________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૭
(૨) કાળ— કાળ અનાદિ અનંત છે. તેનો પણ ઉત્સર્પિણી, અવસર્પિણી, નોઉત્સર્પિણી-નોઅવસર્પિણી કાળ ગ્રહણ કરવો. (૩) ગતિ– નારકાદિ ભેદથી ચાર પ્રકારની ગતિ છે.
(૪) લિંગ– પુલિંગ, સ્ત્રીલિંગ અને નપુંસકલિંગ એમ ત્રણ લિંગ છે અથવા દ્રવ્યલિંગ, ભાવલિંગ અને અલિંગ એમ ત્રણ ભેદો છે. (૫) તીર્થ ભાષ્યમાં તીર્થંકરપણું પ્રાપ્ત કરીને સિદ્ધ થયેલ ઇત્યાદિ વિકલ્પ છે.
૭૨
(૬) ચારિત્ર– મૂલગુણ-ઉત્તરગુણ એવા ભેદવાળું સામાયિક વગેરે ચારિત્ર છે.
(૭) પ્રત્યેકબુદ્ધબોધિત— આ દ્વાર સ્વયંબુદ્ધસિદ્ધ આદિ ભેદવાળું છે. (૮) જ્ઞાન– જ્ઞાન મતિ-શ્રુત વગેરે ભેદવાળું છે.
(૯) અવગાહના— અહીં શરીરનું પરિમાણ ગ્રહણ કરવું. (૧૦)અંતર– અંતર એક સમયથી પ્રારંભી છ માસ સુધીનું હોય છે. (૧૧)સંખ્યા— આ દ્વારમાં ૧ સમયમાં કેટલા સિદ્ધ થાય છે ઇત્યાદિ ભાષ્યમાં જણાવ્યું છે.
(૧૨)અલ્પબહુત્વ– ક્ષેત્રસિદ્ધ આદિમાં સિદ્ધોનું પરસ્પર અલ્પબહુત્વ વિચારાય છે.
આ બાર દ્વારો સિદ્ધને સિદ્ધત્વના લાભ થવામાં કારણો છે. આને જ સ્પષ્ટ કરે છે. “મિ:” ઇત્યાદિ ભાષ્ય છે. તત્ર એટલે સિદ્ધોનું વ્યાખ્યાન કરવામાં પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીય અને પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીય એમ બે નયો છે. પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીયનય પૂર્વની=અતીતભાવની પ્રજ્ઞાપના(=નિરૂપણ) કરે છે અને પ્રત્યુત્પન્નભાવપ્રજ્ઞાપનીયનય વર્તમાનકાળની પ્રજ્ઞાપના(=નિરૂપણ) કરે છે. આ બે નયો પ્રસિદ્ધ નૈગમ આદિ નયોથી જુદા નથી. કારણ કે એ નૈગમ આદિ નયોના વચનયુક્તિભેદથી આ બે નયોનું ગ્રહણ કર્યું છે. તેમાં નૈગમ-સંગ્રહ અને વ્યવહારનયો સર્વકાળને ગ્રહણ કરતા હોવાથી પૂર્વભાવપ્રજ્ઞાપનીય શબ્દથી વાચ્ય છે. ઋજુસૂત્ર-શબ્દ-સમભિરૂઢ અને એવંભૂત નયો વર્તમાનકાળનો અર્થ
