________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૧૦
સૂત્ર-૭ અકર્મભૂમિમાં હોય છે. તેમાં સંહરણ કર્મભૂમિમાં કે અકર્મભૂમિમાં હોય છે. તેમાં સંહરણ સિદ્ધો સૌથી થોડા છે. એના કરતાં જન્મથી સિદ્ધો અસંખ્યગુણા છે. “સંહ દિવિધ” ઇત્યાદિનો અર્થ સમજાઈ જ ગયેલો છે. સમભૂતલપૃથ્વીભાગથી ૯00 યોજન ઉપર ગયા પછી ઊર્ધ્વલોક છે અને ૯00 યોજન નીચે ગયા પછી અધોલોક છે. એ બેની(=ઊર્ધ્વલોકઅધોલોકની) મધ્યમાં ૧૮00 યોજન પરિમાણવાળો તિચ્છલોક છે. બાકીનું ભાષ્ય બોલવા માત્રથી સમજાઈ જાય તેવું છે.
આ પ્રમાણે ક્ષેત્ર સંબંધી અલ્પબદુત્વ કહીને કાલકૃત અલ્પબદુત્વ કહેવાય છે–
(૨) કાલ– “વાત રૂતિ વિવિધ વિભાગો મવતિ” ઇત્યાદિ ભાષ્ય સારી રીતે જાણી શકાય તેવું જ છે.
(૩) ગતિ- ગતિમાં અલ્પબદુત્વ વિચારાય છે. “તિર્થોચનન્તરતિસિદ્ધ તિ” તિર્યંચયોનિમાંથી નીકળીને મનુષ્યગતિમાં સિદ્ધ તથા મનુષ્ય ગતિમાંથી નીકળીને મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થઈને સિદ્ધ થયેલા એ પ્રમાણે બાકીનાઓમાં પણ કહેવું.
(૪) લિંગ- “ત્તિ” તિ, સ્ત્રી વગેરે લિંગ છે, નપુંસકસિદ્ધો સર્વથી અલ્પ છે. તેનાથી સ્ત્રીસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. તેનાથી પુરુષસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે.
(૫) તીર્થ– “તીર્થ” રૂતિ અહીં અલ્પબદુત્વની વિચારણા કરાય છે. નોતીર્થંકરસિદ્ધો એટલે તીર્થકરના તીર્થમાં તીર્થકર થયા વિના સિદ્ધ થયેલા. નોતીર્થંકરસિદ્ધો સંખ્યાતગુણા છે. નપુંસક વગેરે સઘળા પણ (સિદ્ધો) તીર્થંકરસિદ્ધોથી સંખ્યાતગુણા છે.
(૬) ચારિત્ર– “વારિત્રમિતિ” એ પ્રમાણે અહીં પણ બે નયો છે. ચાર ચારિત્રમાં સિદ્ધ થયેલાના બે વિકલ્પો છે. ત્રણ ચારિત્રમાં સિદ્ધ થયેલાઓમાં પણ બે વિકલ્પો છે. બધા સ્થળે સંખ્યાતગુણા જાણવા.
