________________
૧૯
સૂત્ર-૫
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦ યોજના સુધી લોક છે. તે એક યોજના નીચેના ત્રણ ગાઉ છોડીને ઉપરના ચોથા ગાઉના ઉપરના છઠ્ઠા ભાગમાં ૩૩૩-૧/૩ ધનુષ્ય પ્રમાણ આકાશમાં લોકાંત શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે. અહીં "શબ્દનો પ્રયોગ મર્યાદા અર્થમાં છે. જેમકે ના ૩જાન્તાત્ એટલે પાણી સુધી. તેવી રીતે પ્રસ્તુતમાં લોકાંત સુધી, તેવી રીતે લોક પછી જતો નથી=લોક પૂર્ણ થયા પછી આગળ જતો નથી.
વિયોગ:=તૈજસ અને કાર્મણ શરીરનો સર્વથા ક્ષય. “fસમાનતિિિત” અહીં તાત્સલ્ય અર્થમાં માન પ્રત્યય છે. “તેનો સ્વભાવ” એ અર્થમાં મન પ્રત્યય છે. આ જીવ સિદ્ધ થવાના સ્વભાવવાળો જ છે, બીજા સ્વભાવવાળો નથી. અવશ્ય જ સિદ્ધ થાય છે. મુક્ત થતા તે આત્માની અહીંથી લોકાંત સુધી ગતિ થાય છે. તોતપ્રાત:=લોકાંતમાં રહેવું. આ ત્રણેય એક જ સમયમાં(=અત્યંત સૂક્ષ્મકાળવિશેષમાં) એકી સાથે થાય છે. અન્ય સમયના અને અન્ય પ્રદેશના સ્પર્શથી રહિત ગતિ થાય છે. તેના (સિદ્ધ થતા આત્માના) અચિંત્ય સામર્થ્યથી દેહવિયોગ વગેરે આ બધું એકી સાથે થાય છે. પ્રશ્ન- કર્મક્ષયકાળ દેહવિયોગાદિના સમકાળે જ કેવી રીતે થાય છે?
ઉત્તર– ભાષ્યકાર “તદ્યવેત્યાદિનાથી પ્રસિદ્ધ અન્ય દષ્ટાંતથી સિદ્ધના ઉત્પાદાદિ એકી સાથે એક સમયે થાય છે એ સિદ્ધ કરે છે. “પ્રયોગ” એટલે વિયંતરાયના ક્ષયોપશમથી કે ક્ષયથી ચેષ્ટારૂપ પરિણામ. આદિ શબ્દના ગ્રહણથી પરમાણુ આદિના સ્વાભાવિક ગતિપરિણામનું ગ્રહણ કરવું. એ પ્રયોગપરિણામથી ઉત્પન્ન થયેલા ગતિકાર્યથી=ગતિરૂપ ક્રિયાવિશેષના કાર્યદ્વારા ઉત્પત્તિકાળ કાર્યારંભ અને કારણ વિનાશ થાય ૧. માહું મર્યાદા અને અભિવિધિમાં યોજાય છે. મર્યાદા સીમા, હદ. અભિવિધિ=અવધિ
સહિત. જેમકે બાપટતીપુત્રાત્ વૃeો : અહીં મા નો મર્યાદા એવો અર્થ લેવામાં આવે તો પાટલીપુત્ર શરૂ થાય ત્યાં સુધી વરસાદ વરસ્યો, પણ પાટલી પુત્રમાં ન વરસ્યો. અભિવિધિ અર્થ લેવામાં આવે તો પાટલીપુત્રની અવધિ પૂરી થાય ત્યાં સુધી વરસાદ વરસ્યો, અર્થાત્ સંપૂર્ણ પાટલીપુત્રમાં પણ વરસાદ વરસ્યો. પ્રસ્તુતમાં મા મર્યાદા અર્થમાં હોવાથી લોકના અંત સુધી એવો અર્થ થાય.
