________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ સૂત્ર-૭ માનસ એટલે માનસિક વ્યાપારથી થયેલું. કોષ્ટબુદ્ધિત્વ એટલે જે કંઈ પદ-વાક્યાદિ ગ્રહણ કર્યું હોય તે કોઠારમાં નાખેલા ધાન્યની જેમ ક્યારેય પણ નાશ ન પામે, અર્થાત્ ભૂલે નહિ. બીજબુદ્ધિત્વ એટલે અલ્પ પણ બતાવેલ વસ્તુ અનેક પ્રકારે જણાવે. તે આ પ્રમાણે બતાવેલા પદથી, પ્રકરણથી કે ઉદ્દેશાદિથી સર્વ અર્થને અને ગ્રંથને અનુસરે છે. પરચિત્તને જાણે છે. અભિલષિત અર્થ(વસ્તુ)ને પ્રાપ્ત કરે જ છે અને અનિષ્ટ ન જ પામે. આ પ્રમાણે તે અવસ્થામાં શુભ અનુભાવથી અનિષ્ટને ન પામે ઈત્યાદિ ઘણા અતિશયો પ્રગટ થાય છે.
તેને વાચિક પણ ક્ષીરાગ્નવિત્વ અતિશય પ્રાપ્ત થાય છે. ક્ષીરાગ્નવિત્વ એટલે એના વચનને સાંભળતા લોકો દૂધની જેમ આસ્વાદને ગ્રહણ કરે છે. એ પ્રમાણે મધ્વાસ્રવિત્વ. વિદ્વાનોની સભામાં પરાજિત ન થાય તેવું વાદિપણું પ્રાપ્ત થાય છે. સ્વેચ્છ, હરણ, પશુ, પક્ષી વગેરે સઘળા જીવોના અવાજના અર્થનું જ્ઞાન થાય છે. બુદ્ધિવગરના પણ સઘળા જીવોને બોધ પમાડે છે, માટે તે સર્વસત્ત્વાવબોધન અતિશય છે. આદિ શબ્દના ગ્રહણથી ઇક્ષુરસાસ્ત્રવિત્વ વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. તથા ત્યારે સઘળીય વિદ્યાઓ તેને સ્વયં જ ઉપસ્થિત થાય છે. આશીવિષ7(આશીવિષ= સપી). કાર્યભેદ અને જાતિભેદથી અનેક પ્રકારનું છે. ભિન્ન અક્ષર એટલે કંઈક ન્યૂન. અભિન્ન અક્ષર એટલે સંપૂર્ણ ચૌદપૂર્વને ધારણ કરવું તે.
તતોડયે” રૂત્યાદ્રિ એ અતિશયોમાં આસક્તિથીeગૃદ્ધિથી રહિત “મોક્ષ પરિણામાવસ્થ”તિ અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ આદિ ગુણસ્થાનમાં વર્તતા અને મોહનો ક્ષય કરવાની સન્મુખ થયેલા એવા તેના શ્રેણીથી સઘળા મોહનો ક્ષય થયે છતે અને જ્ઞાનાવરણાદિનો નાશ થયે છતે સંસારના બીજબંધનરૂપ એવા મોહ અને જ્ઞાનાવરણાદિથી મુક્ત થયેલો તે સ્નાતક કેવલી થાય છે.
ત્યાર બાદ ફળબંધન એવા વેદનીયાદિ ચારથી મુક્તિની અપેક્ષાવાળો તે વેદનીયાદિ સઘળા ફળબંધનથી પણ મુક્ત થયેલો. પૂર્વે ગ્રહણ કરેલા કર્મરૂપ કાષ્ઠને જેણે ધ્યાનરૂપી અગ્નિથી બાળી નાખ્યા છે તેવા, પૂર્વે
