnA AtmAnI vigrahagati thatI nathI, karmavaza ane prayojanavALA AtmAnuM avazya vigrahagamana thAya che. jIva ane pudgalonI svAbhavikI gati zreNI mujaba icchAya che, arthAt jIva ane pudgalo zreNIno bhaMga karatA nathI. te kAraNathI jIvamAM avigrahagati(=Rjugati) siddha thAya che. (pa-6) siddhanA jIvamAM gati ghaTatI nathI. kemake te svavaza che, ane potAne gatinuM koI prayojana nathI.siddhanA jIvamAM asiddhatA nathI. kemake karmathI mukAyelo te karmothI chUTI rahyo che, arthAt mukta jIvanI gati paNa thAya che ane siddhatA paNa che. (7) baMdhananI muktithI, saMganA tyAgathI ane pUrvaprayogathI jatA jIvamAM anyavazatA mAnavI (svIkAravI) joIe. kemake muktajIva vivaza (parAdhIna) icchato nathI, arthAt mukta jIvasvAdhIna ja icchAyache. (8)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 A pramANe tAro A vipralApa (bakavAza) che. kemake aspRSTagatimAM vacce bIjo koi kALa nathI, uttara avasthA hota to siddha ke asiddhano prazna upasthita thAya. (9) 80 siddhano jIva aspRSTagatithI anaMtara ja eka samayamAM lokAMte adhiSThita(=sthira) thAya che tethI upara javAno kALa nathI. (10) jIva ahIM dehane choDIne siddhikSetramAM jaine siddha thAya che. muktajIvane siddhikSetra ane ahIMnuM kSetra e benI vacce siddhi ke asiddhi nathI. (11) svavaza, prayojana vinAnA ane kRtakRtya thayelA AtmAne jema svabhAvathI upayoga iSTa che tema svabhAvathI gati iSTa che. (12) have je pRthvI upara muktAtmAnI sthiti che te pRthvI kevA svarUpavALI che tene kahe che "tanvI" tyAdri, te pRthvI madhyamAM ATha yojana jADI che ane pradezothI cAre bAju upara upara hAni thatI thatI mAkhInI pAMkhathI pAtaLI che, aMte ati pAtaLI che. tathA te pRthvI manojJA, surabhi, puNyA ane parama bhAsvara che. manojJA eTale atyaMta manohara. surabhi eTale iSTa gaMdhavALI, puNyA eTale puchyavALA pRthvIkAya jIvothI banelI, parama bhAsvarA eTale atizaya prakAza karavAnA svabhAvavALI. te pRthvInuM prAgbhAra evuM nAma che. te lokanA mastake rahelI che. (19) "vRtto" hatyAvi, manuSyalokamAM aDhI dvIpo mAnuSottara parvatathI vIMTaLAyelA che. A pRthvI aDhI dvIpa jeTalI pahoLAivALI che, arthAt 45 lAkha yojana vistAravALI che. UMdhI karelI sapheda chatrI jevI AkRtivALI che. (upara kahyuM tema) zubha vagere svarUpavALI che. (tethI) zubha che. te pRthvInI upara lokAMtane sparzanArA siddhonuM avasthAna che. (20) "tAvAtmya" kRtyAdi, sa AtmA-svamAvo yemAM te rUti tavAtmAnaH tasya bhAva: ti tAvAtmyam- AtmA (svabhAva) jeone che te tavAtmAnaH ane
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 teno bhAva te tAtAca- (te siddhanA jIvo) tAdAsyathI eTale ke kevaLajJAna ane kevaLadarzanarUpa svabhAvathI svayaM upayogavALA hoya che. sadA kSAyikasamyaktva ane siddhatva avasthAvALA hoya che ane hetuno abhAva hovAthI niSkriya che. kriyAnA AraMbhamAM teone kaMIpaNa nimitta nathI tethI niSkriya che. (21) tatogRthva" rUtyAti, prazna- lokAMtathI upara siddhonI gati kema thatI nathI? uttara- lokAMtathI upara gatimAM mukhya apekSA kAraNa evo dharmAstikAya na hovAthI tyAM siddhonI gati thatI nathI. (22) saMsAra" rUtyAdi, siddhonuM sukha avinAzI hovAthI, saMsAranA viSayathI atIta (para) che. duHkharahita che, parama prakRSTa che ema tIrthaMkara vageree kahyuM che. [kahevAno bhAva e che ke mokSanuM sukha saMsAranA viSayathI para che. mokSanuM sukha saMsArI jIvonA anubhavano viSaya banatuM nathI. jema dazya vastuo AMdhaLAnA cakSuno viSaya banatI nathI tema mokSasukha saMsArI jIvonA anubhavano viSaya banatuM nathI. saMsAranuM sukha satAvedanIyakarmanA udayathI prApta thAya che, jyAre mokSanuM sukha vedanIyakarmanA kSayathI utpanna thAya che. AthI saMsAramAM evo koI jIva nathI je mokSanA sukhanA aMzane paNa anubhavI zake. kevaLI paNa mokSanA sukhane jANe paNa vede nahIM. kemake vedanIyakarmanA udayarUpa pratibaMdhaka hAjara che. saMsAranuM sukha duHkhapUrvakanuM hoya, duHkha vinAnuM ekaluM na hoya. prakRSTa che tethI saMpUrNa che.] (23) "cAta" rUlyati, prazna- ATha karmothI, traNa yogathI ane indriyathI rahita siddhanA jIvane sukha zI rIte hoya? (e pramANe jo tuM kahetA ho to) te mATe tuM mane sAMbhaLa. (24) "to rUTyAri, pratItine(=samAdhAnane) batAve che-
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 uttara- A lokamAM zabdAdi viSaya, duHkhanI vedanAno abhAva, sAtAvedanIyAdi karmano vipAka ane sakala karmano kSayarUpa mokSa e cAra arthomAM sukha zabdano prayoga thAya che. (25) "zullo va"i rUtsAha, udAharaNone anukrame batAve che. agni sukhakArI che, vAyu sukhakArI che e pramANe lokamAM viSayomAM sukha zabdano prayoga thAya che. duHkha na hoya to puruSa potAne "huM sukhI chuM" ema mAne che. (26) puSya rUtyAdri, puNyakarmanA vipAkathI isTa indriyanA viSayathI utpanna thayelA anubhavane sukha kahevAmAM Ave che. karma ane klezathI sarvathA mukta thavAthI mokSamAM sarvathI uttama sukha hoya che. (27). "suravaprasutava" rUtyAti, keTalAko mokSane=mokSasukhane sukhapUrvaka gADha nidrAmAM sUtelA puruSanA sukha jevuM mAne che te yukta nathI. kAraNa ke nidrAmAM yoga hoya che, kriyA hoya che ane sAcA sukhano kheda hoya che. nidrAmAM khedano prakaSatva ane aprakaSatva hoya che. (28) zrI" rUtyAdi, zrama eTale kheda, klama eTale glAni, mada eTale madyapAnAdithI utpanna thayeluM ghena, vyAdhi eTale javara(tAva) vagere, madana eTale kAmanuM sevana. A badhA kAraNothI susvApasutatvano saMbhava che tathA rati-arati-bhaya-zoka vagere moha che. A badhA doSothI susuptatvano saMbhava che. darzanAvaraNIyakarma jIvanA darzanaguNane haNanAruM che. tenA vipAkathI(=udayathI) sukhasuptatvano saMbhava che. A badhA kAraNo mukta AtmAomAM saMbhavatA nathI. (29). "to" rUtyAdi, saMpUrNa paNa lokamAM mokSasukha samAna padArtha kyAMya nathI ke jenI sAthe mokSasukhane sarakhAvI zakAya. tethI mokSasukha anupama che. (30) tirUtyAvi, mokSasukha anumAna ane upamAnathI jANI zakAya tema nathI. kema ke tene jANavA mATe koI liMga(nnacihna) prasiddha nathI.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 93 je padArthanuM upamAnamAM sAdazyarUpa liMga tathA anumAnamAM anvayavyatirekI liMga prasiddha hoya te ja padArtha upamAna ane anumAna pramANano viSaya bane. (31) "pratyakSa" tyAti, arihaMta sarvajJone ja te mokSasukha pratyakSa che, pratyakSa jANIne teoe jayathAvat kahyuM che. jeonA rAga-dveSa-moha jatA rahyA che, jemanuM vacana zraddheya che, tevA sarvajJoe ja A kahyuM che AthI sarvajJapraNIta AgamonA prAmANyathI te che ema grahaNa karAya che, nahi ke buddhinA sAmarthyathI (ka) chadmasthanI parIkSAthI. (kema ke-) AgamathI nirapekSa chabasthanA pratyakSAdi pramANothI parIkSA karAtuM kyAreya upalabdha thatuM nathI=jaNAtuM nathI. (3ra) A pramANe jeNe saghaLA karmonA samUhane khapAvI dIdho che evo te (siddhano jIva) anupama, avyAbAdha, zAzvata ane svAbhAvika muktisukhane anubhave che. saMsArane ghaNAM duHkhavALo joine temAMthI nIkaLavAno jeNe prayatna karyo che, samyagu darzana-jJAna-cAritrathI saMpanna ane mokSa mATe jeNe utsAha karyo che evo je sAdhu duSamakALanA(=pAMcamA ArAnA) doSathI atyaMta nabaLA kAlikA ane sevArya saMghayaNanA doSathI ane aneka apAyavALA alpa AyuSyanA doSathI, alpa vIryavALo tathA mohanIyAdi karmonuM atizaya bhArepaNuM hovAthI( karmo tIvra anubhAvavALA hovAthI) ATha karmone khapAvyA vinA aTakI jAya cheHkALa kare che. te sAdhu zubharAzi (puNyarAzi)ne ekaThI karIne saudharma vagere bAra kalpomAMthI koI eka kalpamAM ke sarvArthasiddha sudhInA vimAnomAMthI koI eka vimAnamAM devapaNe utpanna thAya che. tyAM saudharmAdikalpamAM ke sarvArthasiddha vimAnamAM puNyanA vipAkane anubhavIne AyuSyanA kSayathI cyavana pAmIne magadhAdi Arya dezamAM kSatriya vagere manuSya jAtimAM zIlavALA ane sArA AcAravALA IkvAku
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 vagere kuLomAM muktine anukULa jJAna, abhyatthAna vagere vinaya, dhanadhAnya-suvarNa-saMpattirUpa vaibhava, zabda vagere viSayo A badhAnI adhikatArUpa vibhUtithI yukta manuSyomAM janma pAmIne ane samyagdarzana AdithI vizuddha bodhine pAme che. bodhi eTale jJAna ane cAritra, ke jenuM lakSaNa pUrve kahyuM che ane sukhanI paraMparAthI yukta evA kuzala abhyAsanA anubaMdhanA kramathI manuSya, deva ane pharI manuSya e pramANe traNa janmone pAmIne samyaktva ane jJAnanA lAbhathI jeNe saMvarane prApta karela che evo ane tapathI saghaLA karmasamUhano kSaya karI nAkhyo che evo te (jIva) siddhikSetramAM siddha thAya che. kahyuM che ke A pramANe saMvararUpa baddhara paherIne samyagdarzanarUpa ghoDA upara ArUDha thayelo samyajJAnarUpa mahAna dhanuSyavALo, dhyAnAdi taparUpa tINa bANothI saMyamarUpa yuddhanA AMgaNe rahelI klezarUpa senAne harAvIne bhavyAtmA karmarUpa rAjAne haNIne muktirUpa rAjyalakSmIne meLave che. (1-2). e pramANe karmonA udayathI utpanna thanArA ane karmonA kSayopazamathI utpanna thanArA bhAvothI saMsAra che, karmanA kSayathI siddhi che ema arihaMtoe kahyuM che. (3) jJAna sumArgano dIpaka che, teno(=sumArgadIpakano) vinAza na thAya e mATe sata samyaktva che, cAritra Azravono nAza karanAra che. tapa rUpI agni karmone bALe che. (4). jinavacanamAM siddhinA A cAra aMgothI siddhi thAya che. saMvarathI rahitane ekalA jJAnathI te siddhi thatI nathI. (5) A pramANe ekAMtavAda samAna eka dvIpavALA, vividha mAchalArUpa eka pAtALavALA, ATha jaLacara hAthIvALA, be vega, cAra AvartavALA, cArakinArAvALA (6). traNa mahAvAyuvALA, traNa udayavALA, cha vegavALA, coryAzI niyata urmivALA saMsArarUpa samudrane caturaMga nAva vaDe jIva tarI jAya che. (7) (10-7)
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-10 "yazobhadrastha" ItyAdi pATha azuddha jaNAya che tethI ahIM teno mAtra bhAvArtha jaNAvavAmAM Ave che. TIkAkAranI prazasti AcArya zrI haribhadrasUrijIe prathamanA sADA pAMca adhyAyonI (chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasaMpannatA pada sudhI) TIkA karI. tyArabAda chaThThA adhyAya sudhI AcAryazrI yazobhadrasUrijIe TIkA karI che. pUjyagandhahasti zrI siddhasenagaNi vaDe tattvArthanI navI TIkA karAi. [A TIkA navA vAdasthAnothI kaThina che ane ghaNI moTI che. bAkInI (AcArya yazobhadrasUrijIe chaThThA adhyAya sudhInI TIkA karI. tyAra pachInI(07mAM adhyAyathI bAkI rahelI TIkA)] potAnA bodha mATe meM(=AcArya yazobhadrasUrijInA ziSya) siddhasenagaNinI TIkAmAMthI uddhata karI che. graMthakAranI prazasti have vAcaka (pUrvadhara) potAnA AcAryanA baMne prakAranA vaMzane jaNAve che. temAM dIkSA ApanAranA vaMzano A artha che zivazrI nAmanA vAcaka saMgrahakAranA dAdAguru che. temanA ziSya ghoSanaMdi nAmanA kSamAzramaNa che. A saMgrahakAra (umAsvAti mahArAjA) temanA (ghoSanaMdikSamAzramaNanA) ziSya che. have vAcanAcAryano vaMza A che- muMDapAda nAmanA mahAvAcaka kSamAzramaNa A saMgrahakAranA dAdAguru che. temanA ziSya mULa nAmanA vAcaka che. A saMgrahakAra temanA ziSya che. have potAnA janmavaMzanA sthAnane kahe che- nyajhodhikA nAmanuM gAma che. tyAM janmelA ane jenuM kusumapura bIjuM nAma che evA pATalIputramAM vihAra karatA kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitAnA putra, vAtsasUta gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra evA uccanAgara zAkhAvALA zrI umAsvAmi vAcaka vaDe saMpradAyano viccheda na thAya e mATe saddagurunI paraMparAthI AvelA, advacananuM samyagu avadhAraNa karIne zArIrika ane
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-10 sUtra-7 mAnasika duHkhothI pIDAyelA, jemAM lagabhaga A lokanA sukha saMbaMdhI upadeza che evA ane pramANanuM vighaTTana karavAmAM asamartha evA trayI vagere duSTa AgamothI vihatamativALA=jemanuM vijJAna haNAI gayuM che evA lokane joIne tattvArthAdhigama nAmanuM spaSTa arthavALuM zAstra bhavyajIvonI anukaMpAthI racAyuM che. tethI A tattvArthAdhigama nAmanA) zAstrane jIvAditattvonA bodha mATe je sUtrathI ane arthathI jANaze ane temAM kaheluM Acaraze te avyAbAdha sukharUpa, anaMta, anupama ane paramArthavALA mokSane jaladIthI prApta karaze. - bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe pa.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThA adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(=sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI dazamA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvanA badhAnAzinI y to diervimetom jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo zrI zaMkhezvara sAhiba sAco bIjAno Azaro kAryo vidvadvarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara upAyonA 3 vikI kodha dAvAnaLano dAha kaSAyonA kaTu vipAko mananeluM 1ThA ujaLuM tRSNAnI tijorIne toDo punA nAma tapa karIe bhavajala tarIe sw. 4dinglu LE zrI zrAvakadharmavidhi prakaraNa gujarAtI bhAvAnuvA Zhu pUjya Ane zrI kAbarIyAda HT AdhyAtmika vikAsanA traNa pagathiyA jonArA mAja ACT upayoTu vipAko | ahaMkAra ajagarano phUMphADo savapra 3 / ai namaH 15 ||titroi pAvana }} ? dhRstotrI (TIka gujarAtI bAvAnuvA pratimA zataka yuvA ja bacAvatI * nApa lI ja jANItA bA zahe seek mq ja vicita || garama dIvaitAla zrIzAMtisUrinidhita vAsaNAnA ma (noviMdana mahAbhAra mAma nAnA mA na ma ya ja sirf navakAra mahAmaMtra lervileging wa AvatA surata mi hIrA AdhyAtmika > pragatinA pAMca pagathiyAM prabhu vAi
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana navI daSTi tevI sRSTi bhavabhAvanA 45 Agamatapa ArAdhanA vidhi mAtA-pitAno sedA su mamatA mATe mAtA tA pUrvIpakAra kare bhavapAra (be bhAga) y we ddabangabe zrIpTaka prakaraNa // zrInAMnItha pragaN II // zrI paJcAzaka prakaraNam // (prathama vibhAga) kaoisnuds zrI hedrasura visata zrI vItarAgastotra det nisTanA upayogI sAdhanA rASTraha 55mAM zrI rAjIva mepanA svAdhIna rakSA parAdhIna upekSA TAI sAra AmAM zrI temanI 175 915 2 zrI umAsvAti rAja ka masUtra Creatorfersteer = $1$ Aditya sUtram guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzana saMskRta zabda rUpAvalI cita pAdavAnI jIbadIo sa tya IR || da el dhI AjathI karavAthI vidhA prazamarata | prakaraNa 4 6 zrI rAjarasurIzvarajI ma.sA eka zabda auSadha kare, eka zabda kare dhAva AmAM zrI svAmI ga prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe satapathI AtmA ne sirisiricAlakalA -------- wh unner sheerandhurstu / Atmapravoma: / fe whinedown
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ C G Tejas Printers AHMEDABAD M.98253 47620