________________
૪૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૭ પશ્ચાતકૃત સિદ્ધો હોય છે. છેદોપસ્થાપ્ય-પરિહારવિશુદ્ધિ-સૂક્ષ્મસંપાયયથાખ્યાત પક્ષાકૃત સિદ્ધો હોય છે. સામાયિક-છેદોપસ્થાપ્યપરિહારવિશુદ્ધિ-સૂક્ષ્મસંપરાય અને યથાખ્યાત પશ્ચાદ્ભૂત સિદ્ધો હોય છે.
(૭) પ્રત્યેકબુદ્ધબોધિત– આની વ્યાખ્યાના વિકલ્પો ચાર પ્રકારે છે. તે આ પ્રમાણે- સ્વયંબુદ્ધસિદ્ધો હોય છે. સ્વયંબુદ્ધસિદ્ધ તીર્થંકરસિદ્ધ અને પ્રત્યેકબુદ્ધસિદ્ધ એમ બે પ્રકારના છે. બુદ્ધબોધિતસિદ્ધનો ત્રીજો અને ચોથો વિકલ્પ આ પ્રમાણે છે- પરબોધકસિદ્ધ અને સ્વચ્છકારિસિદ્ધ.
(૮) જ્ઞાન– અહીં પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયતાની અપેક્ષાએ કેવલી સિદ્ધ થાય છે. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયતાના અનંતરપશ્ચાકૃતિક અને પરંપરપશ્ચાતકૃતિક એમ બે પ્રકાર છે. અને તેની વ્યંજિત અને અવ્યંજિતમાં વિચારણા છે. અત્યંજિતમાં બે, ત્રણ કે ચાર જ્ઞાનથી સિદ્ધ થાય છે. વ્યંજિતમાં મતિ-શ્રત એ બે જ્ઞાનથી સિદ્ધ થાય છે. મતિ-શ્રુતઅવધિ કે મતિ-શ્રુત-મન:પર્યવ એ ત્રણ જ્ઞાનથી સિદ્ધ થાય છે.
(૯) અવગાહના- કોણ કઈ અવગાહનામાં વર્તતો સિદ્ધ થાય છે. અવગાહના ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય એમ બે પ્રકારની છે. ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના ૨ થી ૯ ધનુષથી યુક્ત એવા ૫૦૦ ધનુષ્ય ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના છે. ૨ થી ૯ અંગુલીન સાત હાથ જઘન્ય અવગાહના છે. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને આ શરીર અવગાહનાઓમાં સિદ્ધ થાય છે. પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયને આશ્રયીને પોતાના શરીર પ્રમાણે ત્રીજો ભાગ ન્યૂન એવી આ જ અવગાહનામાં સિદ્ધ થાય છે.
(૧૦)અંતર– આ દ્વારમાં સિદ્ધ થતા જીવોનું અંતર કેટલું પડે છે તેની વિચારણા છે. અંતર વિના અને અંતર સહિત સિદ્ધ થાય છે. તેમાં અંતર વિના જઘન્યથી ૨ સમય સુધી અને ઉત્કૃષ્ટથી આઠ સમય સુધી સિદ્ધ થાય છે. અંતર સહિત જઘન્યથી એક સમય પછી અને ઉત્કૃષ્ટથી ૬ માસ પછી સિદ્ધ થાય છે.
(૧૧)સંખ્યા–એક સમયમાં કેટલા સિદ્ધ થાય? જઘન્યથી એક અને ઉત્કૃષ્ટથી એકસો આઠ સિદ્ધ થાય.
