________________
૨૨
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૬ भवति तदा मृत्तिकालेपसङ्गविनिर्मुक्तं मोक्षानन्तरमेवोर्ध्वं गच्छति आसलिलोर्ध्वतलात् ।
एवमूर्ध्वगौरवगतिधर्मा जीवोऽप्यष्टकर्ममृत्तिकालेपवेष्टितः तत्सङ्गात् संसारमहार्णवे भवसलिले निमग्नो भवासक्तोऽधस्तिर्यगूर्वं च गच्छति, सम्यग्दर्शनादिसलिलक्लेदात्प्रहीणाष्टविधकर्ममृत्तिकालेप ऊर्ध्वगौरवादूर्ध्वमेव गच्छत्यालोकान्तात् ।
स्यादेतत् लोकान्तादप्यूर्वं मुक्तस्य गतिः किमर्थं न भवतीति । अत्रोच्यते । धर्मास्तिकायाभावात् । धर्मास्तिकायो हि जीवपुद्गलानां गत्युपग्रहेणोपकुरुते । स तत्र नास्ति । तस्माद् गत्युपग्रहकारणाभावात्परतो गतिर्न भवति अप्सु अलाबुवत् । नाधो न तिर्यगित्युक्तम् । तत्रैवानुश्रेणिगतिर्लोकान्तेऽवतिष्ठते मुक्तो निष्क्रियः इति ॥१०-६॥
ભાષ્યાર્થ–પૂર્વપ્રયો–હાથ, દંડ અને ચક્રના સંયુક્ત સંયોગથી અને પુરુષના પ્રયોગથી જમાડાયેલ કુંભારચક્ર(કુંભારનો ચાકડો) પુરુષપ્રયત્ન, હાથ, દંડ અને ચક્રનો સંયોગ અટકી જવા છતાં (પૂર્વના) સંસ્કારનો ક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી પૂર્વના પ્રયોગથી ભમે જ છે. આ પ્રમાણે જીવનો પૂર્વ કર્મ વડે જે પ્રયોગ ઉત્પન્ન કરાયો છે તે કર્મનો ક્ષય થઈ જવા છતાં ગતિનો હેતુ થાય છે. આમ પૂર્વપ્રયોગથી કરાયેલી ગતિ થાય છે.
વળી બીજું– અસત્વી-પુગલો અને જીવો ગતિવાળા છે એમ પૂર્વે (અ.૨ સૂ.૨૭ માં) કહ્યું છે. (જીવો અને પુગલો સિવાય) અન્ય દ્રવ્યો ગતિવાળા નથી. તેમાં પુદ્ગલો નીચે જવાના સ્વભાવવાળા છે અને જીવો ઊંચે જવાના સ્વભાવવાળા છે. આ સ્વભાવ છે. આનાથી અન્ય ગતિ સંગાદિથી ઉત્પન્ન કરાયેલી થાય છે. જેમકે- ગતિના કારણ પૂર્વપ્રયોગાદિ હોવા છતાં જાતિના=જન્મના નિયમનથી નીચે, તિર્જી અને ઉપર ગતિ થાય છે. તેમાં ઢેફાની નીચી, વાયુની તિર્જી અને અગ્નિની ઊર્ધ્વ સ્વાભાવિક ગતિ જોવામાં આવી છે. સંગથી મુક્ત
