________________
૮૯
સૂત્ર-૭
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ અંધકારનો નાશ થાય છે. તેમ નિર્વાણની=મોક્ષની ઉત્પત્તિ અને કર્મનો નાશ એ બંને એકી સાથે થાય છે. (૧૮) તથા બીજી જગ્યાએ પણ કહ્યું છે કે
જેમ બંધનથી મુક્ત થયેલું એરંડાનું બીજ ઊર્ધ્વ જાય છે, તેમ કર્મના બંધનમાંથી છૂટવાથી જીવ પ્રવેગથી (અતિશય વેગથી) ઊર્ધ્વ જાય છે તે સત્ય છે, અર્થાત્ તેમાં કોઈ શંકા નથી.(૧).
પાણીમાં ડૂબેલી પણ તુંબડી લેપ ચાલી જવાથી નક્કીથી ઉપર જાય છે, તેમ સંગના ત્યાગથી લઘુ બનીને આત્મા ઊર્ધ્વ જાય છે. (૨)
માણસ સ્થિર રહેવાની ઇચ્છાવાળો હોવા છતાં પણ પ્રવેગિત(અતિશય વેગવાળો) કરાયેલો નક્કીથી રહેવા માટે સમર્થ થતો નથી. તે રીતે ધ્યાનથી આત્મા એ રીતે પ્રયોજાય છે કે જેથી તે ઊર્ધ્વ જાય છે. (૩)
વળી અગ્નિની જેમ સ્વાભાવિક જ તે આત્માની ઊર્ધ્વ ગતિ થાય છે, અગ્નિજવાળાની અન્યગતિ(=ઊર્ધ્વ સિવાયની ગતિ) પવનના કારણે થાય છે. તેવી રીતે આત્મારૂપી અગ્નિજવાળાની અન્યગતિ(=ઊર્ધ્વ સિવાયની ગતિ) કર્મરૂપ પવનના કારણે થાય છે. (૪)
સ્વવશ અને પ્રયોજન વિનાના આત્માની વિગ્રહગતિ થતી નથી, કર્મવશ અને પ્રયોજનવાળા આત્માનું અવશ્ય વિગ્રહગમન થાય છે. જીવ અને પુદ્ગલોની સ્વાભવિકી ગતિ શ્રેણી મુજબ ઇચ્છાય છે, અર્થાત્ જીવ અને પુદ્ગલો શ્રેણીનો ભંગ કરતા નથી. તે કારણથી જીવમાં અવિગ્રહગતિ(=ઋજુગતિ) સિદ્ધ થાય છે. (પ-૬)
સિદ્ધના જીવમાં ગતિ ઘટતી નથી. કેમકે તે સ્વવશ છે, અને પોતાને ગતિનું કોઈ પ્રયોજન નથી.સિદ્ધના જીવમાં અસિદ્ધતા નથી. કેમકે કર્મથી મુકાયેલો તે કર્મોથી છૂટી રહ્યો છે, અર્થાત્ મુક્ત જીવની ગતિ પણ થાય છે અને સિદ્ધતા પણ છે. (૭)
બંધનની મુક્તિથી, સંગના ત્યાગથી અને પૂર્વપ્રયોગથી જતા જીવમાં અન્યવશતા માનવી (સ્વીકારવી) જોઈએ. કેમકે મુક્તજીવ વિવશ (પરાધીન) ઇચ્છતો નથી, અર્થાત્ મુક્ત જીવસ્વાધીન જ ઇચ્છાયછે. (૮)
