________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૧
આસામ્=એટલે સૂત્રમાં નિર્દિષ્ટ પ્રકૃતિઓનો. કેટલી પ્રકૃતિઓનો ? ચાર પ્રકૃતિઓનો. કર્મપ્રકૃતિ એટલે કર્મસ્વભાવ અથવા કર્મસ્વરૂપ. જેમકે મુંઝાવવું, આચ્છાદન કરવું(=ઢાંકવું) અને વિઘ્ન કરવું એ કર્મોના સ્વભાવો છે. ક્ષય એટલે સંપૂર્ણપણે નાશ. એ સંપૂર્ણક્ષય કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનનું કારણ છે. હેતુ, કારણ અને નિમિત્ત એ શબ્દો પર્યાયવાચી છે.
૪
જે પદાર્થ ફળને સાધવામાં યોગ્ય હોય તેને હેતુ કહેવાય એમ કહ્યું છે. અભાવ પણ નિમિત્ત થાય છે. જેમકે વિપક્ષમાં(=વિરુદ્ધ પક્ષમાં) હેતુ અભાવ દ્વારા જણાવનારો થાય છે. [જેમકે યત્ર યંત્ર વદ્યભાવ: તંત્ર તંત્ર ધૂમાભાવ: અહીં ધૂમ હેતુ અભાવ દ્વારા બોધ કરાવે છે.] તેના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે એટલે ઘાતિકર્મના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી ઘાતિકર્મનો દૂર થવા રૂપ ગુણ કેવળજ્ઞાન-કેવળદર્શનનો હેતુ છે. “વિભાષા મુળેઽસિયામ્” એવા સૂત્રથી હેતુ` અર્થમાં પાંચમી વિભક્તિનો પ્રયોગ કર્યો છે. એ પ્રયોગ આગળના પદોની સાથે અપેક્ષાવાળો છે. ચાર કર્મો દૂર થયે છતે આવરણરહિત જ્ઞાન-દર્શન-રૂપ જીવસ્વભાવ (સદા) દીપે છે અને તે જીવસ્વભાવનો અપેક્ષા સહિતનો કર્મનો વિગમ (નાશ) એ નિમિત્ત છે. જ્ઞાનગુણ માટે જ્ઞાનાવરણીયકર્મના નાશની અપેક્ષા છે. એમ બીજા ઘાતિકર્મો માટે પણ સમજવું. જેનો ઘેરાવો અતિશય ઘણાં વાદળથી ઘેરાયેલો છે અને (એથી) જેના કિરણોનો સમૂહ સંકોચાઇ ગયો છે એવો સૂર્ય વાદળો દૂર થતા આવરણથી રહિત બને છે. તેથી તે વિશેષથી પ્રકાશવાળો થાય છે તેમ ઘાતિકર્મરૂપ વાદળોનું આવરણ દૂર થતા કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન વિકસિત બને છે. “મોદક્ષયાત્” એ પ્રમાણે જુદો પ્રયોગ વિશેષ પ્રકારના ક્રમની પ્રસિદ્ધિ કરવા માટે છે.
પ્રશ્ન– ક્રમની પ્રસિદ્ધિ કરવાનું શું કારણ છે ?
ઉત્તર– જીવને સમજાય છે કે સર્વ મુમુક્ષોઓને પહેલા મોહનીયનો જ ક્ષય થાય છે, ત્યારબાદ મહામોહરૂપ સાગરને તરીને અંતર્મુહૂર્ત ૧. હેત્વર્થેસ્તૃતીયાઘા: (સિ.કે.શ.શા. ૨-૨-૧૧૮)
