________________
૮૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ સૂત્ર-૭ “ર” રૂત્યાતિ, જેમ એરંડાના બીજનું બંધન છેદાવાથી, યંત્રનું બંધન છેદાવાથી, પેટાનું બંધન છેદાવાથી અનુક્રમે બીજ, ફાલ અને પેટીના પુટની (ઉપરના પડની) ગતિ જોવાઈ છે તેમ આઠ કર્મના બંધના નાશથી સિદ્ધના જીવની ગતિ જોવાઈ છે. (૧૨)
“á” ફત્યાદ્ધિ, ધર્મ એટલે સ્વભાવ. જીવો ઊંચે જવાના સ્વભાવવાળા અને પુદ્ગલો નીચે જવાના સ્વભાવવાળા છે એમ જિનેશ્વરોએ કહ્યું છે. (૧૩)
યથા રૂત્યાતિ, જેમ સ્વભાવથી ઢેકું નીચે જાય છે, વાયુ તિર્યકતિર્લીગતિ કરે છે, અગ્નિ ઊંચે ગતિ કરે છે તેમ સ્વભાવથી જ આત્માની ગતિ ઊર્ધ્વ થાય છે. (૧૪)
મૃતતુ” ત્યાદિ, આ કહેવાયેલ પ્રકારથી ગતિના વિકારરૂપ જે ગતિવૈકૃત્ય- ગતિની વિકૃતિ(=વિપરીત ગતિ) થાય છે તે પર્વત અને ભિત્તિ( દિવાલ) વગેરેમાં ક્રિયાના પ્રતિઘાત(=અવરોધ)થી થાય છે અને પુરુષની ઇચ્છાના આદેશ મુજબ થતા પ્રયોગ(=પ્રવૃત્તિ)થી થાય છે. વિરુદ્ધગતિમાં આ સર્વ કારણો ઇચ્છાય છે. (૧૫)
ઘ” ત્યાદ્રિ, જીવોમાં કર્મથી ઉત્પન્ન થયેલી ગતિ નીચે, તિર્થી અને ઊર્ધ્વ એમ સર્વ બાજુ થાય છે, પણ જેના કર્મો ક્ષીણ થઈ ગયા છે એવા જીવોની ગતિ ઊર્ધ્વ જ થાય છે. કેમકે તેઓનો તેવો સ્વભાવ છે. (૧૬)
“વ્ય” રૂત્યતિ, જેમ પરમાણુ આદિ દ્રવ્યની ક્રિયાની ઉત્પત્તિ, આરંભ (વિનાશ) અને ગતિ એક સાથે એક સમયે) થાય છે. તે જ પ્રમાણે સિદ્ધની ગતિ, મોક્ષ અને ભવક્ષય એકી સાથે થાય છે. તેમાં ગતિ એટલે મુક્તિ, અર્થાત્ સિદ્ધિગતિ. મોક્ષ એટલે પોતાના આત્મામાં અવસ્થાન અને ભવક્ષય એટલે જન્મનો ક્ષય (નાશ) અથવા સંસારનો ક્ષય. (૧૭)
“ઉત્પત્તિરૂત્યાદ્રિ, પ્રકાશની ઉત્પત્તિ અને અંધકારનો નાશ જેમ એકી સાથે થાય છે, એટલે કે જે કાળે પ્રકાશની ઉત્પત્તિ થાય છે તે જ કાળે
