________________
સૂત્ર-૭
४७
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ (૧૨)અલ્પબદુત્વ– આ દ્વારમાં ક્ષેત્ર વગેરે અગિયાર અનુયોગ વારોનું અલ્પબહુત કહેવા યોગ્ય છે. તે આ પ્રમાણે–
(૧) ક્ષેત્ર– ક્ષેત્રસિદ્ધોનું અલ્પબદુત્વ જન્મથી અને સંહરણથી એમ બે રીતે તથા કર્મભૂમિસિદ્ધો અને અકર્મભૂમિસિદ્ધો એમ બે રીતે વિચારવું. તેમાં સંહરસિદ્ધો સૌથી થોડા છે. (તેનાથી) જન્મથી સિદ્ધો અસંખ્યગુણા છે. સંકરણ પરકૃત અને સ્વયંકૃત એમ બે પ્રકારે છે. દેવકર્મથી અને ચારણ-વિદ્યાધરોથી કરાયેલું સંકરણ પરત છે. સ્વયંસ્કૃત સંતરણ ચારણ-વિદ્યાધરોનું જ હોય છે. આ ક્ષેત્રોનો વિભાગ કર્મભૂમિઅકર્મભૂમિ-સમુદ્રો-દ્વીપો, ઉપર, નીચે અને તિÚ એમ ત્રણ લોક છે. તેમાં ઊર્ધ્વલોકસિદ્ધો સૌથી થોડા છે (એનાથી) અધોલોકસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. તેનાથી તિચ્છલોકસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે.
સમુદ્રસિદ્ધો સૌથી ઓછા છે. (તેનાથી) દ્વીપસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. એ પ્રમાણે આ અવ્યંજિતમાં કહ્યું. વ્યંજિતમાં પણ લવણસમુદ્રસિદ્ધો સર્વથી ઓછા છે. તેનાથી કાલોદધિ સમુદ્રસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. તેનાથી જંબૂઢીપસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. તેનાથી ધાતકીખંડસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. તેનાથી પુષ્કરાર્ધદ્રીપસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે.
(૨) કાળ– કાળના ત્રણ વિભાગ છે. અવસર્પિણી, ઉત્સર્પિણી અને નોઅવસર્પિણી-નોઉત્સર્પિણી. અહીં સિદ્ધોના અલ્પબદુત્વમાં વ્યંજિત અને અત્યંજિત એવો વિશેષ અનુગમ કરવો. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને ઉત્સર્પિણી સિદ્ધો સૌથી થોડા છે. એનાથી અવસર્પિણીસિદ્ધો વિશેષાધિક છે. એનાથી નોઅવસર્પિણી-નોઉત્સર્પિણીસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને અકાળે સિદ્ધ થાય છે. આમાં અલ્પબદુત્વ નથી.
(૩) ગતિ પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને સિદ્ધિગતિમાં સિદ્ધ થાય છે. આમાં અલ્પબદુત્વ નથી. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયના અનંતર પશ્ચાતકૃતિકને આશ્રયીને મનુષ્યગતિમાં સિદ્ધ થાય છે. આમાં અલ્પબદુત્વ
